رییس انجمن ژنتیک پزشکی ایران با اشاره به ضرورت رفع برخی از ابهامات حقوقی فعالیتهای حوزه ژنتیک، گفت: عدم وجود حمایت حقوقی شفاف از جمله دغدغههای حوزه ژنتیک در کشور است.
سیدمحمد اکرمی در حاشیه چهارمین کنگره بینالمللی حقوق ژنتیک که به میزبانی دانشگاه یزد برگزار شد، در گفتگوی اختصاصی با ایسنا با اشاره به ضرورت برگزاری دورههای موضوعات بین رشتهای، اظهار کرد: علم ژنتیک پزشکی با سرعت زیاد در حال گسترش است و اگر اساتید مربوط به دو رشته حقوق و ژنتیک با یکدیگر هماهنگ نباشند احتمال اینکه هر کدام از مسیر درست خود منحرف شوند بسیار زیاد است.
وی با بیان اینکه ژنتیک پزشکی با سلامت انسانها ارتباط اجتنابناپذیری دارد، گفت: دستاوردهای علم ژنتیک به دلیل تأثیرات مختلفی که بر فرد، خانواده و جامعه دارد مورد توجه بیشتری قرار گرفته است.
رییس انجمن ژنتیک پزشکی ایران در ادامه افزود: بسیاری از کشورها تا قبل از اینکه وارد رشته تخصصی خاصی بشوند، مسائل حقوقی، اخلاقی، علمی و مذهبی مربوط به آن رشته را حل و فصل و پیش میبرند.
اکرمی با اشاره به ضرورت توجه به مباحث حقوقی ژنتیک توسط حقوقدانان، تصریح کرد: در بسیاری از کشورهای دنیا دپارتمانهای حقوق ایجاد شده در کنار آزمایشگاههای ژنتیک در حال فعالیت هستند و این اقدامی ارزشمند در این حوزه است.
وی بحث و گفتگوی مشترک بین اساتید رشتههای حقوق، اخلاق و الهیات را از جمله راهکارهای توسعه بیش از پیش علم ژنتیک در ابعاد مختلف دانست و بیان کرد: استفاده از اساتید حقوق و ژنتیک به صورت همزمان یکی از ضرورتهای آموزش و تبیین راهکاری ترویج فرهنگ ژنتیک در دانشگاهها است.
رییس انجمن ژنتیک پزشکی ایران در بخش دیگری از سخنان خود با بیان این که حجم علم ژنتیک هر پنج سال، دو برابر میشود، اظهار کرد: گسترش و سرعت تشخیص بیماریهای ژنتیکی و دستگاههای در اختیار حجم اطلاعات این حوزه را روز به روز افزایش میدهد.
این مقام مسئول بحثهای کمک باروری، ژنتیک سرطان، دوپینگ ژنتیکی و بحث مواد غذایی تراریخته را از جمله دغدغههای حوزه ژنتیک پزشکی عنوان کرد و ادامه داد: ایران اسلامی در مسائل حقوقی و اخلاقی مرتبط با رشتههای مختلف پزشکی توفیقات مطلوبی داشته است.
اکرمی تعیین حمایتهای حقوقی را از دیگر ضرورتهای حوزه ژنتیک دانست و بیان کرد: اگر در مباحث حقوقی علم ژنتیک به سمت شفافیت پیش نرویم خطر انحراف زیادی متوجه این حوزه خواهد بود.
وی با بیان اینکه متخصصین رشتههای مختلف و صاحب نظران علم ژنتیک باید با تبادل نظر و مشورت نسبت به تصویب و تنظیم قوانین حقوقی مربوط به فعالیتهای ژنتیکی اقدام کنند، گفت: عدم وجود حمایت حقوقی شفاف از دیگر دغدغههای حوزه ژنتیک در کشور است.
رییس انجمن ژنتیک پزشکی ایران در مورد جایگاه ایران در حوزه علم ژنتیک، خاطرنشان کرد: خوشبختانه طی 20 سال گذشته وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، با اعزام دانشجویان به خارج از کشور، اقدامات مطلوب آموزشی در بحث ژنتیک انجام داده است.
اکرمی با اشاره به اینکه در 10 سال گذشته دانشگاههای کشور فاقد رشته ژنتیک پزشکی بودند، اظهار کرد: در حال حاضر بیش از 15 دانشگاه کشور در حال آموزش مقاطع فوق لیسانس و پیاچدی ژنتیک پزشکی هستند.
وی در ادامه گستره قومیتی ایران را از جمله ویژگیهای این کشور در حوزه پیشرفت بیش از پیش علم ژنتیک دانست و خاطرنشان کرد: خوشبختانه ایران اسلامی نسبت به کشورهای منطقه در بحث علم ژنتیک پزشکی، شرایط بسیار مطلوبتری دارد.
