سراوان اولین نقطه در کشور اســت که خورشید در آن طلوع می کند به طوری که طلوع و غروب خورشید در سراوان با طلوع و غروب خورشید در غربی ترین شهر کشور یک ساعت و هفده دقیقه اختلاف دارد.
سراوان بر اساس آخرین آمار در سال 1384 دارای شش بخش به نام های «مرکزی» ،«جالق»، «بم پشت» ،« هیدوچ» ، «زابلی» و «سیب و سوران» اســت و 14 دهستان و 15 دهیاری و 1000 پارچه آبادی تشکیل دهنده این شهرستان از نظر تقسیمات کشوریست.
شهرستان سراوان دارای آب وهوایی گرم و خشک، بیابانی، کویری و کم باران اســت و در زمستانها نیز هوایی معتدل و متوسط با متوسط بارندگی 100 میلی متر در سال اســت.
بسیاری از روستاهای این شهر دارای خاکی مرغوب و حاصل خیزی هستند و کوههای بیرگ زابلی ، کوه سفید گشت ، کوه سرخ در بم پشت از مرتفع ترین کوههای این شهرستان محسوب می شوند.
رشته کوه سیاهان طولانیترین رشته کوه در این شهرستان اســت که از نزدیکیهای تفتان آغاز و تا ناهوک در محدوده پاکستان ادامه دارد.
رودخانه ماشکید نیز مهمترین رود شهرستان سراوان اســت که از دامنه جنوبی شهرستان از نزدیکی خاش سرچشمه میگیرد که پس از عبور از بخش زابلی، جنوب سیب و سوران و شمال بم پشت، جنوب اسفندک و کوهک را مشروب میکند.
*دین و زبان
مردم شهرستان سراوان پیرو دین اسلام هستند و اکثریت مذهب تسنن دارند. زبان مردم سراوان بلوچی و در هر یک از مناطق شهرستان گویش و لهجه خاصی وجود دارد.
*پیشینه باستانی و تاریخی
آثار کشف شده و شواهد تاریخی، تپهها و محوطههای باستانی و سنگ نگارههای به جا مانده از دوران گذشته، قبرستانهای تاریخی حکایت از سکونتهای انسانی در هزارههای پیش از تاریخ در منطقه را دارد. به طوری که این آثار متعدد تاریخی و باستانی، شهرستان سراوان را به گهواره تاریخ تمدن مبدل ساخته اســت.
تاکنون بیش از 420 اثر فرهنگی، باستانی و تاریخی در این شهرستان مربوط به دورانهای پیش از تاریخ، تاریخی و اسلامی شناسایی شده اســت که این آثار سراوان را به یک موزه از تکامل انسان در عصر شکار، شبانی و کشاورزی مبدل کرده اســت.
بدون شک در عصر پیش از تاریخ فرهنگهای متعددی در منطقه در حاشیه رودخانه بزرگ این شهرستان وجود داشته اســت که بقایای آنها به صورت محوطهها و تپهها شناسایی شده اســت.
علاوه بر دوران پیش از تاریخ در شهرستان سراوان، آثار فراوانی نیز از دورههای تاریخی به ویژه سلسلههای اشکانی و ساسانی شناسایی شدهاند که از مهمترین آنها میتوان به تپههای میرعلی جالق، تپه هوشک، تپه کلانک بخشان، تپه مهرگان و... اشاره کرد.
از مهمترین آثار دوره اسلامی در شهرستان سراوان نیز میتوان به یکی از کهنترین مساجد استان در روستای دزک و همچنین مجموعهای از مقابر، مساجد و منارهها و گورستانها و قلاع و استحکامات نظامی و تدافعی و مسکونی دوره اسلامی اشاره کرد که نشانگر تداوم استقرار و سکونت در این منطقه از هزارههای پیش از تاریخ تا عصر حاضر اســت.
*وجه تسمیه
شستون مرکز شهرستان سراوان اســت و هم اکنون شهر سراوان نامیده میشود. در گذشته به آن سراستون، شستون و شهستان اطلاق میشده اســت.
سراستون: منطقهای که در آن بارندگی زیاد اتفاق میافتد.
