گذرنامه یا پاسپورت نوعی شناسنامه بین‌المللی است که از طریق آن، دولت‌ها از دولت‌های دیگر درخواست می‌کنند اجازه ورود به خاک یا گذر از خاکشان را به فرد بدهند. گذرنامه از چندین سال پیش وجود دارد و اولین گذرنامه به ۴۵۰ سال پیش از میلاد مسیح مربوط میشود.
در ایران نیز افرادی که قصد خروج از کشور را دارند، باید گذرنامه داشته باشند. براساس قانون، گذرنامه سندی است که از طرف ماموران صلاحیت‌دار دولت، برای مسافرت اتباع ایرانی به خارج و اقامت در خارج داده میشود.
در ماده دوم از فصل اول کلیات قانون گذرنامه آمده است که تمام اتباع ایرانی برای خروج یا اقامت در خارج از کشور باید گذرنامه دریافت کنند و صدور گذرنامه نیز منوط به ارائه اسنادی است که هویت و تابعیت ایرانی تقاضاکننده را ثابت کند. البته باید بدین نکته نیز توجه داشت که براساس قانون، خروج افراد ایرانی از کشور بدون گذرنامه غیرقانونی به حساب می‌آید. بازرسی از گذرنامه افراد در مرز‌ها به عهده شهربانی و در بخش‌هایی که شهربانی وجود ندارد، به عهده ژاندارمری است.
لازم به ذکر است که سه نوع گذرنامه در ایران وجود دارد. گذرنامه سیاسی، گذرنامه خدمت و گذرنامه عادی از این جمله هستند که افراد عادی جامعه اغلب باید گذرنامه عادی تهیه کنند. در ایران صدور گذرنامه عادی توسط شهربانی کل کشور انجام میشود و در کشور‌های خارجی نیز این وظیفه به عهده مامورین کنسولی کشور است.
افرادی که نمی‌توانند گذرنامه بگیرند
افرادی که قصد خروج از کشور و دریافت گذرنامه را دارند باید توجه کنند که همه افراد جامعه نمی‌توانند گذرنامه دریافت کنند. افرادی که براساس اعلام کتبی مقامات قضایی حق خروج از کشور را ندارند، نمی‌توانند گذرنامه دریافت کنند. افرادی هم که در خارج از ایران دارای سوءپیشینه باشند، حق دریافت گذرنامه را ندارد. البته اگر به تشخیص مقامات قضایی سفر فردی به خارج از کشور مخالف مصالح جمهوری اسلامی باشد، در این صورت وی نمی‌تواند گذرنامه دریافت کند. البته افرادی هم که به طور قطعی دارای بدهی مالیاتی و اجرای دادگستری و ثبت اسناد باشند، ممکن است بنابر ضوابط و مقررات نتوانند گذرنامه بگیرند.
چه کسانی که می‌توانند گذرنامه بگیرند؟
افرادی که سنی کمتر از ۱۸ سال دارند یا اینکه تحت ولایت یا قیومت هستند، با اجازه ولی می‌توانند گذرنامه دریافت کنند. مشمولین وظیفه (سربازی) نیز تنها با دریافت مجوز کتبی از اداره وظیفه عمومی می‌توانند پاسپورت بگیرند. زنان شوهردار نیز برای دریافت گذرنامه باید موافقت کتبی شوهر یا در موارد اضطراری، اجازه دادستان شهرستانی که در آن درخواست گذرنامه داده‌اند، ارائه دهند.
البته باید بدین نکته نیز توجه داشت افرادی که توانسته‌اند با صدور اجازه توسط سازمان یا فردی گذرنامه بگیرند، اگر فرد یا سازمان از اجازه‌اش عدول (خودداری) کند، در این صورت فرد نمی‌تواند از کشور خارج شود و تا زمان از بین رفتن مانع، گذرنامه وی ضبط میشود.
همراهان
گذرنامه‌ها اغلب برای هر فردی به صورت مجزا صادر می‌شوند اما افرادی که کمتر از ۱۸ سال سن دارند، به عنوان همراه در گذرنامه یکی از اقوام (اقوامی که در قانون اجازه این کار را داشته باشند) ثبت می‌شوند. اعضای خانواده‌ای هم که بخواهند گذرنامه‌شان را با یکدیگر بگیرند، می‌توانند چنین کاری را انجام دهند و در این صورت نام زن و اولاد کمتر از ۱۸ سال به عنوان همراه ثبت میشود.
توجه: اعضای خانواده‌هایی که برای همگی تنها یک گذرنامه دریافت کرده‌اند، نمی‌توانند مستقلا از گذرنامه استفاده کنند و در صورت نیاز باید گذرنامه‌ای مجزا برای هر فرد صادر شود.
نام نوزادانی هم که از زنان ایران مقیم خارج در زمان توقف مادر در ایران متولد شوند، در گذرنامه مادر ثبت میشود و البته در این مورد نیازی هم به اجازه پدر وجود ندارد. همچنین زمانی که خارج از ایران، شوهر ایرانی در محل تولد نوزاد حاضر نباشد، باز هم نام نوزاد به عنوان همراه در گذرنامه مادر ثبت میشود.
