این مقاله تحت عنوان پونکسیون لومبار یا نمونه مایع مغزی نخاعی چیست تهیه شده که به موضوعاتی همچون چگونه انجام شدن پونکسیون لومبار ، عوارض و مشکلات پونکسیون لومبار می پردازد.
پونکسیون لومبار یا نمونه مایع مغزی نخاعی چیست؟
پونکسسیون کمری به منظور تشخیص عفونت های جدی، همچون مننژیت؛ دیگر اختلالات سیستم عصبی مرکزی، مثل سندرم گیلن باره و مولتیپل اسکلروزیس (ام اس)؛ سرطان مغز یا نخاع استفاده می شود. گاهی اوقات پزشکان از پونکسیون کمری برای تزریق داروهای بیهوشی و شیمی درمانی به مایع مغزی نخاعی استفاده می کنند.
پونکسیون کمریLumbar puncture، در قسمت پشت بدن و ناحیه کمر انجام می گیرد. یک سوزن نازک بین دو مهره کمری وارد می شود تا مقداری از مایع مغزی-نخاعی (مایع اطراف مغز و نخاع که نقش حفاظتی دارد)، را به عنوان نمونه خارج کند.
چرا پونکسیون کمری؟
• برداشتن مایع مغزی-نخاعی برای تست های آزمایشگاهی
• ارزیابی فشار مایع مغزی نخاعی
• تزریق داروهای بیهوشی، شیمی درمانی یا دیگر داروها
• تزریق رنگ (میلوگرافی) یا مواد رادیواکتیو (سیستنوگرافی) درون مایع مغزی نخاعی جهت تصویربرداری تشخیصی جریان مایع
پونکسیون لومبار چطور انجام می شود؟در اکثر موارد لومبار پانکچر به صورت اورژانس برای تشخیص فوری مننژیت صورت می گیرد. در برخی موارد به صورت خارج بیمارستانی برای مقاصدی دیگر انجام می شود.
معمولا، روی یک تخت به پهلو باید دراز بکشید و زانوهای خود را به سینه بچسبانید و بغل کنید (شبیه جنین در شکم مادر). برخی موارد باید ایستاده و بر روی تخت خم شوید. پزشک انتهای کمر و پشت شما، جایی در انتهای ستون فقراتتان را با ماده ضدعفونی تمیز می کند. سپس مقداری بیحس کننده به زیر پوست منطقه ای بین ۲ مهره (vertebrae) از ستون فقرات پایینی تزریق می کند تا منطقه به خوبی بی حس شود.
پزشک یک سوزن را وارد منطقه بین دو مهره انتهایی می کند و وارد فضای ستون مهره ها که حاوی مایع مغزی نخاعی (CSF) است می شود. به دلیل بی حسی اکثرا دردی حس نمی کنند ولی ممکن است به دلیل ورود سوزن کمی احساس فشار بکنید. برخی افراد نیز وقتی سوزن وارد می شود احساس تیز و تیر کشنده ای در پشت و پاهای خود می کنند.
مقداری از مایع مغزی نخاعی از طریق سوزن وارد شده، به بیرون نشت می کند که پزشک آن را با ظرف مخصوص نمونه گیری جمع می کند. در ابتدا پزشک ظاهر، رنگ و قوام مایع مغزی نخاعی یا همان CSF را چک می کند و برای بررسی بیشتر به آزمایشگاه می فرستد.
در آزمایشگاه مایع CSF زیر میکروسکوپ برای پیدا کردن باکتری یا میکروب خاصی مشاهده می شود. همچنین مقدار گلوکز (قند) و پروتئین و سایر مواد شیمیایی در مایع مغزی نخاعی سنجیده می شود. در پاره ای از موارد پزشک نیاز دارد تا فشار مایع مغزی نخاعی را اندازه گیری کند. در این موارد لوله ای خاص به انتهای سوزن متصل می شود که می تواند فشار مایعات را اندازه گیری کند.
