صرف‌نظر از این که سیستم ایمنی برخی کودکان به صورت ژنتیک دچار مشکل است، کودکان متعددی هستند که سلامتشان بعد از تولد به خطر می‌افتد. به گفته پزشکان، نخوردن شیر مادر یکی از دلایل مهم در ضعف ایمنی نوزادان و ابتلای زودهنگام آنها به بیماری‌های عفونی، گوارشی و حتی سرطان است.
حضور در هفته تغذیه با شیر مادر و افزایش مصرف شیر خشک در میان نوزادان، ما را بر آن داشت تا به مادرانی که منتظر تولد نوزادشان هستند، یادآوری کنیم که مصرف شیر مادر تا چه اندازه در ارتقای سیستم ایمنی بدن کودک دلبندشان مهم و موثر است.
چرا شیر مادر
دکتر عباس مومن‌زاده، استاد دانشگاه شهید بهشتی و فوق‌تخصص عفونی اطفال درباره نقش شیر مادر برای ایمنی بدن نوزاد به جام‌جم می‌گوید: پروتئین در یک لیتر شیر مادر، 11 گرم و در شیر خشک 35 گرم است. هشت گرم از پروتئین موجود در شیر مادر، حاوی ماده‌ای به نام لاکتوگلوبین به عنوان عامل ایمنی و چهار گرم کازئین است، اما این مواد در شیر خشک که همان شیر گاو است به ترتیب هفت و 28 گرم است. هر چه کازئین شیر بیشتر باشد، جذب آن در بدن دیرتر اتفاق می‌افتد. به همین دلیل جذب شیر خشک بیش از سه ساعت و شیر مادر 1 تا 2 ساعت طول می‌کشد.
این فوق‌تخصص عفونی اطفال تأکید می‌کند: لاکتوفرین، پروتئین دفاعی دیگری است که مانع فعالیت میکروب‌ها میشود. به همین دلیل برای نوزادن زیر شش ماه، قطره آهن تجویز نمی‌شود تا این ماده را از کار نیندازد.
دکتر مومن‌زاده «آی‌جی‌ای» را ازجمله ایمونوگلوبولین‌های شیر معرفی می‌کند که با حضور در روده و سیستم تنفسی کودک از وی در برابر ویروس و باکتری‌ها از نوزاد محافظت می‌کند و این ماده اجازه نمی‌دهد آلرژن‌ها وارد بدن نوزاد شوند.
حساسیت ارمغان شیر خشک
بدن بخشی از 70 گرم لاکتوز (قند) موجود در شیر مادر را برای تأمین انرژی و بخشی هم برای سلول‌های مغز استفاده می‌کند. این ماده در شیر خشک 20 گرم کمتر است، اما این کمبود با ساکاروز (قند مصنوعی) جبران میشود.
دکتر مومن‌زاده ادامه می‌دهد: کمبود لاکتوز طبیعی در شیر گاو باعث کاهش ضریب هوشی بچه‌هایی که از شیر خشک استفاده می‌کنند، میشود. چون لاکتوز به اندازه کافی به مغز نمی‌رسد. ضمن آن که شیر خشک به دلیل نمک بالا نه‌تنها باعث چاقی کودک بلکه در 10 درصد موارد باعث ابتلای نوزاد به آلرژی میشود.
دلایل گرایش به شیر خشک
تمایل برخی مادران به استفاده از شیر خشک به جای شیرمادر برای نوزادان و به تبع آن افزایش تعداد کودکان بیمار به دغدغه جدی جامعه پزشکی تبدیل شده است؛ به گونه‌ای که دکتر عظیم مهرور، رئیس بیمارستان فوق‌تخصصی سرطان کودکان محک در پیامی گفته است: «اهمیت تغذیه با شیرمادر به قدری است که پزشکان به مادرانی که در بدترین شرایط جسمی و روحی نیز هستند، توصیه می‌کنند، ضمن استفاده از داروهای مناسب، نوزاد را با شیر خود تغذیه کنند.»
