نکات مهم تغذیه برای کودک زیر یک سال

جام جم سرا: از پایان شش ماهگی و همزمان با شروع غذای کمکی تا پایان 12 ماهگی هنوز شیرمادر در اولویت است، پس به تغذیه با شیر‌مادر به طور مکرر و بر حسب تقاضا و تمایل شیرخوار در تمام مدت شب و روز باید توجه شود.

رشد کودک معیار مناسبی برای ارزیابی تغذیه وی است. هر کودکی الگوی رشد مخصوص به خود را دارد و در صورتی که سیر رشد او روی منحنی رشدش مناسب باشد نیاز به مداخله بیشتر وجود ندارد.

شروع تغدیه کمکی شیرخوار سالم از پایان شش ماهگی و براساس توصیه‌های مراقبان بهداشت در مراکز بهداشتی و پزشکان است. به‌خاطر داشته باشیم که تا پایان یکسالگی در هر وعده غذایی اول، شیرمادر و سپس دیگر مواد غذایی به کودک داده می‌شود.

معده کوچک کودک را با غذاها پر نکنید، زیرا این امر سبب می‌شود که کودک برای مدت طولانی‌تر سیر بماند و در نتیجه کمتر پستان مادر را بمکد، بنابراین شیر کمتر به او می‌رسد و هم حجم کلی شیری که مادر تولید می‌کند، کاهش خواهد یافت.

بخاطر داشته باشیم همزمان با شروع تغذیه تکمیلی نیاز کودک به آب افزایش می‌یابد پس باید علاوه بر شیرمادر بر حسب نیاز و تمایل کودک آب جوشیده سرد شده به او داده شود. شیرین یا شور کردن غذای کودک توصیه نمی‌شود، ولی می‌توان از مقدار بسیار کمی نمک ید‌دار استفاده کرد. دادن شیرینی از هر نوع به کودک زیر یک‌سال نامناسب است.

دادن آب میوه زیاد حجم معده کودک را افزایش می‌دهد از این رو آب میوه یا میوه رسیده و نرم را که با پشت قاشق له کرده‌اید، دوبار در روز بعد از غذای وسط روز و با حجم کم به کودک بدهید و نگران کمبود ویتامین در کودک خود نباشید.

از اضافه‌کردن ادویه به غذای کودک زیر یک‌سال خودداری کنید. ذائقه کودک در این زمان شکل می‌گیرد و برای بهتر کردن طعم غذای کودک به سوپ او آبلیموی تازه یا آب نارنج تازه اضافه کنید.

همچنین از دادن غذای خانواده هر چند کم به کودک زیر یک‌سال خودداری کنید، زیرا به دلیل طعم بهتر آن، کودکتان از خوردن غذای خودش اجتناب می‌ورزد.

همزمان با شروع تغذیه کمکی (از پایان ماه ششم زندگی) قطره آهن به میزان 10 تا 15 قطره برای کودک شروع می‌شود و تا پایان دو سالگی ادامه پیدا می‌کند.

قطره مولتی ویتامین یا A+D از 15 روزگی برای کودک شروع می‌شود و تا پایان دو سالگی ادامه دارد.|دکتر فریبا شیروانی (متخصص اطفال و فوق‌تخصص عفونی اطفال)

اثر تغذیه بر زایمان زودرس مادران

جام جم سرا:
به گفته این پزشکان زنانی که پیش از بارداری مقدار زیادی مواد قندی و چرب مصرف می‌کنند در صورت باردار شدن بیشتر مستعد زایمان پیش از موعد خواهند بود.

«جسیکا گریگر» از موسسه تحقیقاتی رابینسون و متخصص ارشد این مطالعه گفت: وضع حمل پیش از موعد برای زنانی که رژیم غذایی نامناسب دارند 1.5 برابر نسبت به افراد دیگر بیشتر است.
به نقل از ایسنا، گریگر افزود: تولد پیش از موعد علت اصلی مرگ و میر و بیماری در نوزادان است و تقریبا در جهان در هر 10 بارداری یک مورد مشاهده می‌شود.

در این بررسی الگوهای تغذیه‌ای برای بیش از 300 زن به منظور درک بهتر از عادات غذایی‌شان پیش از بارداری مطالعه و مشخص شد زنانی که از مواد خوراکی غنی از پروتئین همچون گوشت کم‌چرب، ماهی و مرغ و همچنین میوه و سبزیجات مصرف می‌کنند به طور قابل توجهی کمتر در معرض وضع حمل پیش از موعد هستند.

خبرگزاری شینهوا به نقل از این پزشکان گزارش داد: زنانی که عادت به خوردن کیک‌ها، بیسکویت و خوراکی‌های حاوی چربی اشباع شده و مواد قندی دارند در صورت حامله شدن بیشتر مستعد وضع حمل زودرس هستند.

خانواده ایرانی از تفریح می‌زند تا به تغذیه برسد

جام جم سرا: باید تا بهمن‌ صبر کرد و با اعداد و ارقام، این ماجرا را پیگیری کرد. در هرحال، آمارها می‌گویند در سال 1391، به‌طور متوسط هر خانوار ایرانی در مناطق شهری به‌طور ماهانه 62هزارو300تومان بیشتر از درآمد هزینه داشته است. این در وضعیتی بود که هزینه‌های خانوارها 24/5 درصد و درآمدهای آنها 25درصد رشد یافته بود. 26درصد هزینه‌های خانوار خرج خوراکی بود که 31درصد زیادتر شده بود و 32درصد هم سهم مسکن بود که 33درصد رشد داشت. از آن سو، درآمد پولی کارکنان دولت فقط پنج درصد و‌ کارکنان بخش خصوصی 15درصد زیاد شده بود. در این میان، اوضاع مشاغل آزاد غیرکشاورزی خوب بود که درآمد پولی‌شان 25درصد نسبت به سال قبل از آن، رشد یافته بود.

در بهمن سال گذشته، بانک مرکزی گزارش بررسی بودجه خانوار در مناطق شهری ایران در سال 1391 را منتشر کرد. این آخرین آمار در این زمینه است و هنوز شش ماه تا گزارش بعدی درباره سال 92، باقی مانده است. اولین بررسی بودجه خانوار در ایران به سال 1314 بازمی‌گردد که بانک ملی آن را برای ساکنان هفت شهر کشور محاسبه کرد و این سنت تا امروز، راه طولانی‌ای طی کرده و با تاسیس بانک مرکزی، محاسبه بودجه خانوار به این نهاد محول شده است. در این محاسبات، خانوار یک یا چندنفر هستند که در یک اقامتگاه ثابت زندگی می‌کنند و دارای خرج و تغذیه مشترکند که در 79 شهر و بین بازه اردیبهشت یک سال تا فروردین سال بعد، از آنها آمارگیری می‌شود؛ یعنی حدود 12هزار خانوار در کل ایران.

در سال 91، متوسط هزینه ناخالص یک خانواده شهری، ماهانه یک‌میلیون‌و804هزارو500تومان بود که نسبت به سال قبل از آن، 24/5 درصد رشد را نشان می‌دهد. 2/26درصد کل این هزینه، مربوط به هزینه خوراکی‌ها و آشامیدنی‌هاست. هزینه خوراکی و آشامیدنی در این سال، 4/31 درصد نسبت به سال پیش از آن، افزایش داشت. اگر ریزتر به این آمار نگاه شود، می‌توان دریافت بیشترین سهم خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها مربوط به هزینه‌های انواع گوشت است. میوه تازه با 4/2درصد، تخم پرندگان با 3/3 درصد، سبزی‌های تازه با 2/7 درصد، آرد و رشته و غلات با 2/4 درصد و انواع نان و بیسکوییت با 2/2 درصد، بیشترین نوع خوراکی‌ها و آشامیدنی‌های خانوار را در سال 91 به خود اختصاص داده بودند.
هزینه مربوط به پوشاک و کفش در این سال تنها 4/5 درصد کل هزینه‌های ناخالص خانوار بود که نسبت به سال قبل‌تر از آن، 23/6 درصد رشد داشت. مسکن و انواع سوخت و آب، یکی از مهم‌ترین هزینه‌های خانوار در سال 91 بود که حدود 32/9 درصد هزینه‌های خانوارهای شهری را شامل می‌شد و این هزینه‌ها نسبت به سال پیش از آن، 5/33 درصد افزایش یافته بود. از سوی دیگر، با توجه به اینکه هزینه‌های مصرفی آنی خیلی بالا رفته بود، خانواده‌ها سهم کمی از لوازم و اثاث و خدمات مورداستفاده در مسکن را در هزینه‌های خود در نظر گرفته بودند و این موارد حدود 4/5 درصد هزینه‌های کل خانوار را شامل می‌شد اما همین هزینه‌ها نیز 16/2 درصد نسبت به سال گذشته، افزایش یافته بود.

