zoomit.ir - حمیده خادم زاده: خورشیدگرفتگی یا کسوف پدیدهای اســت که در آن با افتادن سایهی ماه بر روی بخشی از زمین، خورشید توسط ماه استتار میشود. در این میان، این معمای ۳۰۰ ساله برای دانشمندان مطرح بود که علت تغییر جهت باد، بعد از وقوع خورشیدگرفتگی چه توجیهی میتواند داشته باشد. پاسخ احتمالی این سوال طی همکاری عموم در یک آزمایش ملی مشخص شد.
او در یادداشتهای خود این طور نوشته اســت: "با تاریک شدن هوا در اثر خورشیدگرفتگی، سرما به همراه حالتی شرجیگونه در فضا حاکم شد و به همین علت عدهای احساس وحشت کردند."
هالی هنگام تماشای این صحنه در میان جمعی از دوستانش حضور داشت و نتوانست بفهمد که چه علتی در پشت صحنهی این بادهای به اصطلاح کسوفی وجود دارد. در حال حاضر، به لطف همکاری هزاران نفر از داوطلبان، دانشمندان احتمال میدهند که موفق به حل این معما شدهاند.
راهکار اخیر به این صورت بود که هواشناسان دانشگاه ریدینگ انگلستان، با گرد هم آوردن ۴۵۰۰ شهروند در برنامهای به نام "آزمایش ملی تغییرات آب و هوا در هنگام خورشیدگرفتگی"، به اندازهگیری تاثیرات کسوف صورت گرفته در ۲۰ مارس سال قبل (۲۰۱۵) پرداختند.
بنا به گفتهی محققان، تغییرات در شرایط باد را میتوان به تغییرات در لایهی مرزی هوا نسبت داد. لایهی مرزی لایهای از هوا اســت که جریان بادهای سطوح بالا را از سطوح پایینتر جدا میکند.
"گیلز هریسون" (Giles Harrison) متخصص فیزیک اتمسفر در این خصوص میگوید: "در رابطه با باد همراه خورشیدگرفتگی فرضیههای زیادی طی سالها مطرح شده اســت. با این حال فکر میکنم که توضیح فعلی قانع کنندهتر از بقیه باشد. "
وی در ادامه خاطرنشان میکند: "وقتی خورشید پشت ماه قرار میگیرد، مشابه حالت غروب آفتاب، زمین به یک باره خنک میشود. این بدان معنا اســت که هوای گرم حرکت رو به بالای خود از سطح زمین را متوقف میکند و همین موضوع از سرعت باد کم کرده و جهت آن را تغییر میدهد."
هر چند که اثرات کلی این پیامد، نسبت به گردبادهایی که دانشمندان گذشته همراه با خورشیدگرفتگی مشاهده کردند، حاشیهایتر اســت اما باز هم تغییرات قابل توجهی به شمار میآیند.
کاهش دمای مشاهده شده هنگام خورشیدگرفتگی بریتانیا حدود ۱ درجهی سلسیوس گزارش شد. حال آن که در بعضی بخشها این میزان کاهش دما برابر با ۴ درجهی سلسیوس بود.
در مورد تغییرات سرعت باد در زمان خورشیدگرفتگی، کاهش سرعتی معادل ۷.۴ کیلومتر بر ساعت در بعضی نقاط بریتانیا گزارش شد. در اینجا اتفاق ترسناکی رویت نشد اما در نوع خودش پدیدهی قابل توجهی بود.
در یک مطالعهی مشابه دیگر که توسط پژوهشگران دانشگاه شفیلد صورت گرفت، افت دمایی معادل ۰.۸۳ (با تقریب ۰.۶۳) درجهی سلسیوس گزارش شد. ضمن این که سرعت متوسط باد با کاهش ۹ درصدی نسبت به نیمهی اول زمان خورشیدگرفتگی همراه بود.
"آرنولد ولفندال" (Arnold Wolfendale) اخترشناس انجمن سلطنتی گفته اســت: "تا همین اواخر، مطالعات مورد علاقهی اخترشناسان در خصوص پدیدهی خورشیدگرفتگی به موضوع تاج خورشیدی مرتبط بود. اکنون با سادهسازی روند مطالعات خورشیدی توسط ماهوارهها، با نوعی جهش در تغییر رویکرد مواجه هستیم و اخترشناسان به بررسی جنبههای هواشناسی هم علاقهمند شدهاند."
در حال حاضر نیاز اســت تا یافتههای محققان به صورت مستقل توسط مطالعات بیشتر در زمینهی خورشیدگرفتگی تایید شود و بهترین فرصت پیش رو، خورشیدگرفتگی سراسری سال آینده اســت که به بییندگان حاضر در ایالات متحده نمایش فوقالعادهای از مسدود شدن خورشید توسط ماه را ارائه میدهد. استقبال از این پدیده به حدی اســت که هتلهایی که در مناطقی با بهترین زاویه دید قرار گرفتهاند، به سرعت در حال رزرو شدن هستند.
نویسندگان مقالهی حاصل از پژوهش صورت گرفته میگویند: "تا آنجا که میدانیم این آزمایش، اولین آزمایشی بود که با ایجاد نوعی تعامل شبکهای بین دانشمندان و شهروندان، به اندازهگیری و تجزیه و تحلیل یک پدیده در مقیاس ملی پرداخت."
ضمن اینکه نتیجهگیری حاصل از آن به موضوعی ارتباط داشت که بیش از سه قرن، معمای دانشمندان بود.
هریسون میگوید: "ما از هزاران شهروندی که در این اندازهگیریها سهیم شدند تشکر میکنیم." وی افزود: "هالی نیز در بررسی خود پیرامون موضوع خورشیدگرفتگی، مشاهدات محققان آماتور در بریتانیا را مدنظر قرار داد. از این رو ما هم سعی داریم که رویکرد وی را ادامه دهیم."