خمس یکی از واجبات مالی مورد تاکید شرع مقدس اسلام است. در قرآن کریم نیز یکبار به اختصاص صراحت (در آیه ۴۱ سوره انفال) و بارها در ذیل عنوین کلی واجبات مالی به پرداخت آن تاکید شده است.
قرآن در بیان اهمیت آن، ایمان را با آن پیوند زده و می فرماید: «بدانید آنچه را که سود می برید، یک پنجم آن، برای خدا و رسول خدا (ص) و خویشاوندان او و یتیمان و مسکینان و در راه ماندگان است، اگر به خدا ایمان دارید و… .» (سوره انفال، آیه ۴۱)
سوال: اما چرا در قرآن تنها یک آیه مستقیما به خمس اشاره نموده است؟
پاسخ: در قرآن آیات مربوط به توحید و معاد و نبوت را مکرر و مفصل ذکر کرده اما تنها آیات محدودی را به بیان احکام اختصاص داده است. به همین جهت فقهای همه مذاهب اسلامی سایر احکام و دستوراتی را که در آیات قرآن نیامده از روایات معتبر از پیامبر اکرم (ص) و ائمه معصومین (ع) استفاده می کنند. لذا با توجه به گستردگی فقه از یک سو و وجود روایات متعدد از ائمه معصومین (ع) در همه موضوعات فقه از سوی دیگر، اگر در قرآن مجید برای مساله ای مانند خمس تنها یک آیه وجود داشته باشد موضوع غریبی نیست و سایر احکام آن را می توان از روایات معتبر ائمه معصومین (ع) استفاده کرد.
***
سه نکته:
* قرآن به جزئیات نماز هیچ اشاره ای نمی کند
شایان ذکر است که در مورد حکم واجبات مهم و مبتلا بهی مانند روزه یا حج نیز فقط سه تا چهار آیه در قرآن ذکر شده است. حتی به واجبات نماز، ارکان، شرائط و غیره آن که بسیار هم اهمیت دارد در آیات قرآن اشاره ای نشده است. در عین حال تنها آیه مربوط به وجوب خمس که در سوره انفال آمده است بسیار گویا و از دلالت خوبی بر خوردار است.
** اولین خمس در حکومت یوسف نبی (ع)
نکته جالب اینکه بر اساس روایت «کتاب مقدس» بخش عهد عتیق، حکم و دستور «خمس» در زمان حکومت «یوسف» نبی به عنوان عزیز مصر و در دوره سلطنت فراعنه، از جانب خداوند به یوسف صادر گردید.
*** خمس در کتاب پیدایش
در کتاب «پیدایش» -نخستین کتاب «تورات» و همچنین نخستین کتاب «عهد عتیق»- آمده است که در دوره هفت ساله برکت -پیش از دوره هفت ساله قحطی- خداوند فرمان داد تا مردم از محصول مزارعشان چهار پنجم را به مصرف خانواده‌هایشان رسانده و یک پنجم (معادل خمس) آن را به خزانه فرعون تقدیم کنند. به واسطه همین یک پنجم ها، مردم مصر توانستند ۷ سال قحطی را پشت سر بگذارند. این حکم در ترجمه کتاب مقدس به فارسی نیز، «خمس» ترجمه شده است.