مشکل اصلی در ارتباط با تنبلی چشم زمانی ایجاد میشود که علت تنبلی در ظاهر مشخص نیست در این موارد در صورتی که کودک معاینه نشود ممکن است از تنبلی چشم در یک یا هر دو چشم رنج ببرد، ولی مشکل وی تا بزرگسالی مشخص نشود.
دکتر علی میرزاجانی، متخصص بینایی‌سنجی و دانشیار گروه اپتومتری دانشگاه علوم پزشکی ایران با اشاره به این که تنبلی چشم زمانی اتفاق می‌افتد که شبکیه چشم از لحاظ بافتی، فیزیولوژی و پاتولوژی سالم است، ولی از لحاظ عملکردی تنبل است در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: اگر فرد در بزرگسالی متوجه کم‌بینایی ناشی از تنبلی چشم در یک یا هر دو چشم بشود به دلیل کامل شدن جریان رشد و تکامل عصبی در چشمها دیگر نمی‌توان به طور موثر نسبت به درمان آن اقدام کرد.
این متخصص می‌افزاید: در سال‌های اولیه زندگی در صورتی که به دلیل یک عیب انکساری قابل توجه مانند نمره بالای عینک، انحراف چشم یا هر گونه کدورت و مانعی در بخش‌های شفاف چشم، تصویر اشیا در یک یا هر دو چشم بخوبی روی پرده شبکیه چشم که مسئول دریافت تصویر و ارسال به مغز است تشکیل نشود، در آن صورت تنبلی چشم اتفاق می‌افتد. یعنی در این دوران حساس، در چشم کودک تصویر خوبی تشکیل نمی‌شود تا کودک، دیدن را به خوبی تجربه کند و یاد بگیرد تا به طور صحیح ببیند.
تشخیص تنبلی پنهان چشم
گاهی عوامل آشکار ایجادکننده تنبلی چشم، چون انحرافات چشمی یا آب مروارید در کودک وجود ندارد تا والدین را متوجه وجود اختلال و رسیدگی‌های چشم پزشکی کند.
دکتر میرزاجانی با اشاره به چنین شرایطی برای تشخیص تنبلی چشم توصیه می‌کند: در صورتی که عوامل ایجادکننده تنبلی چشم مخفی باشد، حتما لازم است یک معاینه تخصصی از سوی اپتومتریست (متخصص بینایی‌سنجی)، یک بار قبل از سه سالگی و یک بار هم تا قبل از ورود به مدرسه برای کودک صورت بگیرد و در صورت لزوم، معاینات تکمیلی از سوی جراح و متخصص چشم انجام شود تا به طور کامل بتوان به وجود یا نبود هرگونه عارضه و تنبلی چشم پی برد. معاینات تخصصی بینایی حتی برای نوزاد یک روزه نیز قابل اجراست.
رئیس انجمن علمی اپتومتری ایران می‌افزاید: دستگاهی نیز به نام پلاس اپتیکس در مهد‌های‌کودک کشور و نیز در پایگاه‌های موقتی یا دائمی غربالگری بینایی کشور برای غربالگری بینایی و مشکوک‌یابی مورد استفاده قرار می‌گیرد که میتواند تا حدودی وجود یا نبود اختلالات چشمی و تنبلی چشم را مشخص کند.
تنبلی چشم، مشکلی قابل درمان
خوشبختانه تنبلی چشم با تشخیص و آغاز درمان در دوران کودکی رفع میشود. برای این منظور، زمانی که تنبلی چشم تشخیص داده شود باید بلافاصله درمان آن با روشی که اپتومتریست برای کودک تعیین می‌کند، آغاز شود.
دکتر میرزاجانی در این باره توضیح میدهد: بستن چشم سالم و به کار گیری چشم تنبل با برنامه‌ریزی تعیین شده و ساعات مقرر همراه با تمرین‌های بینایی ساده در منزل یا تمرینات پیچیده در کلینیک جزو اولین روش‌های انتخابی درمان تنبلی چشم کودک تلقی میشود.
وی تاکید می‌کند: هر چه سن کودک کمتر باشد سیستم عصبی بینایی قابلیت تغییر بیشتر داشته و درمان راحت‌تر است و هرچه کودک بزرگ‌تر شود درمان تنبلی چشم سخت‌تر و پیچیده‌تر میشود. البته سن درمان موثر در انواع تنبلی چشم تفاوت‌هایی داشته و نحوه درمان نیز متفاوت است. بنابراین صرف بستن چشم بدون نظارت مستمر متخصصان بینایی معمولا غیرموثر و در مواردی نیز ممکن است منجر به آسیب به چشم سالم شود.
این اپتومتریست در پاسخ به این پرسش که آیا تنبلی چشم درمان نشده منجر به انحراف چشم میشود، می‌گوید: وقتی چشمی دچار تنبلی میشود در واقع بینایی کارآمد و موثری ندارد. بنابراین نمی‌تواند با چشم دیگر که به طور کامل می‌بیند در مغز رقابت کند. در چنین شرایطی اطلاعات ارسال شده از چشم تنبل در مغز حذف میشود و ممکن است چشم بدون استفاده باقی‌مانده و منحرف شود. البته وقوع انحراف چشم بر اثر تنبلی چشم یک پدیده همیشگی نیست و ممکن است در برخی موارد اتفاق نیفتد. نکته مهم آن است که اگر انحراف در یک چشم به طور دائم وجود داشته باشد و نسبت به درمان آن اقدام نشود این انحراف حتما موجب تنبلی چشم میشود.
بازی‌های رایانه‌ای در کودک تنبلی چشم می‌آورد؟
به گفته دکتر میرزاجانی، بازی‌های رایانه‌ای قطعا نسبت به فعالیت‌های معمول بینایی، چشمها را بیشتر خسته می‌کند؛ چراکه ماهیچه‌های خارجی و داخلی چشم بیشتر تلاش می‌کنند تا چشمها بتوانند تصاویر را واضح ببینند و دنبال کنند. بی‌شک، استفاده زیاد از این سیستم‌ها ماهیچه‌های چشم را دچار انقباضات غیرطبیعی و خستگی می‌کند و روی مراکز کنترل بینایی و حرکات چشم در مغز نیز تأثیرات نامطلوبی بجا می‌گذارد. رئیس انجمن اپتومتری ایران می‌افزاید: همچنین کودکانی که زمینه ابتلا به نزدیک‌بینی را از والدین به ارث برده‌اند بر اثر بازی‌های رایانه‌ای بیشتر در خطر نزدیک‌بینی و پیشرفت این عیب انکساری هستند. البته هر چه صفحه مانیتور کوچک‌تر باشد احتمال ایجاد اختلالات فوق بیشتر خواهد بود. بنابراین استفاده از این سیستم باید به طور محدود برای کودکان در نظر گرفته شود. براساس مطالعات صورت گرفته کودکان بیش از یک ساعت در روز نباید از بازی‌های رایانه‌ای استفاده کنند.
پونه شیرازی / گروه سلامت