در کل هزینه‌های ناخالص خانوارها، به‌طور متوسط 5/5 درصد متعلق به گروه بهداشت و درمان بود و4/9 درصد هزینه‌ها به حمل‌و‌نقل، دودرصد به ارتباطات، 2/3درصد به تفریح و امور فرهنگی، دودرصد به تحصیل، 2/1 درصد به رستوران و هتل، 0/4 درصد دخانیات و 2/8 درصد به سایر هزینه‌ها مربوط می‌شد. با تورم بالای آن سال، این هزینه‌ها هم بسیار افزایش یافته بود. هزینه بهداشت و درمان از همه بیشتر رشد داشت و نسبت به سال قبل از آن، 27/5 درصد افزایش یافته بود. هزینه ارتباطات 12درصد، هزینه تفریح و امور فرهنگی 8/1درصد، هزینه تحصیل 15/4 درصد، هزینه رستوران و هتل 14/4 درصد، 54/6درصد دخانیات و بقیه هزینه‌ها 20/6 درصد رشد کرده بودند.
در سال 84 که دولت تغییر کرد، هزینه خوراکی و آشامیدنی23/7درصد هزینه‌های خانوار بود که در سال 91 این میزان رشد داشت و به 26/2 درصد رسیده بود. هزینه مسکن نیز از 27/6درصد هزینه‌های خانوار به 32/9 درصد رسیده بود. اما هزینه‌ حمل‌ونقل از سبد هزینه‌های خانوار کاهش یافته و از 15/8 درصد هزینه‌ها در سال 84 به 9/4 درصد در سال 91 رسیده بود. هزینه پوشاک و کفش هم کاهش داشت و از 5/6 درصد به4/5 درصد رسیده بود. هزینه بهداشت و درمان هم از سبد خانوار کاهش یافته و از 4/3 درصد به 5/5 درصد رسیده بود. هزینه‌های لوازم و اثاث خانه نیز با همین میزان کاهش از 5/8 درصد به 4/5 درصد رسیده بود. هزینه تفریح و امور فرهنگی، تحصیل و رستوران و هتل هم به میزان خیلی جزیی (در حد 0/1 درصد) کاهش یافته بود.
تحلیل‌های ابتدایی درباره این تغییرات می‌توان ارایه کرد؛ از جمله اینکه هزینه مصرفی جاری خانوارها مانند خوراک یا مسکن زیاد شده و خانوارها از هزینه‌هایی مثل تفریحات، رستوران و حتی حمل‌ونقل کم کرده‌اند تا در عین کمبود بودجه، بتوانند هزینه‌های ضروری‌تر خود را جبران کنند. اما در هر حال، بهتر است که در هر حوزه، به ویژگی‌های مخصوص آن توجه داشت و سپس نتیجه‌گیری کرد. وقتی که هزینه‌های درآمدی خانوارها بالا می‌رود، باید درآمدهای آنها نیز افزایش داشته باشد تا خانواده‌ها دست‌کم، همان کیفیت زندگی را داشته باشند که در سال‌های قبل‌تر داشته بودند. خانواده‌های شهری به‌طور متوسط در سال 1391، یک‌میلیون‌و742هزارو200تومان در ماه درآمد داشته‌اند. در این میان، 70/8 درصد درآمدها پولی و بقیه آن غیرپولی بوده است. درآمد خانواده‌ها نسبت به سال قبل از آن، 25درصد رشد داشت؛ درآمدهای پولی نسبت به سال پیش از آن، 19/8 درصد و درآمدهای غیرپولی 39/8 درصد زیاد شده بود. در میان درآمدهای پولی، درآمد از طریق مزد و حقوق بخش دولتی و عمومی تنها 5/3 درصد زیادتر شده بود. به نظر می‌رسید که این وضعیت در بخش خصوصی بهتر بوده است چون مزد و حقوق بخش خصوصی 15/9 درصد رشد داشت. درآمد از مشاغل آزاد کشاورزی 10/2درصد، درآمد از مشاغل آزاد غیرکشاورزی 24/8 درصد و درآمدهای پولی متفرقه 25/3 درصد رشد داشت. درآمد حاصل از فروش کالای دست دوم هم 28/2 درصد رشد یافته22/7 درصد کل درآمدهای خانوار را تشکیل می‌داد.

نتایجی که از آمارگیری بودجه خانوار در سال 91 به دست آمد، اینطور نشان می‌دادند که 23/3 درصد خانوارها بدون فرد شاغل بودند و 57/5درصد خانوارها دارای یک فرد شاغل بودند. تنها در 15/8 درصد خانوارها دو فرد شاغل وجود داشت و 3/4درصد خانوارها نیز دارای سه فرد یا بیشتر شاغل بودند. مقایسه آمارهای سال 91، نشان می‌دادند که تعداد خانوارهای بدون فرد شاغل در این سال نسبت به سال قبل‌تر، افزایش و تعداد خانوارهایی با یک فرد شاغل یا بیشتر، کاهش داشتند. نتایج، نشان‌دهنده تنوع در شغل افراد بودند؛ 3/7 درصد افراد شاغل در بخش کشاورزی، دامپروری، شکار، جنگلداری و ماهیگیری فعال بودند، 16/9 درصد در بخش صنعت و معدن، یک درصد در بخش برق و گاز و آب، 15/4درصد در بخش ساختمان و 22/6 درصد در بخش عمده‌فروشی، خرده‌فروشی، هتلداری و رستوران‌. بخش شاغل در حمل‌ونقل، انبارداری و ارتباطات 11/4 درصد شاغلان، بخش خدمات مالی، بیمه، ملکی، حقوقی و تجاری هفت درصد و بخش خدمات عمومی، اجتماعی و شخصی نیز 22 درصد از شاغلان سال 91 را شامل می‌شدند. شش درصد از اعضای شاغل خانوارها کارفرما، 32 درصد کارکن مستقل، 18/1 درصد کارکن موسسات دولتی و عمومی، 41/9 درصد کارکن موسسات خصوصی، 0/2 درصد کارکن موسسات تعاونی و 1/8 درصد کارکن خانوادگی و کارآموز بدون مزد بودند. در این آمارگیری، 62/4 درصد خانوارها مالک‌نشین و 27 درصد اجاره‌نشین بودند. 31/6 درصد خانوارها خانه دو اتاق خوابه و 45/7درصد هم خانه سه‌ اتاق خوابه و 43/1درصد خودرو شخصی داشتند.

خانوارها از نظر هزینه و درآمد، در استان‌های مختلف کشور هم متفاوت بوده است. بیشترین هزینه‌ها و درآمدها مربوط به خانوارهای استان تهران بوده است. متوسط هزینه‌های خانوار در استان تهران، ماهی دومیلیون‌و427هزارو300تومان و متوسط درآمدهای خانوار در این استان، ماهی دومیلیون‌و441هزارو800تومان بوده است. خانوارهای استان هرمزگان کمترین هزینه‌ها را با متوسط ماهانه 958هزارو300تومان و خانوارهای استان سیستان‌وبلوچستان کمترین درآمدها را با متوسط ماهانه یک‌میلیون‌و37هزارو400تومان دارا بوده‌اند. جالب اینجاست که کسری بودجه خانوارها در سطح ملی، در استان تهران دیده نمی‌شود.(شرق)

---

*انتشار مطالب خبری و تحلیلی رسانه‌های داخلی و خارجی در «جام جم سرا» لزوماً به معنای تایید یا رد محتوای آن نیست و صرفاً به قصد اطلاع کاربران بازنشر می‌شود.

کاهش ابتلا به اسهال با تغذیه مناسب

بررسی پژوهشگران مرکز تحقیقات بیماری‌های کودکان تورنتو نشان داد مصرف موادغذایی پروبیوتیک می‌تواند تا 64 درصد خطر ابتلا به اسهال کودکان ناشی از باکتری روده‌ای کلستریدیوم دیفیسیله را کاهش دهد. دلیل آن نیز تاثیر مثبت موادغذایی پروبیوتیک روی عملکرد باکتری‌های روده بزرگ است. در بیماری اسهال، عملکرد باکتری‌های روده بزرگ مختل می‌شود.

