با دلگرم همراه باشید تا با فواید لیپوپروتئین در بدن آشنا شوید.
لیپوپروتئین ها شامل دو قسمت اند : یک جزء از تری گلیسرید ، کلسترول و فسفولیپید همراه با جزیی از پروتئین.بنابراین چربی در جریان خون به صورت امولسیونی که دارای ذرات لیپوپروتئین است انتقال می یابد ترکیب پیچیده ی لیپوپروتئین مسئول انتقال لیپید ها از روده کوچک به شکل میکرون ها ست و این شیلومیکرون ها هستند که در خون اشخاصی که به تازگی غذایی چرب خورده اند پیدا شده و پلاسمای چنین خونی ظاهری شیری رنگ دارد .
کلسترول یک ترکیب شیمیایی ضروری است که از طریق غذا به بدن انسان می رسد و یا در صورت لزوم توسط کبد ساخته می شود . کلسترول بر اساس چگالی به انواع کلسترول خوب یا HDL (لیپوپروتئین با چگالی بالا) ، کلسترول بد یا LDL (لیپوپروتئین با چگالی پایین) و مجموع آنها به کلسترول کل تقسیم می شود .
هنگامی که غذاهای چرب خورده می شوند از جهاز هاضمه عبور می کنند در روده کوچک چربی ها تا حدی توسط لیپاز هیدرولیزه شده ، یک مولکول اسید چرب از یک مولکول چربی جدا می شود ، و نتیجه آن مخلوطی از اسیدهای چرب مونو و دی گلیسیرید ها خواهد بود و نظر به این که هیدرولیز کامل نیست مقدار کمی گلیسرول ساخته می شود .
اسید های چرب از نظر نوع پیوند بین اتم ها ، به دو فرم اشباع شده و غیر اشباع وجود دارند . در اسیدهای چرب اشباع نشده ، ایزومرهای هندسی و مکانی از مولکول ها وجود دارند . در حالت طبیعی پیوندهای دوگانه اسیدهای چرب غیر اشباع در موقعیت چرخشی سیس(CIS )قرار دارند ، یعنی زنجیره های کربنی دو طرف پیوند دوگانه در مجاورت یکدیگر هستند و اتم های هیدروژن نیز در سمت دیگر در مجاورت هم قرار گرفته اند.اما فرم ایزومری ترانس زمانی ایجاد می شود که زنجیره اتم های کربن تا حدی مستقیم شده باشد و اتم های هیدروژن نیز در جهت مخالف یکدیگر واقع شده باشند .
ایزومر ترانس یک اسید چرب غیر عادی است و در مقایسه با ایزومر سیس دارای نقطه ذوب بالاتر ، قابلیت انحلال کمتر و واکنش پذیری کندتر است . ایزومر ترانس طی فرآیند هیدروژناسیون برای تولید روغن نباتی جامد و نیز مقدار کمی طی عملیات بی بو کردن روغن های مایع به وجود می آید و همچنین در بعضی مواد غذایی طبیعی مانند شیر به میزان کم وجود دارد . وجود این اسید چرب در روغن و چربی نامطلوب و برای سلامتی مضر است ، از همین رو تنها روغن هایی برای مصرف مناسبند که میزان اسید چرب ترانس آنها کمتر از 10 درصد باشد .
اسیدهای چرب اشباع نشده باید در جیره غذایی روزانه وجود داشته باشد زیرا بدن قادر به ساخت برخی از آنها نیست . در این میان اسیدهای چرب غیر اشباع چند پیوندی در تغذیه انسان اهمیت ویژه ای دارند که مهم ترین آنها اسید لینولنیک است ، این اسید چرب در بدن سنتز نمی شود . روغن های گلرنگ ، آفتنابگردان ، سویا ، کلزا و پنبه دانه منبع خوبی از اسید لینولنیک هستند . این اسید چرب در ترمیم بافتهای مجروح ، سلامتی پوست و مکانیسم رشد و تکامل نقش دارد .
اسیدهای چرب اشباع و ترانس به دلیل افزایش کلسترول خون خطر ابتلا به امراض قلبی و عروقی را افزایش می دهد . اسیدهای چرب ترانس در دمایی حدود 44 درجه سانتیگراد ذوب می شوند، در حالی که اسیدهای چرب سیس نقطه ذوبی حدود 13 درجه سانتیگراد دارند و در دمای محیط مایع هستند. از این رو در دمای بدن شکل خود را حفظ می کنند و برای سلامتی مضر نیستند اما اسیدهای چرب ترانس به دلیل جامد بودن در دمای محیط و بدن خطراتی چون گرفتگی رگ ها و امراض قلبی را به دنبال دارند .