شستون: چشمه جوشان با توجه به رشته قنات جاری در شهر سراوان و فراوانی آب اســت.
شهستان: تمام حکام منطقه از این دیار برخاستهاند.
سرا به معنای جا و مکان و وان به جای مرتفع و بلند اطلاق میشود به طوری که در مکاتبات پس از سال 1307 رسماً از این منطقه به عنوان سراوان یاد شده اســت.
*پیدایش یا خاستگاه دورههای تاریخی
نخستین و مهمترین سکونتگاههای اولیه و آبادیهای شهرستان سراوان در مناطقی همچون جالق، زابلی، ناهوک، سب، کنت، کوهک و دزک در حاشیه و یا در نزدیکی رودخانههای این شهرستان پدید آمده اســت.
عوامل طبیعی همچون زلزله و یا قحط سالی موجب کوچ مردم از این منطقه شده اســت. با کاوش روی تپههای باستانی میتوان زوایای دیگری از تاریخ کهن منطقه را شناسایی و به آن دست پیدا کرد.
*مشاهیر
از آن جایی که این منطقه از زمانهای گذشته یکی از مناطق محروم و دور افتاده بوده و در نقطه صفر مرزی واقع شده اســت کمتر مورد توجه و از نظر علوم و فنون جدید بهره کافی را نبرده اما با این حال پس از آغاز به کار مدارس حکومتی، عدهای از جوانان این شهرستان از خود نبوغ نشان دادهاند که از آن جمله میتوان به دکتر رحمانی اشاره کرد.
حمیدالله مرادزهی در رشته حقوق سرآمد منطقه بود به طوری که به عنوان عضو شورای تدوین قانون نظام مقدس جمهوری اسلامی در مجلس خبرگان حضور داشت.
مولوی شهداد مسکانزهی نیز از مشاهیر و علمای منطقه اســت که از وی بیش از 20 جلد کتاب در زمینه تالیف و ترجمه علوم و معارف اسلامی به یادگار مانده اســت. مولوی عبدالعزیز ساداتی نیز از مشاهیر منطقه اســت که با احیای حوزه علمیه دارالعلوم زنگیان که از آن طلاب زیادی فارغالتحصیل شدند، خدمت زیادی به مردم منطقه کرد.
*جاذبههای تاریخی و باستانی
سنگ نگاره شیر پلنگان: این اثر در فاصله 12 کیلومتری شمال سراوان و در ادامه مسیر دره کندیک و در محلی به نام دره شیر و پلنگان که از رشته کوههای سیاهان سراوان بوده واقع شده اســت. در داخل دره کندیک پس از طی مسافتی به محلی میرسیم که دره در آن قسمت بسیار تنگتر و کم عرضتر میشود. عرض آن به حدود 10-8 متر و حدود 5/2 متر ارتفاع میرسد.
این دره را به واسطه وجود نقوش خاص دره شیر پلنگان مینامند چرا که در این نقش یک حیوان درنده همانند پلنگ یا شیر با دمی بلند بر افراشته بر روی صخرهای در ارتفاع 5 متری به همراه نقوش کم رنگ و محو چهار انسان دیده میشوند و در میان این نقش انسان نفر دوم از سمت راست دارای وضوح بیشتری اســت و به نظر میرسد این چهار نفر در حال دویدن به دنبال هم و یا اجرای مراسمی خاص هستند.
در سمت راست دره به طرف شمال نقش انسانی دیده میشود که بزی را شکار کرده و گردن آن را گرفته و در حال کشیدن آن با خود اســت. در سمت چپ دره صخره اصلی در ارتفاع حدود 14 متری دیده میشود این محل به علت ارتفاع زیاد و عدم راه دستیابی به آن نقوش انسانی و حیوانی متنوع بدون نظم و انسجام و یکپارچگی در کنار هم قرار گرفته اســت.