دکتر مومن‌زاده نیز در این‌باره می‌گوید: اغلب مادران به خاطر دشواری روزهای اول مک زدن نوزاد و زخم شدن نوک سینه، مصرف شیر خشک را ترجیح می‌دهند. البته گاهی باورهای غلط اطرافیان در کم شیر بودن مادر، آنان را وادار به انتخاب روش اشتباه نیز می‌کند.
وی ادامه می‌دهد: نیاز نوزاد به شیر در سه هفته اول بسیار کم است.در این مدت مادر باید از هر دو سینه برای شیردهی استفاده کند. شیرمادر از هفته سوم کامل میشود. از این زمان به بعد، برای هر وعده شیردهی تنها یک سینه کافی است و در صورتی که نوزاد نیاز به شیر بیشتر داشت، مادر میتواند با سینه دیگر نوزاد را سیر کند و نیازی به استفاده از شیر خشک نیست.
این فوق‌تخصص عفونی اطفال تأکید می‌کند: برخی مادران به اشتباه، قطره‌های اول شیر خود را که مخلوطی از آب و شیر است، دور می‌ریزند. در صورتی این شیر باعث رفع تشنگی نوزاد میشود و به اندازه آغوز مهم است.
گام اول امنیت در دنیا
تحقیقات نشان داده، نوزادان می‌توانند بوی شیر مادرشان را تشخیص بدهند و نسبت به آن واکنش نشان دهند. شیردادن علاوه بر تامین نیازهای جسمانی، احساسات اولیه کودک را نسبت به دنیا شکل می‌دهد. آرامش مادر به هنگام شیر دادن، در تقویت احساس مثبت کودک بسیار موثر است.
دکتر فرشاد شیبانی، متخصص روان‌شناس بالینی درباره تاثیر مصرف شیر مادر در سلامت روان نوزاد به جام‌جم می‌گوید: اولین کانال ارتباطی نوزاد با دنیا از طریق خوردن شیر از سینه مادر است. اگر مادر، فردی باشد که برای پاسخ دادن به واکنش‌های کودک در دسترس باشد و کودک هنگام گرسنگی، در زمان کوتاه و معقولی از سوی مادر پاسخ دریافت کند، اولین تصویری که در ذهن کودک شکل می‌گیرد، حس و برداشت خوب از دنیا و دستیابی به یک دلبستگی ایمن است.
وی ادامه می‌دهد: اما اگر مادر این ویژگی را نداشته باشد یا فرآیند شیر دادن نامنظم باشد، نوزاد به این باور می‌رسد که دنیا مکان امنی نیست و با دلبستگی ناایمن مواجه میشود. این مساله میتواند فرد را در بزرگسالی با اختلالاتی همچون پرخاشگری، افسردگی، اضطراب و سوءمصرف مواد مواجه کند. بنابراین گام اول امنیت نسبت به دنیا ازطریق شیر مادر برداشته میشود.
دکتر شیبانی خاطرنشان می‌کند: تحقیقات نشان می‌دهد، افرادی که سبک دلبستگی ایمن دارند، در روابط بین فردی و رابطه با همسرانشان، واکنش‌های بهتری نشان می‌دهند و هیجانات منفی خودشان را بهتر می‌توانند مدیریت کنند.
این روان‌شناس بالینی ادامه می‌دهد: 15 تا 20 درصد کودکان ذاتا دیرجوش به دنیا می‌آیند. این بچه‌ها نیازمند توجه و در آغوش گرفتن‌های بیشتر هستند تا احساسات منفی در آنها تسکین یابد و رشد طبیعی و سالم خود را طی کنند. حتی درباره نوزادانی که با شیر خشک تغذیه می‌شوند نیز توصیه میشود مادر موقع شیر دادن کودک را به آغوش بگیرد تا احساس امنیت در کودک رشد یابد.
سهیلا فلاحی