وب سایت همشهری شش و هفت - محمد باریکانی: با گرمترشدن هوا سفر به نقاط کوهستانی و گذران وقت در کنار جویبارها ، آبشارها و رودخانهها در برنامه تابستانه خانوادههای ایرانی قرار میگیرد. حتی برپا کردن چادرهای اقامت شبانه در مناطق کوهستانی و دشتها و ماندن در طبیعت، از جاذبههای مهم سفرهای پایان هفته به خارج از شهرهای بزرگ اســت.
در شماره گذشته بخشی از روستاهای طالقان را در کنار رشته کوههای البرز معرفی کردیم و حالا بخش دوم این روستاگردی به مناطق بالا طالقان اختصاص یافته اســت که هم بکر و دست نخورده ماندهاند و هم جاذبههای طبیعی و تاریخی زیادی برای دیدن دارند.اگر به خاطر داشتهباشید پیشتر اشاره کردیم که این منطقه 80 روستا دارد که بسیاری از آنها یا در حاشیه رودخانه شاهرود یا در دامنه رشته کوه البرز قرار گرفتهاند.
طالقان اکنون 126 اثر تاریخی- معنوی و طبیعی ثبت شده در فهرست آثار ملی و 12 روستای هدف گردشگری دارد. اگر تاکنون فرصت نکردید به این روستاهای بکر و زیبا سری بزنید پیشنهاد میکنیم اول این گزارش را بخوانید و با چم و خم گشت و گذار در این منطقه کوهستانی آشنا شوید و سپس بار سفر ببندید.
مهران روستایی واقع در منطقه بالا طالقان اســت. این روستا نزدیک به یک قرن پیش دارای مکتبخانه بود و به همین دلیل اســت که رقم بیسوادی در آن به صفر رسید. ساکنان این روستا نیز در دورههای تاریخی به شغل مکتبداری و معلمی مشغول شدند. روستای مهران همچنین همسایه دو استان گیلان و مازندران در طالقان اســت. شکلگیری این روستا را با استناد به کتاب تاریخ طبرستان و رویان مدیون حکومتهای سادات - علویان در آمل دانستهاند.
سلسله سادات علویان 800 سال در طبرستان، رویان و آمل در قلب رشته کوههای البرز حکومت کرد. مسیر تردد سادات علویان از آمل به الموت در قزوین آن طور که در متون تاریخی آمده از روستاهای طالقان بود. سپاهیان علویان نیز از همین مسیر به سمت سیاهکل میرفتند. سپاهیان علویان خانوادهشان را نیز در روستاهای خوش آب و هوای مسیر ترددشان که برفگیر و مملو از مه نبود اسکان میدادند.
سپاهیان سلسله علویان، روستای مهران را برای اسکان خانوادهشان در کنار بومیها انتخاب کردند و بدین ترتیب مهران وسعت بیشتری یافت. روستای مهران زادگاه درویش عبدالمجید مهرانی خطاط و شاعر و عارف ایرانی اســت که متخلص به مجید بود. درویش عبدالمجید مشهورترین خوشنویس خط شکسته نستعلیق در تاریخ خوشنویسی ایران اســت که در خط شکسته با میرعماد در نستعلیق برابری میکرد.
مقبره درویش عبدالمجید مهرانی در همین روستا واقع اســت. علی بابا مهرانی شاعر دوره زندیه، عبدالله خان از رجال سیاسی دوره ناصرالدین شاه و آیت الله شیخ محسن مهرانی از روحانیون مشروطهخواه قاجار نیز از همین روستا سر برآوردهاند. روستای مهران همچنین دارای چشمههای زلال و متعدد، باغهای وسیع و دشتهای سرسبز اســت. همچنین صخرههای سنگی این روستا نیز مکان خوبی برای علاقهمندان به ورزش سنگنوردی اســت.
غارها و چشمههای باستانی
وشته به معنای مکان خوب و نیکو اســت. این روستا از دوره سلجوقی به این سو دارای آثار معماری اســت. روستای وشته همچنین دارای یک امامزاده و بقعه تاریخی به نام بقعه پیر وشته اســت. مقبره پیر وشته یا پیر نمیر در روستای وشته از آثار معماری دوره اسلامی مربوط به قرن هفتم و هشتم هجری قمری اســت. این برج مقبره دارای تزئینات کاشی فیروزهای و یک محراب گچبری اســت. بقعه امامزاده یوسف (ع) که از فرزندان امام موسی کاظم (ع) اســت نیز در همین روستا واقع شده اســت.