از جمله نقوش کهن و اولیه این صخره میتوان به گلهای متشکل از هفت بز وحشی با شاخهای بلند و بدن کشیده با یک نقش انسان در کنار هم اشاره کرد که نقوش دیگری بعدا بر روی این تصاویر نقش بسته و جدیدتر اســت که عبارتند از نقش انسان برهنه با بدن کاملا مثلثی شکل و نقوش و پنجههای دست انسان و نقوش حیوانی همانند نقش پلنگ با شیر و یا نقش دو شمشیر و غیره.
*سنگ نگاره دره نگاران
در 70 کیلومتری شمال غرب شهر سراوان و در فاصله 36 کیلومتری شمال غربی روستای ناهوک بخش جالق شهرستان سراوان در درهای بنام "دره نگاران" مجموعهای کم نظیر از نقش و نگار بر روی صخرهها ایجاد شده اســت. این محل در انتهای دشت سردشت ناهوک دقیقاً در انتهای دشت آبرفتی سردشت قرار گرفته و دارای آب و هوایی مصفا و درهای پر آب اســت. وجه تسمیه این محل بر گرفته از نگاره گریهای اصیل و تحسین بر انگیزی اســت که نگاره گران دوران گذشته از خود بر سینه صخرهها به یادگار گذاشتهاند.
به نظر میرسد مهاجرانی در اولین هزارههای پیش از میلاد به این سرزمین وارد شده و با بومیان آن بر سر تصاحب محل به جنگ و ستیز پرداخته و عاقبت بر آنان پیروز شدهاند.
مهاجمان غالبا سوار بر اسب با شمشیر با تیر و کمان و کمند و در حال جنگ و شکار با مردمان پیاده بومی هستند. عمدهترین نقوش دره نگاران عبارتند از نقوش انسانی و نقوش حیوانی.
نقوش انسانی: به دو صورت برهنه و دیگری ملبس اســت.
نقوش حیوانی: حیواناتی همچون اسب، خر وحشی (گورخر نژاد ایرانی بدون خط)، قوچ، بز، مار، گاو کوهاندار، شتر دو کوهانه، سگ، گرگ، روباه، شغال، یوزپلنگ و... اســت که تمامی سطوح صخرههای این دره را آذین بستهاند.
*موزه زنده سفال کلپورگان
موقعیت ساختمانی کارگاه قدیمی سفال کلپورگان: بنای این کارگاه هنری به یادگار مانده از هنر سفالگری هزارههای قبل از میلاد منطقه اســت.
در روستایی به همین نام در فاصله 25 کیلومتری جنوب شرق شهر سراوان و در فاصله 100 متری قسمت جنوبی جاده آسفالته سراوان، بم پشت واقع شده اســت.
*مسجد جامع دزک
این مسجد در روستایی به همین نام در سه کیلومتری شرق سراوان واقع شده اســت و از جمله مساجد اولیه و کهن استان به شمار میرود. مصالح اصلی و اولیه مسجد از خشت خام و ملاط گل اســت.
برای اولین بار در متون تاریخی از این بنا در قرن چهارم هجری نام برده شده و تاکنون به دفعات بازسازی شده اســت و معمار آن سعی کرده که با استفاده از عناصر معماری ساده تزیینی به مسجد جلوهای خاص دهد. از جمله میتوان به تزیینات داخل شبستان تابستانی در جبهه غربی اشاره کرد. دیوارهای داخلی و شمالی جنوبی و غربی دارای طاق نماهای تزیینی و تزیینات دندان موشی اســت که میتوان آن را صورت اولیه مقرنس کاری به شمار آورد. از قسمتهای اصلی میتوان به شبستانهای غربی و شرقی، حیاط مرکزی و چله خانه اشاره کرد.
*قلعه سب
این قلعه از سالمترین و زیباترین قلعههای دوره اسلامی بلوچستان اســت. این قلعه زیبا و مستحکم در روستایی به همین نام در فاصله 45 کیلومتری جنوب غربی شهر سراوان در بخش سیب سوران این شهرستان واقع شده اســت. این بنا با مصالح عمده خشت و گل بروی صخرهای طبیعی ساخته شده اســت.
