خطرات اصلی: مصرف زیاد و تداخل دارویی
گیاهان دارویی مبنای ساخت بسیاری از داروهای شیمیایی هستند و حتی قرن‌ها قبل از آنکه پای این داروها به نسخه پزشکان باز شود، توسط حکمای طب سنتی تجویز می‌شدند. اما این گیاهان خالی از ضرر و عارضه نیستند و برخلاف آنچه بیشتر مردم فکر می‌کنند، مصرف آنها همیشه مفید نیست. این گیاهان براساس دوز یا اندازه‌ای که مصرف میشوند، زمان مصرفشان، فرد مصرف‌کننده و داروها یا گیاهانی که همزمان با آنها استفاده میشوند، عوارض متفاوتی خواهند داشت؛ مثلا استفاده از دوز بالای گیاهان دارویی میتواند باعث مسمومیت شود و نارسایی کبد یا کلیه را در پی داشته باشد. این عوارض در کودکان و سالمندان بیشتر است و حتی ممکن است در موارد حاد به قیمت جان آنها تمام شود. از سوی دیگر، برخی گیاهان با داروهایی که فرد استفاده میکند تداخل دارد، برخی از آنها قدرت جذب مواد غذایی را در بدنتان کم می‌کنند و بعضی از آنها برای افراد دچار بیماریهای خاص به‌شدت مضر هستند؛ به‌طور مثال زنجبیل که به‌عنوان یک درمان‌کننده گیاهی در مشکلات گوارشی شناخته میشود، در زنان باعث به هم ریختگی قاعدگی میشود. تخم‌کتان که یک منبع بسیار غنی از فیبر، منگنز، ویتامین B1 و امگا3 است و برای چربی‌سوزی استفاده میشود، میتواند تعادل هورمون‌های زنانه را به هم بزند و باعث مشکل در انعقاد خون و بروز کیست تخمدان شود. بنابراین همانطور که می‌بینید، حتی مصرف داروهای گیاهی بدون نظارت پزشک کار خطرناکی است.
عطارها دکتر نیستند
بیشتر مردم فکر می‌کنند گیاهان دارویی را باید از عطاری‌ها بخرند. اگرچه به‌طور سنتی عطاری‌ها اصلی‌ترین عرضه‌کنندگان این گیاهان هستند اما عطارها پزشک نیستند و نمی‌توانند به اندازه یک پزشک، سلامت گیاه و تأثیر آن را تأیید کنند. در واقع باید بگوییم خرید از عطاری‌ها بی‌خطر هم نیست چون گیاهان دارویی که در عطاری‌ها عرضه میشوند، ممکن است در شرایط مناسب و استاندارد از نظر دما، نور و... نگهداری نشوند. بنابراین خواص آنها تحت‌تأثیر شرایط نگهداری‌شان تغییر میکند. آلودگی‌های میکروبی، سموم کشاورزی، فلزات سنگین و... هم می‌توانند روی کیفیت داروهای موجود در عطاری‌ها تأثیر بگذارند. به همین دلیل است که توصیه میشود گیاهان دارویی را از مزارع کشاورزی که به همین منظور محصولات را می‌کارند تهیه کنید.
پزشکان طب سنتی به این مزارع دسترسی دارند و می‌توانند به شما برای تهیه گیاهان با کیفیت‌تر کمک کنند. از سوی دیگر خیلی وقت‌ها در عطاری‌ها، قرص‌ها و داروهایی عرضه میشود که معلوم نیست چه ترکیباتی دارند. حتما عباراتی مثل داروی ترک‌اعتیاد گیاهی، داروی تضمینی لاغری، داروی گیاهی باروری و... را شنیده‌اید. بعضی از این داروها دارای ترکیبات غیرقابل تأییدی هستند که معمولا از مخلوط کردن داروهای شیمیایی و گیاهی به‌دست آمده‌اند و حتی در برخی از آنها از مخدرها استفاده شده است. از آنجا که روی این قبیل داروهای گیاهی نظارتی وجود ندارد، مصرف آنها اصلا توصیه نمی‌شود.