بنای بقعه امامزاده در منطقه ای در این روستا قرار گرفته که به دلیل وجود درختان بادام در کنار آن با نام بادامستان نیز از آن یاد میکنند. قدمت بقعه امامزاده یوسف نیز به دوره صفوی باز میگردد. این روستا همچنین دارای غارهای متعدد و چشمههای فراوان اســت که از آب برخی چشمهها و غارهای آن برای درمان نیز استفاده میشود. دستکند بادامستان این روستا که مردم محلی آن را غار بادامستان مینامند متعلق به ۱۵۰۰ سال پیش اســت.
این دستکند باستانی، ابتدا با جریان آب و سپس به دست انسان ایجاد شد. به رغم آن که تاکنون اثری که ثابت کند انسان در این دستکند استقرار داشته از این اثر خارج نشده اما احتمال میرود دستکند بادامستان مکانی برای اسکان بوده باشد. اگرچه سفال هایی از دوره پیش از اسلام و دوره اسلامیاز بخشهای مختلف دستکند و فضای داخلی اتاقکها به دلیل حفاری غیرمجاز به دست آمده اما هنوز این دستکند کاوش علمینشده تا مشخص شود آیا برای استقرار استفاده شده اســت یا صرفا محلی برای فرار از جنگها و هجوم اسکندر و بعدها مغولها بوده اســت.
مسیر رفتن به روستای وشته در دو سو مملو از باغهای سرسبز و زیباست، اما مکان قرار گرفتن امامزاده و روستا در دامنه دو تپه روبروی یکدیگر قرار گرفته اســت. بافت قدیمیوشته همچنان نگهداری شده و کوچه باغهای زیبایی در این روستا ایجاد شده اســت. در وصف غارها و چشمههای روستای وشته نیز همین بس که آب آشامیدنی روستا از آب یکی از غارهای این روستا به نام چرخ و چال تامین میشود.
دیار اهل کرامت
روستای دیزان به داشتن مراتع سرسبز و زیبا در فصل بهار شهرت دارد. میگویند نام این روستا به دلیل وجود قلعههای متعدد اسماعیلیان در این روستا از «دژان» (دژها) به دیزه، دیزج و دیزان تغییر یافته اســت. آیت الله شیخ مرتضی دیزانی طالقانی مدرس برجسته حوزه علمیه نجف، میرزا علی آقا احمدی دیزانی ادیب و نویسنده عهد قاجار، علی راجی شاعر و مدیحه سرای اهل بیت(ع) و میرزا زین العابدین آقااحمدی ادیب و نویسنده برجسته از مشاهیر این روستا هستند. دلیل شکلگیری این روستا، آن طور که جامعه محلی آن را روایت میکنند اختلاف دو به نامهای احمد و محمود بود.
روستای دیزان بالاتر از روستای مهران واقع شده و دارای چند رشته کوه و تپه نیز هست. این روستا یکی از پر جمعیتترین روستاهای طالقان اســت و از آنجا که بین دو دره واقع شده اســت از آب زیاد و شرایط آب و هوایی بسیار خوب برخوردار اســت. مزارع و باغهای بسیار در این روستا گسترده شدهاند. سبک معماری این روستا نیز به اواخر قاجار مرتبط اســت، اما برخی خانهها که قدمتشان به 100 سال میرسد به دلیل بی توجهی ساکنین این روستا در آستانه تخریب قرار دارند.
دو حمام تاریخی در شمال و جنوب این روستا واقع اســت که قدمت آنها به دوره قاجار بازمیگردد. از سوی دیگر وجود این دو حمام تاریخی بیانگر گستردگی این روستا در گذشته اســت. مقبره شیخ(پیر) حسین الهی از عارفان و سالکان سده 10 و 11 هجری قمری که صاحب کرامات بود و در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده، در روستای دیزان واقع اســت.
جایگاه کاتبان قرآن
روستای کرکبود با توجه به موقعیت جغرافیایی و جاذبههای تاریخی، فرهنگی و طبیعی نظیر آبشار، امامزاده و حمام قدیمی و شخصیت ملانعیما ادیب و کاتب مشهور شاه سلطان حسین صفوی یکی دیگر از روستاهای هدف گردشگری در شهرستان طالقان اســت. در فاصله 700متری شمال شرق روستای کرکبود آبشار زیبایی از دل کوه به پایین سرازیر میشود.