اعتبار گذرنامه
گذرنامه نیز همانند بسیاری از مدارک شناسایی دارای مدت اعتبار است. در ایران براساس قانون، گذرنامه‌های جدید از تاریخ صدور ۵ سال اعتبار دارند که فقط برای پنج سال دیگر می‌توان آنها را تمدید کرد. افرادی که گذرنامه دارند، می‌توانند از آن برای سفر به کلیه کشور‌ها استفاده کنند. اما ممکن است در مواردی دولت سفر به کشوری خاص را ممنوع یا محدود کند که در این صورت باید براساس قانون عمل شود و ممکن است امکان سفر به آن کشور وجود نداشته باشد.
باید توجه داشت که برای خلاف‌های مربوط به گذرنامه نیز مجازات‌هایی در نظر گرفته شده است که اکنون در این مقاله به آنها نمی‌پردازیم.
شیوه دریافت گذرنامه و هزینه آن در سال ۹۵
افرادی که قصد دریافت گذرنامه را دارند باید همانند سایر امور، مراحل اداری را پشت سر بگذارند. البته دریافت گذرنامه چندان کار دشواری نیست و می‌توانید با مراجعه به دفاتر پلیس+۱۰ یا همان خدمات الکترونیک انتظامی این کار را انجام دهید.
در ابتدا باید با پرداخت مبلغ هزار تومان (۱۰۰۰۰ ریال) فرم و شناسه گذرنامه را از پلیس+۱۰ دریافت کنید. بعد از انجام این کار باید دو فیش بانکی را به مبلغ‌های ۳۷،۵۰۰ ریال و ۷۵۰،۰۰۰ ریال به حساب شهرداری و نیروی انتظامی واریز کنید. البته امکان واریز این پول از طریق کارت‌خوان‌های موجود در دفاتر خدمات الکترونیک نظامی نیز وجود دارد. اما نمی‌توانید این مبلغ را از عابربانک یا اینترنت پرداخت کنید.
- شماره حساب شهرداری تهران نزد بانک ملی: ۳۱۱۱۰۰۰۰۴۸۰۰۶ (در سایر استان‌ها باید مبلغ ۳۷۵۰۰ ریال به حساب شهرداری آن استان واریر شود).
- شماره حساب نیروی انتظامی نزد بانک ملی: ۲۱۷۱۱۵۱۳۰۱۰۰۷
البته هزینه درخواست صدور گذرنامه در دفاتر الکترونیک انتظامی مبلغ ۲۹۳،۰۰۰ ریال است که در شعب پلیس+۱۰ پرداخت میشود و البته هزینه پستی نیز روی آن حساب شده است.
کلیه متقاضیان برای دریافت گذرنامه باید مدارک زیر را به همراه داشته باشند و البته باید توجه داشت که حضور فرد متقاضی گذرنامه (در همه رده‌های سنی) در دفتر پلیس+ ۱۰ ضروری است:
- اصل و کپی شناسنامه و کارت ملی با تائیدیه ثبت احوال برای کلیه متقاضیان
- ارائه اصل آخرین گذرنامه (در صورت معتبر بودن)
- یک قطعه عکس ۴*۶ رنگی و جدید با زمینه سفید با در نظر داشتن شرایط زیر:
۱) ۶ ماه از زمانی که تصویر ثبت شده، نگذشته باشد
۲) آقایان باید بدون کلاه و عینک عکس بگیرند و در تصویر نباید آرایش مو و محاسن داشته باشند یا از زیورآلات استفاده کنند. همچنین رنگ لباس با زمینه نباید یکسان باشد (نباید لباس سفید رنگ باشد).
۳) بانوان باید با حجاب کامل و بدون آرایش عکس بگیرند و باید گردی صورتشان معلوم باشد
۴) دخترانی که بیش از ۶ سال سن دارند، باید عکسشان با حجاب کامل باشد - اجازه محضری برای افراد زیر ۱۸ سال از سوی پدر یا قیم قانونی
- افرادی که سن بالای ۱۵ سال دارند باید شناسنامه عکس‌دار ارائه دهند
- افرادی که سن کمتر از ۱۵ سال دارند باید گواهی اشتغال به تحصیل، دفترچه بیمه یا گذرنامه عکس‌دار ارائه دهند
- افراد زیر ۶ سال باید به همراه ۱ قطعه عکس در دفتر پلیس+۱۰ حاضر شوند
- بازنشستگان نظامی که ۵ سال از زمان بازنشسته شدن‌شان نگذشته، باید از حفاظت یگان مربوطه نامه‌ای را ارائه دهند
- نظامیان شاغلی که قصد دریافت گذرنامه دارند باید نامه حفاظت یگانشان را ابتدا در دبیرخانه اداره گذرنامه ثبت کنند و سپس به دفاتر خدمات الکترونیک نظامی ارائه دهند
مدارک لازم برای آقایان
- ارائه اصل و کپی کارت هوشمند پایان خدمت یا معافیت یا موافقت‌نامه سازمان وظیفه عمومی برای مشمولین
توجه: همانطور که گفته شد آقایان باید کارت پایان خدمات یا معافیت‌شان به صورت هوشمند باشد و افرادی هم که درخواست کارت هوشمند کرده باشند بعد از گذشت ۲۴ ساعت از زمان ثبت درخواست، می‌توانند با در دست داشتن برگ ثبت درخواست، به مراحل مربوط به گذرنامه اقدام کنند.