چرا اسهال؟

اشاره کردیم که یکی از دلایل ایجاد اسهال، باکتری کلستریدیوم دیفیسیله است. این باکتری با ترشح سم در روده‌ها باعث ایجاد اسهال می‌شود. آمارها نشان می‌دهد هر سال حدود 336 هزار نفر در سراسر جهان به این بیماری مبتلا می‌شوند که 14 هزار نفر از آنها به دلیل ابتلا به این بیماری و رسیدگی نکردن کافی در طول بیماری و پس از آن به دلیل تغذیه نامناسب و کمبود مواد غذایی و ناتوانی بدن در بازسازی خود از دنیا می‌روند.

بدن ما باکتری خوب می‌خواهد

در بدن ما بویژه در روده بزرگ، باکتری‌هایی وجود دارد که به آنها باکتری‌های طبیعی و مقیم روده یا فلور میکروبی روده بزرگ می‌گویند. این باکتری‌ها به هضم بهتر غذا کمک کرده و بخشی از نیاز تغذیه‌ای سلول‌های روده بزرگ را نیز تامین می‌کنند.

درصورت ابتلا به اسهال، این باکتری‌ها نیز آسیب دیده و در نتیجه عملکرد روده‌ها نیز دچار اختلال می‌شود. با مصرف موادغذایی پروبیوتیک، نیاز بدن به این باکتری‌‌های مفید تامین می‌شود. به این دلیل که این موادغذایی حاوی باکتری‌های طبیعی و سازگار با بدن است.

زندگی با پروبیوتیک‌ها

بعضی از موادغذایی انواع پروبیوتیک دارند. از آن جمله می‌توان به ماست، کفیر، برخی پنیرها و بعضی میوه‌های خاص مانند منگوستین که میوه‌ای استوایی است، اشاره کرد. مصرف این خوراکی‌ها در زمان ابتلا به اسهال بسیار مفید است و آسیب به باکتری‌های روده را کاهش می‌دهد. علاوه براین از آنجا که در بیشتر موارد برای درمان اسهال،آنتی‌بیوتیک تجویز می‌شود، این کار باعث از بین رفتن باکتری‌های طبیعی روده می‌شود. این کار روی عملکرد طبیعی روده تاثیر منفی می‌گذارد. بنابراین پس از طی دوره درمان، باید بیمار رژیم غذایی حاوی موادغذایی پروبیوتیک داشته باشد تا فلور طبیعی باکتریایی روده دوباره بازسازی شود.

اسیدها و باکتری‌ها

یکی از شاخص‌ترین منابع حاوی باکتری‌های پروبیوتیک، ماست پروبیوتیک است. این نوع ماست، از باکتری‌های زنده و خوراکی تهیه می‌شود. این باکتری‌ها باعث می‌شود فلور طبیعی روده بزرگ بازسازی شده و بدن نسبت به آسیب‌های بعدی مقاوم ‌شود. علاوه براین، ماست پروبیوتیک مانند انواع دیگر ماست‌ها حاوی دو باکتری مهم شامل لاکتوباسیلوس ‌اسیدوفیلوس و لاکتوباسیلوس کازئی است.

این دو باکتری علاوه برکمک به ترمیم آسیب باکتری‌های روده‌ای، عامل ایجاد دو اسید مهم در ماست است. به همین دلیل یکی از خوراکی‌های مهم در زمان ابتلا به اسهال، ماست بوده و مصرف آن توصیه می‌شود، اما بهتر است به جای استفاده از انواع معمولی، انواع پروبیوتیک آن را مصرف کنید.

بیش از 500 نوع باکتری

بررسی پژوهشگران نشان می‌دهد هر خوراکی پروبیوتیک حاوی حداقل پانصد نوع باکتری مفید است. این باکتری‌ها روی عملکرد بخش‌های مختلف بدن بویژه معده و روده بزرگ تاثیر دارد. به این معنی که به عملکرد بهتر دستگاه گوارش و فعالیت باکتری‌های ساکن این بخش‌ها کمک می‌کند. تاثیر مصرف موادغذایی پروبیوتیک بیش از مصرف مکمل‌های حاوی مواد پروبیوتیک است. یکی از بهترین راهکارها برای دریافت ویژگی‌های موادغذایی پروبیوتیک، مصرف روزانه آنها همراه غذاست.

ماست یکی از بهترین این منابع است و مصرف آن برای همه بویژه کودکان توصیه می‌شود. با مصرف موادغذایی پروبیوتیک، روده کودکان تقویت شده و بدن آنها نسبت به باکتری‌های بیماریزای روده مقاوم می‌شود. کفیر نیز یکی دیگر از خوراکی‌های پروبیوتیک است. نوشیدن روزانه یک لیوان کفیر از دیگر راهکارهای دریافت ویژگی‌های پروبیوتیک‌هاست.

خطرات پروبیوتیک‌ها

باوجود ویژگی‌های فراوان خوراکی‌های پروبیوتیک، ممکن است مصرف آنها به دلیل باکتری‌هایی که دارد، برای افراد مبتلا به ناراحتی‌های گوارشی مانند نفخ مشکلاتی ایجاد کند. بنابراین بهتر است اگر دچار مشکلات گوارشی هستید، موادغذایی پروبیوتیک را با احتیاط مصرف کنید. در صورت بروز هرگونه نفخ، دل درد یا واکنش‌هایی مانند اسهال یا دل‌پیچه نوشیدن کفیر یا ماست پروبیوتیک را متوقف کنید. البته گاهی نیز این واکنش اولیه بدن به خوردن این خوراکی‌هاست و پس از مدتی این واکنش‌ها برطرف می‌شود، اما درصورت ادامه این روند، مصرف آنها را متوقف کرده و درصورت نیاز به متخصص گوارش مراجعه کنید.

ویژگی‌های موادغذایی پروبیوتیک برای جلوگیری از ابتلا و درمان اسهال و مشکلات گوارشی بی‌شمار است، اما این خوراکی‌ها جایگزین مصرف آنتی‌بیوتیک در اسهال‌های عفونی نیست. بنابراین در صورت ابتلا به متخصص مراجعه کنید و از این خوراکی‌ها به‌عنوان درمان‌ مکمل استفاد کنید. (ضمیمه سیب)

پوکی استخوان با تغذیه نامناسب

جام جم سرا: علت نرمی استخوان، کمبودهای تغذیه‌ای است، ولی علت اصلی ابتلا به پوکی ‌استخوان تغذیه‌ نیست. البته تغذیه بد از دوران جنینی و کودکی تا تمام دوران زندگی، باعث افزایش احتمال ابتلای فرد به این بیماری می‌شود.

دکتر محمدرضا وفا، متخصص تغذیه و دانشیار دانشگاه علوم‌پزشکی ایران به جام‌جم می‌گوید: اگر فردی از دوران کودکی تغذیه مناسبی نداشته باشد، به احتمال بیشتری ممکن است دچار این بیماری شود یا این بیماری در او شدیدتر بروز کند. پس تغذیه نامناسب زمینه شدت، پیشرفت و ابتلا به این بیماری را در سنین پایین‌تر فراهم می‌آورد.

دکتر وفا می‌گوید: برای افراد مستعد پوکی استخوان مانند خانم‌هایی که در سنین یائسگی هستند و ترشح هورمون‌های استروژن و پروژسترون در بدنشان متفاوت می‌شود و روی تراکم استخوانی و نگه‌داشت بافت استخوانی تاثیر می‌گذارد، راه‌هایی وجود دارد که باعث می‌شود این اختلال برایشان خطرناک نشود. او در این‌باره توضیح می‌دهد: همان‌طور که گفتم، یکی از این روش‌ها داشتن تغذیه صحیح در تمام دوران زندگی است. در همه آدم‌ها از دوران جنینی تا تقریبا 30 سالگی، تراکم بافت استخوانی افزایش می‌یابد که این موضوع تا حدی به تغذیه خوب بستگی دارد و دریافت به اندازه کربوهیدرات، پروتئین و چربی مناسب و ریزمغذی‌هایی مثل کلسیم، منیزیم، مس، روی و سایر املاح کلیدی مثل فسفر در شکل‌گیری استخوان نقش اساسی دارند.