این آبشار که از آن با عنوان آبشار کر یا آبشار کرکبود یاد میکنند از آبشارهای زیبا، پرآب و مرتفع منطقه طالقان اســت. وضعیتی که در طول تاریخ فشار آب بر صخرهها و کوه ایجاد کرده منجر به پیدایش حفرههای طبیعی شده اســت. پیشتر در دوران کهن ساکنین این بخش از حفرههای آبشار به عنوان پناهگاه استفاده میکردند و با تعبیه تیغههای سنگی این منطقه را به صورت اتاقکهای مجزا درآورده بودند.
در اتاقکهای زیر آبشار خوشنویسها، کاتبان و نسخه نویسان قرآن اسکان داشتند و با استفاده از فضای طبیعی بکر و زیبای این منطقه به نوشتن آیات قرآن و خوشنویسی میپرداختند. رودخانه کرکبود نیز از کنار همین روستا عبور میکند. سفالینههای به دست آمده از روستای کرکبود نیز سابقه این روستا را به قرنهای چهارم و پنجم هجری رسانده اســت. اقتصاد روستا بر پایه زراعت، باغداری و دامداری و همچنین تولید صنایع دستی شکل گرفته اســت.
آب و هوای مساعد و آب فراوان موجب شده تا ساکنان کرکبود از باغداری خوب برخوردار باشند. سیب و گردوی کرکبود در منطقه طالقان از شهرت زیادی برخوردار اســت. بنابراین اگر قصد رفتن به این روستای هدف گردشگری را دارید باید بدانید که کوچه باغهای زیبایی را در این روستا مشاهده خواهید کرد.
آرامگاه امامزاده زید ابراهیم نیز در مرکز روستا در ضلع غربی یک حمام تاریخی قرار دارد. براساس روایت موجود نسب این امامزاده به امام موسی کاظم (ع) میرسد و قدمت بنای آن را به قرن نهم و دهم هجری نسبت دادهاند. همچنین آرامگاه امامزاده شاه محمد حنفیه نیز در این روستا قرار گرفته اســت.
این آرامگاه بر فراز بلندترین نقطه از ارتفاعات شمال شرقی روستای کرکبود به نام کوه شاه محمد حنفیه یا عقیق قرار دارد. بنای امامزاده شاه محمد حنفیه واجد ارزشهای هنری و تاریخی و شبیه یک برج اســت. ملا یغمای کرکبودی یا همان ملا نعیما نیز در همین روستا دفن شده اســت. او از دانشمندان بزرگ اسلامیو مدرس نامدار حوزه علمیه اصفهان در قرن 12 هجری بود که به دلیل داشتن جایگاه علمیوالا از جانب شاه سلطان حسین صفوی به ریاست کتابخانه سلطنتی منصوب شد.
در داخل آرامگاه سنگ قبر مرمرین با خط شکسته نستعلیق نصب شده که تاریخ وفات ملا نعیما را 1160 هجری قمری اعلام کرده اســت. از حمام تاریخی روستای کرکبود نیز که یک حمام قاجاری اســت تنها چهار طاقنما باقی مانده اســت.صنایع دستی روستای کرکبود نیز کرباس، جاجیم، گلیم، قالیچه، جوراب وکلاه و دستکش اســت. گردو و عسل نیز معروفترین سوغات روستای کرکبود به همراه صنایع دستی این روستاست.
جاذبههای طبیعی رودهای خروشان
رودخانههای طالقان سهم زیادی در زیبایی طبیعی ایجاد شده در این شهر دارد و از جمله مهمترین منابع آبی سد طالقان هستند. اورازان رود، دیزان رود، رود گتهده، رودخانه اوچان، رودخانه جزینان، رودخانه حسنجون، رودخانه خچیره، رودخانه خسبان، رودخانه دهدر، رودخانه کرکبود، رودخانه نویز، ناریان رود و رودخانه اصلی شاهرود مهمترین رودخانههای خروشان این منطقه هستند.
ارتفاعات بلند و قلههای مرتفع طالقان دارای چشمههای متعددی اســت که اهمیت وجود آبهای زیرزمینی و چشمههای آب گرم، آبهای گوگردی معدنی و بالا بودن سفره آب زیرزمینی را در این منطقه نشان میدهد. این چشمهها عبارتند از: شاه چشمه عسلک در روستای عسلک، چشمه آبگرم گنداب در شمال روستای دهدر و در جنوب قله ماسه چال، چشمه آبگرم گراب در بالا طالقان و چشمه خچیره معروف به آلبالو گلآلو.
