وقتی که دیوار غاری گشوده شد، دالانی کشف شد که به یک شهر زیرزمینی قدیمی با بیش از ۶۰ متر عمق منتهی میشد.
این شهر به اندازه ۱۳ طبقه به عمق زمین میرود و دارای لولههای تهویه بزرگ و ۱۵ هزار لوله کوچکتر تهویه اســت که هوا را حتی به پایینترین طبقات آن هم میرسانند.
اتاقهای صخرهای یافت شده، قادر به جای دادن حدود ۲۰ هزار نفر بوده اســت. همچنین شواهدی از وجود مرکز عبادت، انبار، شرابخانه و محل نگهداری حیوانات هم در آن کشف شده اســت.
ساخت چنین مجموعهای حتی با ابزارهای مدرن هم دشوار به نظر میرسد.
به خاطر نرم بودن سنگها، سازندگان آن، باید خیلی مراقب ایجاد استقامت کافی برای ستونها میبودند تا قادر به نگهداری از طبقات بالایی باشند، در غیر این صورت با فاجعه ریزش غار مواجه میشدند. به شکلی غیر منتظره، هیچ نشانهای از هیچ فاجعه ریزشی در این شهر زیرزمینی دیده نمیشود. بنابراین سازندگان، باید بسیار باهوش بوده باشند و جنس مواد را خیلی خوب می شناختهاند.
ولی اصولاً چه کسی این شهر عظیم زیرزمینی را ساخته اســت؟ و چه اجبار اسرارآمیزی ، آنها را وادار به زندگی زیرزمینی کرده اســت؟ چرا باید مردم خواسته باشند در عمق زمین در این غارهای عجیب زندگی کنند؟
بر طبق نظر بسیاری از باستانشناسان و محققان دِرینکویو بیشتر با هدف ایجاد یک پناهگاه موقت از هجوم دشمنان در حدود سال ۸۰۰ پیش از میلاد و به دست «فریگی»ها -مردم عصر برنز که مرتبط با «تروایی«ها بودهاند- ساخته شده اســت.
برخی دیگر هم معتقدند که به دست «هیتی»ها ساخته شده، مردم جنگجویی که در انجیل به آنها اشاره شده.
اما در این میان تئوریهایی هم وجود دارد که قدمت این شهر را بیشتر برآورد میکند و حتی احداث آن را به زمانی منسوب میکند که این منطقه بخشی از امپراطوری "زرتشتی” بوده اســت. گفته میشود در بخش دوم کتاب آسمانی "زرتشتی” به نام اوستا، اهورامَزدا ، نوع بشر را از یک بلای جهانی نجات می دهد.
در کتب عبری هم آمده اســت که، جَم (جمشید) ، مامور ساختن یک نوع پناهگاه زیر زمینی شبیه به "درینکویو” به منظور پناه دادن به یک گروه از مردم و حیوانات، برای حفاظت در مقابل یک یخبندان جهانی شده اســت.
بر اساس نظر متخصصان هواشناسی، آخرین عصر یخبندان در حدود ۱۸۰۰۰ سال پیش آغاز و ۱۰۰۰۰ سال پیش از میلاد پایان یافته اســت. پس شاید "دِرینکویو” به عنوان پناهگاهی از یک فاجعه زمستانی جهانی بنا شده باشد و قدمت آن بیشتر از چیزی باشد که برآورد کردهایم.
برخی از محققان شک دارند که این شهر زیزمینی در مقام عمل میتوانسته از ساکنانش در مقابل سربازان مهاجم محافظت کندن، چون این مهاجمان میتوانستند به آسانی تهویهها را ببندند.
در حال حاضر نیمی از این شهر زیرزمینی بر روی جهانگردان گشوده شده اســت و ترکیه از طریق آن جهانگردان زیادی را جذب میکند.