سوزن حدود ۱ تا ۲ دقیقه در بدن می ماند و به محظ دریافت مایع مغزی نخاعی به اندازه کافی، سوزن خارج می شود و مکان سوزن زده شده پانسمان می شود
روش انجام آزمايش :گزارش ماکروسکوپی:
ظاهر (Appearance) (زلال و شفاف ) Crystal clear (ابری یا کدر ) Cloudy or turbid (شیری ) milky (زرد فام ) xanthochromic (خونی ) bloodyنمونه ابری ، کدر یا شیری مي تواند بدليل افزایش پروتئین یا غلظت چربی باشد یا نشانگر عفونت است که در این حالت ابری بودن بدلیل وجود WBC است .
Xanthochromic (زرد فامی):در اين حالت مایع رویی CSF با رنگ صورتی ، نارنجی یا زرد دیده می شود .
وجود محصولات حاصل از متلاشی شدن گلبولهای قرمز یکی از دلایل عمده تولید این نوع ظاهر است . بر حسب مقدار خون و مدت زمان حضور آن ، رنگ CSF می تواند از صورتی (مقدار خیلی کم اکسی هموگلوبین ) تا نارنجی (همولیز شدید ) و سر انجام زرد (تبدیل اکسی هموگلوبین به بیلی روبین غیر کنژوگه ) تغییر یابد .
از علل زرد فامی خونریزی مغزی، تاخیر بیش از یکساعت در سانتریفیوژ کردن CSF خونی ، افزایش بیلی روبین سرم در بیمار مبتلا به ژاندیس (یرقان )، درمان با ریفامپین ، مصرف ترکیبات کاروتینوئید (هیپرویتامینوز A ) ،ملانومای منتشره به سیستم اعصاب (رنگ قهوه ای )،آلودگی لوله آزمایش با ماده ضد عفونی کننده (merthiolate )، پروتئین بیشتر از ۱۵۰ میلی گرم درصد و همچنین بدلیل کارکرد ناقص کبد بویژه در شیر خواران نارس .
روش تشخیص :چنانچه نمونه خونی CSF فورا ً سانتریفیوژ گردد و رنگ صورتی تا قرمز مشاهده شود ، بیانگر خونریزی واقعی است و تاخیر در سانتریفیوژ موجب گزارش کاذب مثبت می شود .
برای گزارش زانتوکرومیا لوله حاوی CSF بایستی بلافاصله سانتریفیوژ شده و رنگ لایه رویی با لوله آب مقطر مقایسه گردد .
حجم:حجم مایع ارسالی قبل از هر کاری باید ثبت گردد .جهت مشخص شدن میزان حجم لوله ارسالی باید با لوله درجه بندی هم سایز مقایسه گردد . از انتقال مایع ارسالی خودداری شود.
موارد منع انجام پونکسیون لومبارموارد منع انجام آن ترومبوسيتوپنى و اختلالات انعقادي، وجود عفونت پوستى يا بافت نرم محل ورود سوزن و افزايش فشار داخل جمجمه‌اى از موارد منع انجام اين روش است. اگر شک به افزايش فشار داخل جمجمه‌اى وجود داشته باشد بايد قبل از انجام مطالعه براى رد توده CT يا MRI سرانجام شود.
در موارد مشکوک به مننژيت بايد هميشه CSF را استخراج کرد. بهتر است از سوزنى با سوراخ کوچک استفاده شود. اگر فشار بيش از ۴۰۰mmHg باشد و نياز به جلوگيرى از فتقى‌شدن باشد همزمان با تجويز مانيتول يا دگزامتازون مقدار اندکى از مايع را بيرون مى‌کشيم.
پونکسیون لومبار چه عوارض و مشکلاتی به همراه دارد؟برخی افراد بعد از انجام لومبار پانکچر سردرد می گیرند که طی چند ساعت از بین می رود. بهتر است بعد از انجام آزمایش حدود چند ساعت دراز بکشید تا سردرد نگیرید. سایر مشکلات احتمالی لومبار پانکچر نادر است مثلا، عفونت یا خونریزی محل سوزن یا خروج مقدار بیشتری از مایع مغزی نخاعی. آسیب به نخاع در لومبار پانکچر بسیار نادر است و معمولا اتفاق نمی افتد.
لطفاً بعد از انجام کار استراحت کنید. در همان روز از انجام کارهای شدید خودداری کنید. اگر شغلتان فعالیت فیزیکی زیادی ندارید می توانید به کار بازگردید. در صورت داشتن هرگونه سوال احتمالی، آن را با پزشک خود در میان بگذارید.