در دنیای متلاطم و پر از چالش امروز که درست و غلط، حقیقت و دروغ و ... به هم آمیخته اند، داشتن مهارت برای تشخیص آن ها از یکدیگر، رمز موفقیت در زندگی اسـت. اگر شماذهن منتقدی داشته باشید اول در مورد هر موضوعی، سئوال و استدلال وبعد آن را قبول یا رد می کنید.
کسانی که فریب دیگران را می خورند یا به راحتی جذب گروه ها، افراد و مواد مخدر می شوند، یاد نگرفته اند که سئوال و به عاقبت کارشان فکر کنند. بنابراین داشتن تفکر نقادانه به شما کمک می کند تا هنگام تصمیم گیری، مسایل را از جنبه های مختلف به خوبی بررسی و نقد کنید، زیرا تفکر نقادانه بر پایه پرسیدن، کسب اطلاعات و استدلال قرار دارد واز تعصب و خودرأیی به دور اسـت. تفکر نقاد یکی از مهارت های زندگی اسـت که خود زمینه ساز مهارت تصمیم گیری و حل مسأله اسـت وبا انتقاد فرق دارد، چرا که هدف از انتقاد، ایراد گرفتن اسـت ولی تفکر نقاد، نقد و بررسی همه ی جوانب، نقاط مثبت و منفی موضوع و مقایسه ی آن ها با یکدیگر اسـت، اگر شخصی با تفکر در خود، بتواند به نقد و بررسی مسایل پیش آمده بپردازد، در می یابد ک کلید گشایس هر قفلی و مشکلی نزد خود اوست و بی جهت آن را در نزد دیگران می جوید.
اصول تفکر نقادانه
پرسش گری: پرسیدن سئوالات مناسب از خود و دیگران برای فهمیدن دقیق تر مطلب.
اطلاعات: جمع آوری اطلاعات از منابع مختلف درباره ی مساله ی مطرح شده.
ارزیابی: ارزیابی اطلاعات جمع آوری شده درباره ی مساله ی مطرح شده و ارزش گذاری آن ها.
نتیجه گیری: در نظر گرفتن و انتخاب بهترین و صحیح ترین مفهوم یا راه حل برای موضوعی که مطرح شده اسـت.
ویژگی های افرادی که دارای تفکرنقادانه هستند.
*روحیه ی پرسشگری دارند.
*خودشان انتقاد پذیرند.
*داوری و قضاوت آن ها به دور از تعصب و لجبازی اسـت.
*هر چیزی را به سادگی و بدون تفکر، نه می پذیرند و نه رد می کنند.
*از منابع مختلف اطلاعات مناسب و دقیقی درباره ی موضوع مورد نقد، به دست می آورند.
*نسبت به مسایل دید وسیع و دقیقی دارند.
*به جنبه های مثبت و منفی مسأله توجه دارند.
*قدرت تجزیه و تحلیل موضوع های مختلف را دارند.
*متفکرانه نسبت به مسایل اظهار نظر می کنند.
*قدرت تشخیص درست از نادرست را دارند.
*گوینده یی متفکر و منطقی و شنونده یی فعال هستند.
*زمانی که موضوعی را در نظر می گیرند، به جزییات نیز توجه می کنند.
*آگاهند که ممکن اسـت حرف یا راه حل دیگران یا خودشان همیشه درست نباشد.
*عاقبت اندیش هستند و فریب وعده های دیگران را نمی خورند.
*معمولاً به راحتی جذب گروه ها و افراد نمی شوند.
راه کارهای پرورش تفکر نقادانه
1-نسبت به پدیده های اطراف، حساسیت و دقت بیشتری داشته باشید.
2-دیده ها، نشیده ها و مطالعه ی خودتان را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهید وبه سادگی آن ها را نپذیرید یا رد نکنید.
3-درباره ی هر موضوعی با سئوالات مناسب و مرتبط، اطلاعات بیشتری به دست آورید.
4-مسایل معمولاً راه حل های متفاوتی دارند، تحمیل راه حل خود یا راه حل دیگران به عنوان یک راه حل قطعی، منطقی نیست.
5-درباره ی مسایل پیش آمده، فکر کنید ودچار احساسات و هیجان های شدید و کاذب نشوید. از قضاوت عجولانه، تعصب و خودرأی درباره ی موضوعات مورد بحث بپرهیزید.
6-قبل از پاسخگویی به مسایل فکر کرده سپس تصمیم گیری و عمل کنید.
7-مشوق خوبی برای تفکر خود ودیگران به خصوص کودکان باشید.
8-از عقاید و نظرات خود دفاع منطقی کرده و زود تسلیم شوید.
9-به دیگران اجازه ی بحث و اظهار نظر درباره ی موضوعات مختلف را بدهید.
10-جلسات گفت وگو درباره ی مسایل اجتماعی یا روزمره، در خانواده ومدرسه ترتیب داده و همه را به شرکت فعالانه در این جلسه ها تشویق کنید.
11-برای رشد تفکر نقادانه در کودکان و نوجوانان، مطالعه ی زندگینامه ی افراد نقاد مفید و مؤثر می باشد.
12-فرآیند تفکر کودکان و نوجوانان را بررسی و ارزیابی کنید و در صورت نیاز از راهنمایی به آنان دریغ نکنید.
13-به هر سؤالی به راحتی پاسخ ندهید بلکه با سئوال کردن مناسب، مخاطب را در رسیدن به پاسخ کمک کنید.
14-در جلسات بحث و تبادل افکار از برچسب زدن، دستور دادن، سرزنش، نصیحت، قضاوت و مسخره کردن فکر دیگران پرهیز کنید.
15-با برقراری امنیت و آرامش روانی و عاطفی و احترام به عقاید و نظرات کودکان و نوجوانان آنان را به شرکت در بحث و بیان اظهارنظر ترغیب و تشویق کنید.
16-با طرح سؤالات مناسب درباره ی موضوعات مختلف در خانه و مدرسه نظرات دیگران را جویا شده و آنها را نیز در بحث و گفت و گو شرکت دهید.
17-با دقت و حوصله به نظرات دیگران در خانه و مدرسه گوش کنید تا بتوانید با سؤالات مناسب آن ها را برای نتیجه گیری بهتر راهنمایی کنید.
18-در صورت عدم مشارکت دیگران در بحث، بیشتر توضیح دهید تا بتوانند حضور فعال تری داشته باشند.
19-در مقابل سؤالی که از شما می کنند، پاسخ ازقبل تعیین شده یی نداشته باشید تا بهتر بتوانید به نقد و تجزیه و تحلیل موضوع بپردازید.
منبع: 7 روز زندگی، شماره 106.