ورزش، تغذیه و ترک سیگار

با توجه به آنچه گفته شد، اگر کسی در دوره‌های جنینی و بحرانی رشد، تغذیه مناسبی نداشته باشد، در حدود 25 تا 30 سالگی به حداکثر تراکم یا توده استخوانی نمی‌رسد. به گفته این متخصص تغذیه، اگر کسی در دوره جنینی سوءتغذیه داشته باشد و بعد از دوران شیرخوارگی، شیر و لبنیات تازه و کم‌چرب در برنامه‌ غذایی‌اش نباشد و رژیم‌غذایی‌اش منیزیم، مس، کلسیم، روی و پروتئین و ویتامین‌های آنتی‌اکسیدان مورد نیازش را تامین نکند، در 25 تا 30 سالگی حداکثر تراکم توده استخوانی را نخواهدداشت. بعد از این سنین هم به‌صورت فیزیولوژیک و طبیعی، تا پایان عمر، تراکم استخوانی آرام‌آرام کاهش می‌یابد مگر این‌که فرد ورزش‌های مناسبی انجام دهد. دکتر وفا در این‌باره توضیح می‌دهد: اگر فردی بعد از 30 سالگی شیوه زندگی ساکن داشته باشد، تراکم استخوانی‌اش خیلی سریع‌تر از دست می‌رود. کسانی که تحرک بسیار کمی دارند هم دچار همین مشکل می‌شوند بخصوص اگر تغذیه نامناسبی داشته باشند. علاوه بر اینها، سیگار کشیدن و نوشیدن زیاد چای، قهوه و نسکافه هم می‌تواند مزید بر علت ‌شود و تراکم استخوانی را بیشتر کاهش می‌دهد.

الگوی غذایی سالم و تراکم استخوانی مناسب

مهم‌ترین عوامل تغذیه‌ای که کمک می‌کنند فرد در دوران بلوغ به حداکثر تراکم استخوانی برسد، الگوی غذایی سالم حاوی مقادیر مناسب کربوهیدرات، پروتئین و چربی بخصوص پروتئین مناسب و باکیفیت خوب و ویتامین‌ها و املاح است. دکتر وفا ادامه می‌دهد: مهم‌ترین ویتامین‌هایی که بیشتر در این زمینه تاثیر دارند، A، C و D هستند. ویتامین D مهم‌ترین عاملی است که جذب کلسیم را در دستگاه گوارش افزایش می‌دهد، اما متاسفانه در جامعه ما کمبود این ویتامین‌ بسیار شایع است و علت بخش عمده‌ای از مشکلات استخوانی می‌تواند مستقیم ناشی از کمبود ویتامینD باشد. این متخصص تغذیه، دیگر گروه در معرض خطر را کسانی می‌داند که رژیم پرچرب دارند و می‌افزاید: چربی‌های اشباع، جذب کلسیم را که یکی از املاح ضروری برای استخوان‌سازی است، کاهش می‌دهد بنابراین فرد، مستعد ابتلا به پوکی استخوان خواهد شد. او می‌افزاید: علت این‌که گفتیم افرادی که چای و قهوه و نسکافه زیاد می‌نوشند به پوکی‌ استخوان مبتلا می‌شوند یا ابتلا به این بیماری در آنها تسریع می‌شود، این است که این نوشیدنی‌ها در جذب املاح اختلال ایجاد می‌کنند. این متخصص تغذیه با بیان این‌که یکی دیگر از دشمنان جذب کلسیم نمک است، می‌افزاید: کسانی که عادت دارند غذاهای شور بخورند باید بدانند دفع کلسیم در ادرارشان زیاد می‌شود و موازنه کلسیم در بدنشان به هم می‌خورد، بنابراین مستعد ابتلا به پوکی استخوان هستند.

بعد از ابتلا هم تغذیه درست کارساز است

بعضی از افراد در تمام دوران زندگی، تغذیه صحیح ندارند و بعد از ابتلا به پوکی استخوان تازه به فکر مصرف موادغذایی مفید و حاوی املاح و ویتامین لازم می‌افتند، اما آیا در این زمان، تغذیه سالم فایده‌ای هم دارد؟ دکتر وفا در پاسخ به این پرسش می‌گوید: حتما این کار تاثیر دارد و ادامه می‌دهد: پوکی استخوان درمان قطعی ندارد و درمان آن، درمان نگهدارنده است؛ یعنی سعی می‌شود حداقل تراکم استخوانی حفظ و روند پیشرفت بیماری کند شود. او تاکید می‌کند: پزشکان بعد از تشخیص، در پیش گرفتن شیوه صحیح زندگی را به بیمار توصیه می‌کنند که یکی از اجزای آن داشتن تغذیه صحیح است. البته استفاده از دارو هم گاهی تجویز می‌شود. این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد: مسلم است اگر کسی دچار پوکی استخوان باشد و شیر و لبنیات هم به اندازه مصرف نکند، به فکر مصرف منابع کلسیم و ویتامین‌هایی مثل A و D نباشد، خیلی سریع‌تر تراکم استخوان‌ها را از دست می‌دهد. او توضیح می‌دهد: بیماران حتما باید به کم‌چرب بودن لبنیات توجه داشته باشند چون چربی این موادغذایی باعث اختلال در جذب کلسیم می‌شود. از طرفی باید این خوراکی‌ها را با وجود مفید بودن به اندازه نیاز بدن مصرف کرد، زیرا در غیر این‌صورت حتی می‌تواند آثار سوء هم داشته باشد.

مصرف کورتون و پوکی استخوان

دکتر وفا با اشاره به این‌که مصرف داروهای کورتیکواستروئیدی (کورتون) احتمال ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهد، توصیه می‌کند: تمام افرادی که به هر دلیلی لازم است داروی کورتونی مصرف کنند، حتما باید به متخصص تغذیه مراجعه کنند، زیرا عوارض این داروها بسیار زیاد است و الگوی غذایی نامناسب می‌تواند این مشکلات را تشدید کند. او ادامه می‌دهد: علاوه بر اختلال در متابولیسم کلسیم و استخوانی، یکی دیگر از عوارض داروهای کورتونی، دادن اشتهای کاذب به فرد است که باعث می‌شود زیاد غذا بخورد و به این ترتیب مشکلات استخوانی و متابولیکش تشدید می‌شود، اما با برنامه غذایی مناسب می‌توان احتمال بروز این عوارض را به حداقل رساند.

چاقی، مشکلات استخوانی را تشدید می‌کند

دکتر وفا می‌گوید: چاقی ترکیب بدن را به هم می‌زند از طرفی یکی از عوامل چاق شدن دریافت بیش از حد چربی‌های اشباع است که از مهم‌ترین دشمنان جذب املاح دو ظرفیتی مانند کلسیم هستند و جذب آنها را کاهش می‌دهند. از طرفی در یک فرد چاق، درصد بافت ماهیچه‌ای نسبت به بافت چربی کم می‌شود و به این ترتیب، عملکرد فیزیکی فرد و تحرک او کاهش می‌یابد و با کم شدن تحرک، تراکم استخوانی هم کم خواهد شد. او تاکید می‌کند: تحرک برای پیشگیری از ابتلا به پوکی استخوان یا به تعویق انداختن ابتلا به آن تاثیر دارد.

ویتامین D و نقش آن در ابتلا به پوکی استخوان

به گفته این متخصص تغذیه، منبع ویتامینD نور آفتاب است البته آفتاب شمشیر دولبه است و اگر کسی بیش از حد در معرض آن قرار بگیرد، احتمال دچار شدنش به سرطان پوست وجود دارد. مقدار کم آن هم هزار مشکل در پی دارد؛ از تخریب عضلات اسکلتی گرفته تا پوکی استخوان. او می‌گوید: سازمان جهانی بهداشت توصیه می‌کند برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری‌ها، هر انسان سالم و بالغ دست‌کم سه تا پنج در روز هفته هر بار 5 تا 7 دقیقه، پوست دست و پا و صورت خود را مستقیم در مجاورت نور‌آفتاب قرار دهد. البته باید مراقب سلامت چشم بود و از عینک آفتابی استفاده کرد و این کار در ساعت‌های 10 تا 11 صبح یا 3 تا 4 بعدازظهر انجام شود تا خطر کمتری پوست را تهدید کند. او درباره منابع غذایی ویتامین Dمی‌گوید: گوشت و شیر حیواناتی که حتما در فضای طبیعی و زیر نور آفتاب چرا کرده باشند، منبع غنی ویتامین D هستند، ولی گوشتی که به دست ما می‌رسد، متعلق به دام‌هایی است که در دامداری‌ای سرپوشیده نگهداری می‌شوند، بنابراین در آن ویتامینD وجود ندارد. اگر توانستید گوشت یا تخم ‌مرغی را تهیه کنید که در فضای طبیعی رشد کرده است هم می‌توانید مطمئن باشید در گوشت آن ویتامین D به مقدار قابل‌توجهی وجود دارد در غیر این صورت، نه.