پلان و فرم اصلی آن به صورت قاعده هرم با مقطع مستطیل اســت به صورتی که هر چه به ارتفاع بنا افزوده میشود از حجم آن کاسته میشود. این بنا نزدیک به 37 متر ارتفاع دارد و از دو قسمت اصلی حصار و مجموعه سازهها و الحاقات خارجی و داخل آن و دیگری بنای اصلی قلعه که در مرکز حیاط قرار گرفته، تشکیل شده اســت.
*قلعه کنت
در 80 کیلومتری جنوب غربی شهر سراوان در روستای کنت بخش هیدوچ این شهرستان واقع شده اســت. این مجموعه روی صخرهای طبیعی در سه طبقه ساخته شده اســت. ورودی این قلعه در قسمت جنوبی آن در حدود 13 متر از سطح زمین ارتفاع دارد که به حیاط جنوبی قلعه منتهی میشود.
اطراف حیاط مرکزی طبقه عامه نشین اســت که دارای 11 اتاق، شامل اصطبل، انبار، و... اســت و پلهای در شمال قسمت حاکم نشین قلعه ارتباط آن را با سایر طبقات فراهم میکند. راهرویی در قسمت شمالی اتاقها قسمت شرقی قلعه را به هم مرتبط میسازد.
در ضلع غربی دو برج نگهبانی و همچنین دور تا دور قلعه غلامگرد برای حفاظت قلعه و دفاع از آن اســت. این قلعه به دستور حاکم محلی و توسط معماران بومی در دوره افشاریه ساخته شده اســت.
*تپه نمکی
پدیدهای طبیعی و کم نظیر آرمیده در نقطه میانی روستای گشت واقع در شهرستان سراوان اســت. شامل تپهای نمکین مملو از املاح معدنی اســت که آرام آرام از دل آب جوشیده و بر سطح زمین روان میشود.
تپه حاصله نمک به جا مانده از این آب اســت. این مکان در گذشته مورد احترام و زیارت مردم بوده اســت. در زمان زلزله از آن آب فوران میکرده و مردم محلی معتقدند در صورتی که پای دزد را در آن فرو برند در آن گیر میکند و برای رهایی از آن باید حیوانی قربانی کنند.
*پوشش گیاهی منطقه
گیاهان دارویی آن از قبیل گیشر، کنا، ترات، زیروک، برشتوک، داز، گلمروک، پنیر باد اســت.
داز: از جوشانده این گیاه برای درد سینه استفاده میشود.
گلمورک: این گیاه خواص دارویی نظیر درد کشی و سم زدایی دارد هنگامی که حیوان گزندهای مثل مار فردی را نیش بزند از آن برای سم زدایی استفاده میشود.
پنیر باد: این نوع بوته جزو پوشش گیاهی اصلی منطقه گشت اســت که دارای برگهای گوشتی و سبز رنگ بوده و خاصیت درمانی دارد. همچنین از خاک در برابر طوفان محافظت میکند.
درخت گز: درختان مسن و تنومندی که در بسیاری از نقاط این منطقه روییده اســت در برابر طوفانهای شن و خشکسالی بسیار مقاوم و جلوی گرد و خاک را نیز میگیرد.
*خوراک
خوراکهای محلی با استفاده از مواد اولیه موجود در منطقه تهیه میشود:
شولو و کشک: از آرد ذرت، آرد گندم و ادویه مخصوص تهیه میشود.
تباهه: خوراکی از گوشت بوده اســت به این طریق که گوسفند را به مدت یک تا دو سال پروار و ذبح میکنند، گوشت آن را تکه تکه کرده و پس از اندود نمک، زردچوبه و پودر انار دانه به آن میزنند. معمولا در فضای باز و یا داخل اتاق بزرگ آویخته و پس از خشک شدن در فصل زمستان از آن استفاده میشود.
شیرینیها: حلوا شکری، حلوا بری، حلوا چنگال، حلوا خرمایی، حلوا آبی از شیرینیهای آن اســت.
ترشیها شامل حرام (ترشی لیمو) و ترشی انبه اســت.
سوغات شهرستان: سوزن دوزی، سفال کلپورگان، خرما، حصیربافی و سکه دوزی از سوغات شهرستان سراوان اســت.
برگرفته از گزارش زهرا بزی
تنظیم :مجله اینترنتی دلگرم