- نیازی به ارائه کارت پایان خدمت برای آقایانی که سنشان بیشتر از ۵۰ سال است، وجود ندارد.
- مردان دانشجو و دانش‌آموز باید نامه‌ای را از محل تحصیل‌شان دریافت و به سازمان وظیفه عمومی تحویل دهند.
مدارک لازم برای بانوان
همسر بانوی متاهل باید اجازه محضری بدهد. البته در خصوص زنانی که مقیم خارج هستند، نیازی به اجازه محضری همسر وجود ندارد. زنانی هم که همسرشان فوت شده باید اصل گواهی فوت یا اصل شناسنامه باطل شده را ارائه کنند و برای زنان مطلقه نیز ارائه اصل طلاق‌نامه اجباری است.
توجه داشته باشید افرادی که در خارج از کشور متولد شده‌اند، باید مدرک نحوه ورودشان را نیز برای دریافت گذرنامه ارائه کنند. افرادی هم که می‌خواهند گذرنامه‌شان را که بیش از یک سال اعتبار دارد، ابطال کنند، دریافت نامه از اداره گذرنامه برایشان الزامی است.
باید توجه داشت که به طور معمول، زمان گرفتن یا تمدید گذرنامه حدود ۱ الی ۲ هفته است. اما اگر نیاز سریع‌تری به گذرنامه دارید، می‌توانید از طریق دفاتر پلیس+۱۰ ثبت درخواست را انجام دهید و با در دست داشتن مدارک، به اداره کل گذرنامه استان مراجعه کنید.
تمدید پاسپورت (گذرنامه)
گذرنامه‌های عادی در ایران ۵ سال اعتبار دارند که می‌توان آنها را برای یک بار دیگر به مدت ۵ سال تمدید کرد. باید توجه داشت که برای تمدید گذرنامه نیز باید مدارک فوق را همراه داشته باشید.
گذرنامه‌های مفقود و مخدوش شده
افرادی که گذرنامه‌شان را گم کرده باشند باید برای پیگیری مراتب قانونی به دفاتر پلیس+۱۰ مراجعه کنند. شهروندان تهرانی نیز برای اعلام فقدان گذرنامه باید به اداره گذرنامه واحد غرب تهران واقع در یافت‌آباد مراجعه کنند.
توجه: گذرنامه‌ای که فاقد اعتبار باشد، در صورت گم شدن نیازی به اعلام فقدان ندارد.
مشمولین خدمت وظیفه عمومی
مشمولین وظیفه عمومی نسبت به افرادی که پایان خدمت یا کارت معافیت دارند باید مراحل بیشتری را برای دریافت گذرنامه (آن هم با شرایط خاص) سپری کنند. افرادی ذکوری که سن آنها ۱۸ سال تمام باشد، مشمول خدمت وظیفه به حساب می‌آیند اما عده‌ای به دلایل مختلف کارت معافیت دریافت می‌کنند ولی سایرین مشمول به حساب آمده و برای خروج از کشور باید مواردی را پشت سر بگذارند.
مشمولین می‌توانند از طریق سفر‌های علمی، زیارتی، سیاحتی، ورزشی، مطالعاتی، کاری–ماموریتی و دوره‌های مشترک از کشور خارج شوند و البته این کار نیز نیازمند اقداماتی است. مشمولین برای خروج از کشور براساس سفری که قصد انجام آن را دارند، باید مبلغی را به عنوان وثیقه به بانک بسپارند. این میزان برای سفر‌های علمی ۸ میلیون تومان پول نقد یا ضمانت نامه بانکی است. مشمولین در سفر‌های سیاحتی باید ۱۵ میلیون تومان پول (یا ضمانت) به عنوان وثیقه قرار دهند و در سفر‌های زیارتی به عراق و عربستان نیز این میزان ۳ میلیون ریال وجه نقد است. اما مشمولینی که قصد خروج از کشور به دلیل سفر دوره‌های مشترک را دارند، باید ۱۵ میلیون تومان وجه نقد را به عنوان وثیقه نزد بانک قرار دهند.
اما باید بدین نکته نیز توجه داشت که مشمولین برای خروج از کشور نباید غیبت داشته باشند. دانشجویان مشمولی که مایل به دریافت گذرنامه برای سفر مطالعاتی هستند، در مقطع کارشناسی ارشد می‌توانند ۶ ماه و در مقطع دکتری ۱۲ ماه خارج از کشور باشند.
مشمولین بعد از ورود به کشور نیز برای دریافت مبلغ وثیقه باید خودشان در محل وظیفه عمومی حضور داشته باشند.