این مقام مسئول در پایان بر گسترش فعالیتها و پژوهشهای بین رشتهای در حوزه ژنتیک با هدف افزایش فارغ التحصیلان علم ژنتیک، ترویج علم و ساده بیان کردن علم ژنتیک برای اقشار مختلف جامعه به ویژه در مدارس را از جمله راهکارهای جذب اعتماد و آگاهسازی آحاد جامعه در مورد علم ژنتیک دانست.
مشکل از آنجا شدیدتر شد که آب و هوای جزایر هاوایی، بهترین گزینه برای رشد و تولید نسل را در اختیار پشهها قرار میداد. به همین دلیل بیشتر تلاشهای مقامات محلی برای کنترل جمعیت این حشرات با شکست روبرو شد و پشهها، علاوه بر پرندههای این جزیره، مشکلاتی را هم برای جانوران و حتی انسانهای این جزیره ایجاد کردند.
حالا متخصصان علوم ژنتیک راهی را برای کم کردن شر این حشرات کوچک از سر هاوایی و پرندههایش طراحی کردهاند. این متخصصان میخواهند با استفاده از دستکاری ژنتیکی، پشههایی عقیم و با اندامهای ناقص و عمر کوتاه تولید کنند تا در طی چند سال، نسل این حشرات را در این جزیره ریشهکن کنند.
البته این پیشنهاد مخالفانی هم دارد و اجرایی شدن آن، منوط به تایید مقامات ایالتی اسـت. بسیاری از مردم هاوایی نگران این هستند که دستکاری ژنتیکی این حشرات، نتایج به مراتب بدتری را برای این جزیره به همراه داشته باشد. قطعا اعمال چنین تغییرات بیسابقهای میتواند نتایج غیرقابلکنترلی به همراه داشته باشد. احتمالا آخرین چیزی که پرندهها و اهالی هاوایی به آن نیاز دارند، پشههای دستکاریشدهای اسـت که کنترل آن با روشهای معمولی هم امکانپذیر نباشد!
در دو دهه گذشته فقط ١٠ کشور در جهان، ٩٨ درصد مساحت زیر کشت این محصولات و سه کشور آمریکا، آرژانتین و برزیل ٧٧ درصد از کل این مساحت را در خود جای دادهاند. محصولات دستکاریشده ژنتیک تقریبا روی ١١ درصد از کل زمینهای قابل کشت در جهان و با کمتر از یکدرصد از کل کشاورزان جهان کشت شده است. در این دو دهه شواهد و مطالعات زیادی در زمینه اثرات محیطزیستی و سلامت محصولات کشاورزی دستکاریشده ژنتیک انجام شده که درمجموع منجر به تصمیم ٣٨ دولت در جهان، در نکاشتن این محصولات و استفاده محدود از این محصولات در کشورشان شده است.
در قوانین اتحادیه اروپا محصولات دستکاریشده ژنتیک اینچنین تعریف شدهاند: «ماده ژنتیکی به روشی تغییر داده شده است که بهطور طبیعی، با آمیزش یا ترکیب طبیعی اتفاق نمیافتد». در پروتکل «کارتاهنا» در ایمنیزیستی که تفاهمنامه بینالمللی است و ١٧٠ کشور جهان ازجمله دولت جمهوری اسلامی ایران آن را امضا کرده، حفاظت از تنوع زیستی در برابر تکنولوژیهایی که میتوانند منتهی به دستکاری ژنتیکی گیاهان شوند، آمده است: «محصولات دستکاریشده ژنتیک با آمیزش طبیعی متفاوت است» و ارزیابی ایمنی باید بر هر موجود زیستی دستکاریشده ژنتیک که قرار است در غذا از آن استفاده شود یا در محیطزیست رها شود، انجام پذیرد. از آنجا که کاشت ژنی دستکاریشده از زمان ورود به سلول گیاهی میتواند در هر نقطه از ژنوم سلول گیاهی میزبان قرار گیرد که در آنجا ژنهای سلولی فعال هستند، بنابراین احتمال بالایی وجود دارد که اختلال در فعالیتهای بیوشیمیایی و سلول گیاهی میزبان ایجاد شود.
آزمایشکردن این نوع اختلالات و ارزیابی دقیق این تغییرات با روشهای کنونی، ارزیابی ایمنی را قریب به غیرممکن میکند. مطالعات روی حیوانات آزمایشگاهی نشان داده است ذرت دستکاریشده مونسانتو در دو سال باعث صدمه به کبد، کلیه و اختلال در فعالیت غده هیپوفیز و قطع فعالیت هورمون میشود. ذرت دستکاریشده Bt در سه ماه باعث ایجاد تفاوت در وزن، ارگانهای بدن و بیوشیمی خون و باروری در مقایسه با ذرت غیردستکاریشده طبیعی شدهاند.