سرکوب سرطان با تغذیه مناسب

جام جم سرا: بعضی شیوه‌های آماده‌سازی و نگهداری غذا نیز ممکن است به تولید مواد سرطان‌زای موجود در رژیم غذایی منجر شوند. بنابراین رژیم‌های غذایی حاوی مهارکننده‌ها و القاکننده‌های سرطان‌زایی هستند. مهارکننده‌های مواد سرطان‌زای موجود در رژیم غذایی شامل آنتی‌اکسیدان‌ها (مثل ویتامین C، A، E، کارتنوئیدها، سلنیوم و روی) و فیتوکمیکال‌هاست.

القاکننده سرطان‌زایی موجود در رژیم غذایی ممکن است چربی موجود در گوشت قرمز یا هیدروکربن‌های آروماتیک چندحلقه‌ای ناشی از کباب‌کردن گوشت در حرارت بالا باشد. مصرف الکل نیز به دلیل افزایش خطر سرطان‌های دهان، حلق، حنجره، مری، ریه، کولون، مقعد، کبد و پستان (قبل و بعد یائسگی)، القاکننده سرطان‌زایی محسوب می‌شود. در این مقاله بیشتر درباره ترکیبات سرطان‌زا و عوامل خنثی‌کننده آنها بحث می‌کنیم.

میزان وزن بدن

دریافت انرژی پایین و داشتن وزن کم از مهارکننده‌های سرطان‌زایی در انسان هستند که هر دو از اهمیت زیادی برخوردارند.نتیجه مطالعات انجام شده روی حیوانات نشان داده که محدودیت مزمن غذا، رشد بیشتر سرطان‌هایی که به صورت تجربی القا شده بودند یا سرطان‌های خودبه‌خودی را مهار می‌کند.

این مطالعات نشان داده است که محدود کردن کالری در حدی که سوءتغذیه ایجاد نشود، تاثیر مثبتی در پیشگیری از سرطان دارد. این‌که آیا این تاثیر در انسان نیز وجود دارد یا نه، هنوز به‌طور قطع معلوم نیست. احتمال می‌رود فیبرها نیز در پیشگیری از سرطان پستان در زنان یائسه به‌وسیله مسیرهای غیراستروژنی نقش داشته باشند، اما تحقیقات بیشتری در این زمینه لازم است.

پروتئین‌ها

مصرف بالای پروتئین دو تا سه برابر میزان مورد نیاز بدن، روند رشد و پیشرفت تومورها را افزایش می‌دهد.

چربی‌ها

نتایج تحقیقات نشان می‌دهد بین بعضی از سرطان‌ها و مقدار چربی مصرفی در رژیم غذایی ارتباط وجود دارد. رژیم‌های غذایی با چربی بالا دارای کالری بالا نیز هستند. تشخیص بین تاثیر چربی‌های رژیم غذایی، پروتئین، کالری‌تام و فیبر مشکل است. میزان بالای مصرف اسیدهای چرب اشباع موجود در گوشت قرمز ممکن است با افزایش خطر سرطان‌های کولون، مقعد، رحم و احتمالا لنفوئید و هماتولوژیک همراه شود. اما مصرف بیشتر اسیدهای چرب امگا 3 (غذاهایی مانند ماهی‌های چرب، گردو و بعضی جلبک‌ها) نسبت به امگا 6 (چربی‌های غیراشباع مثل روغن ذرت و آفتابگردان) ممکن است از خطر ابتلا به سرطان‌های کولون و پروستات بکاهد.

شیرین‌کننده‌های مصنوعی

پنج شیرین‌کننده غیرمغذی به نام‌های آسه سولفام K، آسپارتام، نئوتام، ساخارین و سوکرالوز را افزودنی‌های مجاز و تائیدشده در عرضه غذا می‌دانند. به نظر می‌رسد این ترکیبات در صورت استفاده به مقدار متوسط بی‌ضرر باشد. استویا شیرین‌کننده‌ای غیرمغذی است و در مقام مکمل رژیمی دارای تائیدیه است، اما قندهای الکلی شیرین‌کننده، غیرمغذی دانسته نمی‌شوند، حتی اگر به شیوه مشابه استفاده شوند.

گوشت‌های فرآوری‌شده

نیترات‌ها را به عنوان نگه‌دارنده به گوشت‌های فرآوری‌شده از جمله سوسیس و کالباس اضافه می‌کنند. نیترات‌های سدیم و پتاسیم در انواعی از غذاها وجود دارند و عامل رنگ صورتی بعضی گوشت‌ها هستند. اما منبع عمده غذایی آن سبزیجات و آب آشامیدنی است. مطالعاتی هم که روی تاثیرات مضر غذاهای دودی انجام شده، ارتباط روشنی بین آنها و بروز سرطان معده نشان نداده است.

شیوه پخت

سوختن گوشت یا پختن گوشت در درجه حرارت بالا روی شعله مستقیم ممکن است به تشکیل هیدروکربن‌های آروماتیک چندحلقه‌ای منجر شود. این ترکیبات تاثیر القاکنندگی واضحی بر سرطان‌زایی دارند. برشته‌کردن و سرخ‌کردن معمولی غذا در مقایسه با پختن روی شعله مقادیر کمتری هیدروکربن‌های آروماتیک تولید می‌کند. پروتئین‌های حیوانی که دارای ریزش بیشتر چربی روی شعله باز هستند، به تولید بیشتر این ترکیبات نیز منجر می‌شوند؛ برای مثال گوشت کبابی در مقایسه با مرغ کبابی مقادیر بیشتری هیدروکربن‌های آروماتیک تولید می‌کند. منبع آتش نیز ممکن است تولید این ترکیبات را تحت تاثیر قرار دهد.

کباب‌کردن با زغال بیشترین تولیدکننده این ترکیبات است. شعله گاز و کباب اجاقی در جایگاه‌های بعدی قرار دارند. برای پیشگیری از سرطان، مصرف زیاد غذاهای سرشار از آنتی‌اکسیدان و رژیم غذایی سرشار از مواد مغذی (نه مکمل) توصیه می‌شود.

ترکیبات شیمیایی موجود در بطری‌های پلاستیکی

از جدیدترین سرطان‌زاهای مرتبط با تغذیه، می‌توان به بیسفنول A اشاره کرد. بیسفنول A یک ترکیب شیمیایی است که از سال 1960 در تهیه بسیاری از بطری‌های پلاستیکی سخت و قوطی‌های فلزی غذاها و نوشیدنی‌ها استفاده می‌شود. بیسفنول A در رنگ و چسب نیز کاربرد دارد. مطالعات قدیمی‌تر نشان می‌دهد استفاده از این ترکیب شیمیایی برای ساخت قوطی‌ها و بطری‌های غذاها و آشامیدنی‌ها بی‌خطر است. ولی مطالعات اخیر با به‌کارگیری شیوه‌های جدید، نگرانی‌هایی را درباره بی‌خطر بودن آن، بخصوص در جنین، نوزادان و کودکان ایجاد کرده و نشان می‌دهد که بیسفنول A ممکن است خطر سرطان را افزایش دهد. هم‌اکنون هدف دست‌اندرکاران سلامت کاهش حداکثری قرار گرفتن در معرض بیسفنول A با شیوه‌های زیر است: تشویق به تولید بطری‌های مخصوص کودکان بدون استفاده از بیسفنول A، یافتن جایگزین‌هایی برای چسب مورد استفاده در قوطی‌ها و بطری‌های غذایی و افزایش نظارت بر استفاده از این ترکیب شیمیایی در مراحل تولید و آزمایش است. مراکز بهداشتی و سلامت از حذف بیسفنول A از محصولات مرتبط با غذای نوزادان حمایت می‌کنند. قبلا تصور می‌شد بیسفنول A فقط در صورت مواجهه با حرارت از پلاستیک نشت می‌کند، اما اکنون عقیده بر این است که این ترکیب حتی در دمای سرد نیز نشت می‌کند. متاسفانه مواجهه با این ترکیب شیمیایی به حدی است که برآورد می‌شود 90 درصد افراد مقادیر جزئی از آن را در ادرار خود داشته باشند.