همانطور که پزشک در زمان نسخه نوشتن شرایط سنی و وزنی شما را درنظر می‌گیرد و دفعات مصرف دارو را معین میکند، هنگام استفاده از گیاهان دارویی هم باید ویژگی‌های جسمانی فرد درنظر گرفته شود.
سنبل‌الطیب اگر در مقادیر کم مصرف شود آرامش‌بخش است و اگر در مقادیر زیاد استفاده شود باعث سرگیجه و ناآرامی شده، با داروهای بیهوشی تداخل دارد و مسمومیت کبدی ایجاد میکند.
رازک و شنبلیله قوای جنسی را زیاد می‌کنند اما خاصیت استروژنی دارند و مصرف بیش از حد آنها ممکن است ریسک ابتلا به اختلالات هورمونی و حتی سرطان‌های سینه و رحم را بالا ببرد.
اگر دمنوش بابونه با داروی وارفارین خورده شود، میتواند باعث خونریزی داخلی شود. آسپرین، پروپرانول، کلوزاپین، تئوفیلین و داروهای ضد‌افسردگی 3 حلقه‌ای هم با بابونه تداخل پیدا می‌کنند و موجب افزایش خونریزی میشوند.
آلوئه ورا که در سال‌های اخیر خیلی‌ها شیفته آن شده‌اند درصورت مصرف بیش از حد میتواند زیانبار باشد. این گیاه عوارضی مثل درد شکمی، اسهال، کولیت روده، اختلال در جذب پتاسیم و انقباض رحمی و سقط جنین دارد و مصرف آن در بچه‌های زیر 12سال ممنوع است.
جینسینگ هم یکی دیگر از گیاهانی است که این روزها خیلی‌ها طرفدار آن شده‌اند اما مصرف مقادیر زیاد آن باعث بی‌خوابی، اختلالات قاعدگی، افزایش ضربان قلب، اختلال در فشارخون، سردرد، اسهال، خونمردگی زیر پوستی، گیجی، تغییرات خلق و... میشود و به همین دلایل مصرف آن در دوران بارداری و شیردهی و در کودکان ممنوع است. پزشکان توصیه می‌کنند افراد مبتلا به ام‌اس، آرتریت روماتوئید و کسانی که پیوند اعضا داشته‌اند از آن استفاده نکنند.
شیرین بیان که برای درمان سوء‌هاضمه، زخم معده و التهاب لثه مؤثر است، درصورت استفاده نا‌بجا یا بیش از اندازه، موجب کاهش پتاسیم، فشار خون بالا، اختلال در ضربان قلب و تورم میشود. همچنین ریفلاکس معده را تشدید کرده و احتمال سکته قلبی را در بیماران قلبی افزایش می‌دهد.
گون برای درمان سرماخوردگی، عفونت‌های تنفسی و مشکلات مجاری ادراری مفید است اما مصرف بیش از حد آن باعث آسیب رساندن به سیستم ایمنی میشود و زنان باردار و افراد مبتلا به بیماریهای خود‌ایمنی هرگز نباید از آن استفاده کنند.
پیشگیری کنید و نه درمان
گیاهان دارویی بیش از آنکه درمان‌کننده بیماری‌ها باشند، باید برای پیشگیری از بیماری‌ها مورد استفاده قرار بگیرند. یعنی در تغذیه روزانه، آشپزی و حتی انتخاب نوشیدنی‌هایتان جایی برای آنها درنظر بگیرید. این سنتی است که قدیمی‌های ما هم آن را رعایت می‌کردند و با نوشیدن جوشانده‌ها و دمنوش‌ها، شربت‌ها و عرقیات سعی در اصلاح تغذیه و مزاجشان داشتند. اما اگر به هر دلیلی دچار بیماری خاصی شده‌اید و می‌خواهید از گیاهان دارویی برای درمان آن استفاده کنید، باید این کار را زیرنظر یک پزشک متخصص طب سنتی انجام دهید. پزشک با درنظر‌گیری سن و سال، جنسیت، بیماریهای زمینه‌ای، شدت بیماری شما و داروهایی که مصرف می‌کنید، گیاه مناسب و میزان استفاده از آن را برای شما تجویز میکند.