کوههای بلند
رشته کوه طالقان از کوهای متعددی تشکیل شده اســت که کوههای حوضک زرچکانی، پرودی، نمار، ارچنک، زده چال، پرگال، غازانایورد، خوشگه چال، خاکرود، شاه البرز، هزار بند، کرچال، عقیق و سات از آن جملهاند.
بارندگی نسبتا زیاد در طالقان موجب پیدایش چشمهسارها و رودخانههای فصلی و دائمی و همچنین تشکیل آبشارهای بسیار در این منطقه شده اســت. آبشارهای متعدد فصلی و دائمی در انحنای کوهها و دامنهها از ارتفاعات جاری اســت که آبشار شل بن روستای بزج در شمال روستای خسبان به طول تقریبی 30 متر، آبشار روستای کرکبود،آبشار روستای میر، آبشار ترنر در روستای جزینان دربند، آبشار آسکان که در زمستان تبدیل به یک آبشار یخی میشود و آبشار سفید آب در غرب قلعه شاه البرز از جمله آبشارهای زیبای طالقان هستند.
کوههای طالقان پناهگاه خوبی برای زیست حیوانات وحشی اســت . این منطقه تبدیل به زیستگاه خوب کل و بز کوهی، پلنگ، خرس، گراز، شغال، روباه، خرگوش، جوجه تیغی، گربه وحشی و گرگ شدهاســت.همچنین کبک، کبک دری، بلدرچین، پرستو، کبوتر چاهی، قمری، حواصیل، بوتیمار، زاغ و زاغچه نیز در کوهستانهای طالقان مشاهده میشوند. مرغابی، درنا، غاز خاکستری نیز در ماههایی از زمستان و بهار در مسیر رفت و برگشت به مناطق جنوبی در این ناحیه توقف میکنند. انواع پرندگان شکاری و لاشخور مانند عقاب طلایی، دال و کرکس نیز در کوههای طالقان زندگی میکنند.
روستای سیدزادگان
مهران روستایی واقع در منطقه روستای اورازان در بخش بالا طالقان نیز از روستاهای هدف گردشگری کشور و نیز از روستاهای سرسبز کوهستانی طالقان اســت. این روستا مناظر بکر و زیبا دارد و از روستاهای پر آب طالقان اســت. چشمههای متعدد این روستا در طول سال جوشان هستند و باغهای وسیع گردو را سیراب میکنند.
تپه باستانی واقع در ورودی روستای اورازان که زادگاه جلال آل احمد نویسنده مشهور ایران اســت، با آثاری از چهار هزار سال پیش، نشانه قدمت بالای استقرار بشر در این روستای تاریخی اســت. اهالی اورازان به چشمههای آب خود احترام میگذارند و حتی چشمه جوشان واقع در مرکز این روستا را گرامیمیدارند. این چشمه در خشکترین فصول سال نیز جوشان اســت و به همین دلیل اســت که این چشمه را مقدس دانستهاند. اورازان را به دلیل برخورداری از آب فراوان و چشمههای جوشان روستای آبریزان نیز خواندهاند. اورازان یک آبشار پرآب نیز دارد.
اهالی این روستا همه سید هستند و از وصلت با غیر پرهیز میکنند و در صورتی که ازدواج آنها با غیر از سیدزادگان باشد باید این روستا را ترک کنند. این روستا به امامزادگان خود نیز شهرت دارد و هر ساله زائران زیادی از روستاهای طالقان برای زیارت امامزادگان این روستای تاریخی به این روستا سفر میکنند.
ضریح امامزادگان سیدعلاءالدین و سید شرف الدین در میان درختان گردوی کهنسال بر دامنه یک کوه در روستا واقع شدهاســت. امامزادگان این روستا از نوادگان امام محمدباقر (ع) هستند. این دو امامزاده براساس پژوهشهای انجام شده فرزندان امامزاده سیدنصرالدین هستند که مدفن او در خیابان خیام تهران اســت. قدمت بنای زیارتگاه اورازان نیز به اواخر دوره صفویه و اوایل زندیه بازمیگردد. 45 نویسنده و کاتب قرآن نیز از همین روستای اورازان در طالقان سربرآوردهاند.