توصیه آخر

این روزها بین عامه مردم مواردی به عنوان افزایش‌دهنده یا کاهنده خطر سرطان مطرح می‌شوند که درباره بعضی از آنها شواهد علمی کافی وجود ندارد. از موارد تغذیه‌ای ثابت‌شده‌ای که خطر سرطان را افزایش می‌دهند، می‌توان به پختن گوشت در درجه حرارت بالا و بیسفنول A موجود در بطری‌های پلاستیکی سخت و لایه اپوکسی قوطی‌های فلزی غذاها و نوشیدنی‌ها اشاره کرد.

برای کاهش خطر سرطان مهم‌ترین اقدام‌ها کم غذا خوردن، مصرف بالای میوه و سبزیجات، بخصوص سبزیجات رنگی و نگهداری صحیح مواد غذایی است تا از تولید مواد سرطان‌زای ناشی از رشد کپک‌ها جلوگیری شود. (ضمیمه سیب)

دکتر محمد علیزاده ‌/‌ متخصص تغذیه و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ارومیه

افزایش سرطان گوارش با تغذیه نامناسب

جام جم سرا: سرطان‌‌های دستگاه گوارش مثل مری و معده هم در کشورمان کم شایع نیست که یکی از دلایل اصلی ابتلا به این بیماری‌ها،‌ داشتن الگوی تغذیه و شیوه زندگی نادرست در طولانی‌مدت اعلام می‌شود. حتی در افرادی که برخی مواد مغذی را دریافت نمی‌کنند و دچار کمبود آن هستند و عادت‌ها و رفتارهای غذایی غلطی دارند، احتمال ابتلا به سرطان روده بزرگ بیشتر می‌شود.

در برنامه غذایی، بیشتر از هر چیز دریافت فیبر غذایی که مهم‌ترین منبع آن میوه‌ها و سبزی‌‌های سالم و تازه است، اهمیت دارد. دکتر محمدرضا وفا، متخصص تغذیه و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی ایران در گفت‌و‌گو با جام‌جم در این باره می‌گوید: در کسانی که میوه و سبزی کمی مصرف می‌کنند، احتمال بروز سرطان روده بزرگ (کلورکتوم) بسیار زیاد است. البته فیبر علاوه بر میوه‌ها و سبزی‌ها در غلات هم وجود دارد که از منابع غذایی خیلی از افراد جامعه محسوب می‌شود. این متخصص تغذیه ادامه می‌دهد: مصرف غذاهایی که از دانه کامل غله؛ مثلا گندم کامل که سبوس آن گرفته نشده، بیشتر از غذایی که با گندم پوست‌گرفته تهیه شده، فیبر دارد. در میان نان‌ها هم نان‌های سنگک، بربری و تافتون، سبوس‌ و فیبر بیشتری نسبت به لواش، باگت و فرانسوی دارد. او با اشاره به این‌که مصرف زیاد خوراکی‌های پرچرب با چربی‌های اشباع‌، لبنیات پرچرب، بخصوص ماست و شیر پرچرب و گوشت‌های پرچرب مخصوصا گوشت قرمز فرآوری‌شده هم برای سلامت روده مناسب نیست، ادامه می‌دهد: برای آخرین اطلاعات موجود، نه خود گوشت قرمز بلکه گوشت قرمز فرآوری‌شده مثل سوسیس، کالباس، همبرگر و فرآوری‌های صنعتی که از گوشت قرمز تهیه شده‌ است، بیشترین رابطه را با ابتلا به این سرطان گوارشی دارند. علاوه بر این، مصرف بیش از حد غذاهای شور که باعث از دست دادن آب دستگاه گوارش می‌شود، می‌تواند با ابتلا به سرطان روده بزرگ ارتباط داشته‌باشد. او می‌گوید: مصرف خوراکی‌های کنسروی، با افزودنی‌های شیمیایی، مقادیر فراوان خوراکی‌های تخمیری بخصوص تخمیری صنعتی هم با ابتلا به این سرطان ارتباط دارند. از طرفی، مطالعه‌ها نشان می‌دهد بیشترین ارتباط را کمبود ویتامین D و کلسیم با ابتلا به سرطان روده بزرگ دارند. البته ژنتیک هم نقش کوچکی در شیوع این بیماری ممکن است داشته باشد.

یبوست، تغذیه و سرطان روده بزرگ

یکی از بیماری‌هایی هم که ساده است، اما اگر به آن توجه نشود باعث ابتلا به سرطان روده بزرگ خواهد شد، یبوست است. دکتر وفا با بیان این مطلب می‌افزاید: تمام افرادی که زیاد دچار یبوست و مشکلات مزاجی می‌شوند و در اجابت مزاج و دفع مشکل پیدا می‌کنند باید به پزشک مراجعه کنند و برای درمان بیماری چاره‌ای اندیشیده شود. او عواملی را که در الگوی خوراکی باعث ابتلا به یبوست می‌شود، مصرف کم میوه و سبزی و مصرف زیاد غذاهای پرچرب، نمک و نوشیدن زیاد چای و قهوه برمی‌شمارد و توضیح می‌دهد: قهوه به دلیل داشتن کافئین و چای به علت داشتن تئوفیلین و تئوبرومین، بسیار ادرار‌آور است و نوشیدن بیش از حد آنها باعث می‌شود آب بدن از دست برود و حرکت‌های دودی دستگاه گوارش کاهش یابد. وقتی حرکت‌های دودی دستگاه گوارش کاهش پیدا کند، مدفوع خشک می‌شود و در روده باقی می‌ماند و باعث ایجاد زخم در بافت نرم می‌شود. در زخم هم ابتدا خونریزی‌های کوچکی اتفاق می‌افتد و بعد تکثیر سلولی در منطقه زخم، باعث ایجاد پولیپ کولون و رکتوم می‌شود. در مرحله بعد پولیپ زخم می‌شود و ادامه تکثیر غیرقابل‌ کنترل هم سرطان کلورکتوم را به دنبال خواهد داشت. او توصیه می‌کند: با توجه به آنچه گفته شد، نوشیدن مقدار کافی آب به دفعات در روز بسیار اهمیت دارد و از کم‌آبی بدن جلوگیری می‌کند. به گفته این متخصص تغذیه، غذاهای شور، تند و پرادویه یکی دیگر از عوامل ابتلا به این سرطان شایع در ایران محسوب می‌شود​.

سرطان‌های گوارشی با تغذیه ارتباط دارد

در سرطان مری، بیشتر قسمت پایین مری که به معده وصل است، درگیر می‌شود و این اتفاق بیشتر برای کسانی می‌افتد که دچار ریفلاکس (برگشت اسید معده به مری و دهان) می‌شوند. دکتر وفا با بیان این‌که ریفلاکس در کسانی که چای و قهوه زیاد می‌نوشند، چاق هستند، غذا را تند و بااسترس می‌خورند، غذاهای پرچرب و پرپروتئین زیاد مصرف می‌کنند و شیرینی را زیاد و بخصوص با معده خالی می‌خورند اتفاق می‌افتد که به نوبه خود باعث سرطان مری می‌شود. به گفته این متخصص تغذیه، سرطان معده هم از یک‌سو به تغذیه ارتباط دارد و از سوی دیگر، علت آن دهیدراتاسیون یا همان کم‌آبی است. بر این اساس، برای مبتلا نشدن باید مصرف تمام غذاهایی که باعث کم‌آبی می‌شود مثل غذاهای صنعتی، دارای نگه‌دارنده و کم‌فیبر را کنار گذاشت چون به معده آسیب می‌رساند. او تاکید می‌کند: عادت به مصرف بیش از حد تمام خوراکی‌های محرک ترشح اسید معده، بخصوص ترکیب‌های کافئینی مثل چای و قهوه و شکلات زیاد را باید کنار گذاشت. علاوه بر اینها به گفته دکتر وفا، برای دچار نشدن به انواع سرطان‌های گوارشی لازم است به این نکته‌ها توجه شود: مصرف غذای کم‌نمک، ترک سیگار، کنترل استرس، قرار نگرفتن در معرض آلودگی‌ شیمیایی و محیطی، درست شستن میوه‌ها برای اطمینان از باقی نماندن سموم و... .

بعد از ابتلا هم تغذیه درست لازم است، اما...

روش تغذیه پس از ابتلا هم در کنترل و درمان بیماری‌ها و سرطان‌های گوارشی نقش دارد. البته خیلی وقت‌ها رژیم درمانی کسی که مبتلا شده با کسی که قصدش پیشگیری است، متفاوت است. دکتر وفا در این‌باره می‌گوید: رژیم غذای کسی که دچار زخم دستگاه گوارش شده و مرحله بعدی‌ بیماری‌اش می‌تواند سرطان باشد، باید کم‌فیبر باشد. برعکس، کسی که به قصد پیشگیری می‌خواهد رژیم غذایی سالمی داشته باشد، باید فیبر زیادی مصرف کند. کسی که دچار زخم اثنی‌عشر (دوازدهه)‌ و... شده برای این که زخمش خونریزی نکند، لازم است حرکت‌های دودی دستگاه گوارش به حداقل برسد، در حالی که فیبرها حرکت‌ دستگاه گوارش را افزایش می‌دهد.

تغذیه کمکی در شیرخواران

جام جم سرا: زمان مناسب برای شروع تغذیه کمکی در یک شیرخوار سالم که با شیرخشک یا شیر مادر تغذیه می‌کند، انتهای شش ماهگی است، ولی اگر روند رشد وزنی کودک از انتهای چهار ماهگی وضعیت نزولی پیدا کند، شروع تغذیه کمکی پیشنهاد می‌شود.

اولین غذایی که برای شروع تغذیه کمکی پیشنهاد می‌شود، فرنی است. این ماده غذایی بهتر است با آرد برنج تهیه شود، ولی اگر مادر فرصت این کار را ندارد، می‌تواند از نوع تجاری آن استفاده کند.

آرد برنج با آب پخته شده و به صورت رقیق از یک قاشق مرباخوری در روز اول شروع می‌شود و سپس بتدریج میزان فرنی و غلظت آن زیاد می‌شود تا به 12 قاشق در روز برسد. شیری که برای اضافه کردن به فرنی پیشنهاد می‌شود، شیر مادر است.

این شیر را می‌توان به همان مقدار فرنی که کودک می‌خورد به فرنی اضافه کرد تا رقیق شود و برای شیرخوار قابل استفاده باشد.

شیر مادر بهتر است تازه و در لحظه اضافه کردن دوشیده شود و در صورتی که امکان آن وجود ندارد، می‌توان از شیری که مادر برای تغذیه کودک کنار گذاشته است، استفاده کرد، به خاطر داشته باشیم این شیر پخته نمی‌شود. در صورتی که شیرخوار شیر خشک می‌خورد، می‌توان از آن برای پخت فرنی استفاده کرد.

امروزه توصیه می‌شود حتی‌الامکان از دادن شیر گاو در سن قبل از یک سالگی به کودک اجتناب شود، پس بهتر است برای تهیه فرنی از شیر خشک استفاده شود، ولی اگر از نظر اقتصادی توان تهیه شیر خشک وجود ندارد، می‌توان از شیر گاو استریلیزه استفاده کرد.

شیر خشک را باید پس از پخته شدن فرنی به آن اضافه کرد، زیرا پختن شیر باعث از بین رفتن ویتامین‌های آن می‌شود و در ضمن پودر شیر خشک را نباید در فرنی ریخت چون دلمه می‌شود و برای مصرف شیرخوار مناسب نیست.

می‌توان برای شیرخوارانی که به پروتئین شیر گاو حساسیت دارند، از شیر خشکی که پزشک برایشان تجویز می‌کند، استفاده کرد.

حریره بادام که بعد از فرنی برای کودک تهیه می‌شود، با بادام بو نداده که پوست کنده و پودر شده است، تهیه می‌شود البته بهتر است مادران از پودر بادام آماده استفاده نکنند.

بادام را در روزهای اول شروع حریره می‌توان در تنظیف و در فرنی در حال پختن قرار داد و بعد از پخته شدن آن را دوشید تا شیره بادام به حریره اضافه شود و هضم راحت‌تری داشته باشد.

پس از دو هفته می‌توان از بادام پودر شده به طور مستقیم در حریره استفاده کرد. اضافه کردن شکر زیاد به فرنی و حریره بادام توصیه نمی‌شود، ولی برای ایجاد عطر می‌توان از کمی گلاب استفاده کرد.

در کودکی که سابقه آلرژی به پروتئین شیر گاو را دارد بهتر است بلافاصله بعد از فرنی، مصرف سوپ را برای او شروع کرد، چون بادام از گروه مواد حساسیت‌زاست و از طرف دیگر ماده غذایی اصلی نیز محسوب نمی‌شود و نخوردن آن برای کودک مشکلی از نظر تغذیه‌ای ایجاد نمی‌کند.

دادن این دو ماده غذایی معمولا در طول یک ماه یا حداقل دو هفته کامل می‌شود، به طوری که شیرخوار برحسب ذائقه و علاقه در دو وعده در روز از آنها استفاده می‌کند.

دکتر فریبا شیروانی - متخصص اطفال و فوق‌تخصص عفونی اطفال

تغذیه مقوی برای مغز دانش‌آموزان

جام جم سرا: برلیانت بزرگمهر با تاکید بر اهمیت نقش خانواده‌ها در شکل‌گیری و تغییر عادات غذایی کودکان، گفت: بسیاری از اختلالات بزرگسالی نتیجه تغذیه نامناسب در دوران کودکی است. اولین قدم در اصلاح عادات غذایی کودکان باید توسط والدین و خانواده‌ها انجام شود؛ چراکه عادات غذایی خانواده تاثیر زیادی بر تغذیه کودکان دارد.

بزرگمهر در همین زمینه ادامه داد: از آنجا که کودکان در سن رشد هستند، ایجاد اختلال در تغذیه آنها منجر به بروز اختلالاتی در رشد آنها می‌شود. مساله دیگر آن است که کودکان معمولا به صورت منطقی روی تغذیه خود فکر نمی‌کنند و تحت تاثیر برخی همکلاسان و دوستان خود از مواد غذایی نامناسب و فاقد ارزش غذایی استفاده می‌کنند.

وی راه حل دیگر این مشکل را آگاهی دادن به کودکان در مورد مضرات تغذیه نامناسب عنوان کرد و گفت: والدین، معلمین و مسئولان مدارس و رسانه‌ها در این آگاهی بخشی نقش بسزایی دارند.

او همچنین با اشاره به نقش متخصصان تغذیه در این زمینه اظهار کرد: مسئولین مدارس و والدین باید از طریق تعامل با متخصصان تغذیه آموزش‌های لازم را دریافت و به تصحیح تغذیه کودکان کمک کنند.

این متخصص تغذیه راه حل دیگر در زمینه تصحیح عادات غذایی کودکان را تثبیت باورهای درست در مورد مواد غذایی و تشریح مضرات و تاثیر نامناسب برخی مواد غذایی نظیر چیپس و پفک بر سلامت آنها دانست و تصریح کرد: در گذشته موادی مانند چیپس و پفک در برنامه غذایی کودکان جایی نداشت، اما متاسفانه در حال حاضر این مواد به علت تبلیغات نامناسب در برنامه غذایی کودکان و نوجوانان نقش ویژه‌ای را ایفا می‌کنند. باید از طریق آموزش‌هایی که به کودک داده می‌شود او را از مضرات این مواد و تاثیر نامناسب آنها بر سلامت آگاه و این باور را در ذهن کودک تثبیت کرد.

بزرگمهر گفت: میان وعده‌های مناسب برای کودکان شامل انواع خشکبار، میوه‌های خشک، آجیل‌های بدون نمک، ساندویچ‌های خانگی و میوه تازه است. همچنین شیرهایی که حاوی چربی بالایی نیستند برای تغذیه کودکان بسیار مفید است.

وی با تاکید بر رعایت فاصله زمانی مناسب میان مصرف میان وعده‌های کودک با وعده‌های اصلی گفت: میان وعده‌های غذایی نباید نزدیک به وعده‌های اصلی باشد، در غیر این صورت باعث کم اشتهایی و سیر شدن کودک می‌شود. این در حالیست که میان وعده‌ها نمی‌توانند جانشین غذای اصلی شوند. تغذیه نامناسب در کودک منجر به چاقی مفرط، سوء تغذیه، اختلال در رشد، کوتاهی قد و کاهش قدرت یادگیری، تمرکز، حافظه و در نتیجه افت تحصیلی آنها می‌شود. (ایسنا)

کبد شما با تغذیه ناسالم چرب می‌شود

دکتر محمدرضا وفا، متخصص تغذیه در این‌باره به جام‌جم می‌گوید: متاسفانه امروزه مشکل کبدچرب در کشور ما بخصوص در شهرهای بزرگ بسیار شایع است. این بیماری از نظر آسیب‌شناسی و پاتوفیزیولوژی با چاقی، اضافه ‌وزن و نشانگان متابولیک (مانند چربی، قند یا فشار خون بالا)‌ شباهت و ارتباط تنگاتنگی دارد. می‌توان گفت علت بیش از 70 تا 80 درصد موارد ابتلای مردم به این بیماری، چاقی و تغذیه نادرست است و فقط 20 تا 30 درصد موارد باقیمانده به دلایل پاتولوژیک یا بیمارگونه‌ مثل ابتلا به هپاتیت‌های ویروسی مربوط می‌شود. به گفته این متخصص تغذیه، همه عواملی که باعث چاقی، اضافه وزن، افزایش قند و چربی‌خون می‌شود، می‌تواند زمینه‌ساز ابتلا به کبدچرب هم باشد.

کالری اضافه، متهم ردیف اول

دکتر وفا می‌گوید: وقتی فردی بیش از آنچه بدنش نیاز دارد از طریق خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها کالری اضافه دریافت می‌کند، این اضافه کالری به‌صورت چربی درمی‌آید و با افزایش تدریجی چربی‌ خون، مازاد آن به کبد می‌رود. او ادامه می‌دهد: کبد سعی می‌کند چربی را از خون پاک کند، ولی این چربی در کبد باقی می‌ماند و تجمع پیدا می‌کند و نتیجه‌اش می‌شود ابتلا به کبدچرب که درجه‌های متفاوتی دارد. این متخصص تغذیه تاکید می‌کند: هر چقدر این بیماری پیشرفته‌تر باشد، بافت سلول‌های کبدی بیشتر آسیب می‌بیند و این اتفاق، از بین رفتن سلول‌ها را در پی دارد. وقتی بخش زیادی از سلول‌ها از بین می‌رود، متاسفانه می‌تواند باعث ابتلا به سرطان کبد شود.

چرا به کبدچرب مبتلا می‌شویم؟

کبد یک ارگان بدن است و هر عاملی که بتواند سلامت مغز، قلب و... را تهدید کند، می‌تواند سلامت آن را به خطر بیندازد. دکتر وفا در این‌باره توضیح می‌دهد: چاقی و اضافه‌وزن، چربی و قندخون بالا همان‌طور که به مغز و قلب آسیب می‌رساند، به کبد هم صدمه می‌زند. این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد: یکی از وظایف مهم کبد در بدن، سم‌زدایی است. اگر در خوراکی‌ها و آشامیدنی‌هایی که می‌خوریم، باقی‌مانده سموم یا ترکیب‌های نگهدارنده وجود داشته باشند، این مواد به کبد می‌روند و کبد سعی می‌کند با کمک آب و کلیه آنها را دفع کند و بار زیادی برای سلول‌های آن ایجاد می‌شود. اگر این اتفاق به طور مداوم تکرار شود و فردی تغذیه نادرستی داشته باشد، بی‌شک کبدش آسیب خواهد دید. این متخصص تغذیه می‌گوید یکی از انواع رایج کبدچرب، نوع الکلی است و در افرادی که متاسفانه نوشیدنی‌های الکلی مصرف می‌‌کنند، دیده می‌شود. وی می‌افزاید: الکل یک ماده آلی بسیار پر کالری است و به همین دلیل باعث چاقی می‌شود. مازاد کالری دریافتی مصرف الکل هم در بدن به‌صورت چربی درمی‌آید و کبد را نیز تخریب می‌کند.

تغذیه سالم، کبد سالم

این استاد دانشگاه می‌گوید: اگر شیوه زندگی فردی به‌گونه‌ای باشد که غذاهای سالم کمتر مصرف کند و بیشتر به خوردن فست‌فودها، غذاهای کنسروی و... تمایل داشته باشد، خود را در معرض ابتلا به کبدچرب قرار داده و به تبع آن دچار مشکلات شدیدتری خواهدشد. او تاکید می‌کند: داشتن الگوهای غذایی سالم و با مصرف متعادل چهار گروه خوراکی‌ اصلی در روز، می‌توانیم کبد سالمی داشته باشیم. علاوه بر این، باید خودمان را به مصرف متعادل و به اندازه نیاز شیر و لبنیات کم‌چرب، نان و غلات سبوس‌دار و تهیه شده با آرد کامل، سبزی‌ها و صیفی‌جات تازه و سالم و گوشت‌های کم‌چرب عادت دهیم. به گفته دکتر وفا، کسانی که به خوردن غذای سالم اهمیت نمی‌دهند، وقت برای تهیه و صرف غذا نمی‌گذارند و مرتب بیرون از خانه غذا‌‌های پرچرب و فرآوری شده می‌خورند، الگوی غذایی ناسالمی دارند که بتدریج ضربه‌کاری به کبدشان می‌زند.

هیچ‌وقت دیر نیست

مثل هر بیماری دیگری، کبدچرب هم مراحل مختلفی دارد. دکتر وفا می‌گوید: درمان قطعی در مراحل اولیه کبدچرب، رژیم کاهش وزن و ورزش است، بنابراین اگر همه کسانی که دچار کبدچرب شده‌اند تصمیم بگیرند از رژیم سالم که متخصص تغذیه به‌صورت علمی تنظیم کرده پیروی کنند، برایشان بسیار مفید خواهد بود. البته کاهش وزن باید حتما تدریجی باشد. او در این‌باره توضیح می‌دهد: افزایش وزن سریع، باعث افزایش سم در خون می‌شود و بشدت به کبد آسیب می‌زند. همزمان باید ورزش را در برنامه روزانه گنجاند. به گفته این متخصص تغذیه، کاهش وزن و ورزش لازم و ملزوم هم هستند. او تاکید می‌کند: اگر به این نکته‌ها توجه شود، در مراحل اولیه، کبدچرب قابل‌درمان است. نکته مهم این است که حتی اگر بیماری، زیر نظر متخصص تغذیه و با ورزش بتواند مشکل کبدچربش را حل کند، ولی به شیوه زندگی قبلی‌اش برگردد، دوباره شدیدتر از دفعه قبل مبتلا به کبدچرب می‌شود، بنابراین باید شیوه زندگی درست را برای همیشه برگزید.

رژیم سم‌زدایی از کبد فریبی بیش نیست

حتما تاکنون تبلیغاتی در مورد سم‌زدایی از کبد با روش‌های مختلف از تجویز داروهای گیاهی تا تنظیم رژیم غذایی خاص را شنیده‌اید، اما دکتر وفا این تبلیغ‌ها را عوام‌فریبانه می‌داند و می‌گوید: متاسفانه برخی افراد از ناآگاهی و اطلاعات ناکافی مردم سوءاستفاده می‌کنند. در واقع کسی که دچار کبدچرب شده اگر رژیم غذایی درستی بگیرد و وزن خود را پایین بیاورد، به نوعی در حال سم‌زدایی از بدنش است، ولی گاهی از واژه سم‌زدایی استفاده نادرست می‌کنند و افراد مدعی سم‌زدایی کبد با روش‌ها و ترکیب‌های کاملا غیرعلمی،‌ برای سوء‌استفاده مالی، جان مردم را به خطر می‌اندازند.

او معتقد است دستگاه‌های نظارتی تحت‌پوشش وزارت بهداشت و معاونت درمان باید جلوی تبلیغات نادرست و گمراه‌کننده را بگیرند، ولی خود مردم هم باید آگاه باشند و خود را با پیروی از این رژیم‌های نادرست دچار مشکلات بیشتری نکنند.