چربیهایی که از طریق رژیم غذایی جذب بدن میشوند از جمله کلسترول و تری گلیسیرید، هیچ کدام در خون محلول نیستند و احتیاج به حاملهایی دارند که آنها را بصورت محلول در خون در آورند. این حاملها که لیپوپروتئین نامیده میشوند، ذرات کروی شکلی هستند که لایه خارجی آنها از جنس فسفولیپید بوده و روی سطحشان پروتئینهایی بنام آپولیپوپروتئین وجود دارد. این آپوها به عنوان کوفاکتور برای آنزیمها و نیز رابط اتصال به گیرندههای بافتی ایفای نقش میکنند.
5 نوع اصلی لیپوپروتئین در خون شناسایی شدهاند که بسته به میزان پروتئین و چربی موجود در آنها از یکدیگر متمایز میشوند. این 5 نوع عبارتند از: شیلومیکرون، VLDL، IDL، LDL و HDL . هر چه نسبت پروتئین به چربی در این ذرات بیشتر باشد، دانستیه آنها بالاتر است و لیپوپروتئینهایی که دانستیه بالاتری دارند، سایز کوچکتری دارند. از این میان LDL و HDL حامل کلسترول و VLDL و IDL و شیلومیکرون عمدتا" حاوی تری گلیسیرید هستند.
نظر به اینکه چربی ها در آب قابل حل نمی باشند در خون نیز نمیتوانند حل شوند و توسط جریان خون به نقاط مختلف بدن انتقال یابند در عوض به شکل لیپوپروتئین های پیچیده در بدن جا به جا می شوند .لیپوپروتئین ها شامل دو قسمت اند : یک جزء از تری گلیسرید ، کلسترول و فسفولیپید همراه با جزیی از پروتئین.
بنابراین چربی در جریان خون به صورت امولسیونی که دارای ذرات لیپوپروتئین است انتقال می یابد . ترکیب پیچیده ی لیپوپروتئین مسئول انتقال لیپید ها از روده کوچک به شکل میکرون ها ست و این شیلومیکرون ها هستند که در خون اشخاصی که به تازگی غذایی چرب خورده اند پیدا شده و پلاسمای چنین خونی ظاهری شیری رنگ دارد .
لیپوپروتئین ها به چهار نوع (فسفولیپید ، کلسترول ، تری گلیسیرید ، پروتئین)تقسیم شده اند و هریک از نوع دیگر به سبب غلظت و چگالی خویش متمایز هستند . شیلومیکرون ها با مقادیر زیادی تری گلیسیرید و به همان نسبت چگالی سبک با لیپوپروتئین هایی با چگالی سنگین که دارای مقدار کمی تری گلیسرید هستند ، متفاوت می باشند .
شیلومیکرون ها تری گلیسیریدها را به عضلات و بافت های چربی می رسانند و در آنجا لیپوپروتئین لیپز به سرعت آنها را هیدرولیز می نمایند . بعضی از اسیدهای چرب آزاد تولید شده به اضافه ی باقیمانده شیلومیکرون ها (منهای ترکیبات تری گلیسیرید ) ، همراه با گلوکز از جگر عبور کرده و در انجا به تری گلیسیریدها تبدیل می شوند و سپس به صورت لیپوپروتئین با چگالی بسیار کم به عضلات و بافت های چربی انتقال می یابد .
روغن ها از کجا می آیند
چربی هاو روغن های خوراکی اصولاً از منابع طبیعی تهیه می شوند . این منابع خود به دو دستة حیوانی و گیاهی تقسیم می شوند . چربی های به دست آمده از منابع حیوانی نیز خود در 3 گروه طبقه بندی می شوند : چربی شیر ، چربی های ذخیره ای حیوانی و روغن های دریایی .
کره گیاهی یا مارگارین
برای پی بردن به تفاوت کره و مارگارین باید توجه داشت که هردو امولسیونی از 16 درصد آب و 85 درصد چربی هستند با این تفاوت که چربی کره از نوع چربی حیوانی موجود در شیر و چربی مارگارین از روغن های نباتی است . در نتیجه میزان اسیدهای چرب اشباع مارگارین از کره کمتر است . ضمن اینکه امروزه انواع مختلفی از مارگارین با درصدهای مختلف چربی تهیه می شود و انواع مارگارین کم چرب (با حدود 20 درصد چربی) هم در دسترس قرار دارند .
فرآیند هیدروزناسیون
فرآیند هیدروزناســــیون موجب افــــزایش مقاومت حــــرارتی و اکسیداسیون روغن خواهد شد . توجه به این نکته ضروری است که هرچه میزان اسیدهای چرب اشباع در روغن بالاتر باشد روغن سفت تر است . اما تنها در صورتی که مقدار اسیدهای چرب اشباع حداکثر 25 درصد باشد ، روغن برای مصرف مناسب است . اتفاق نامطوب دیگری که طی فرآیند هیدروزناسیون روغن روی می دهد، تولید ایزومر های ترانس است که مصرف این مواد نیز برای سلامتی زیان آور است .
در روغن های نباتی نیمه جامد مقدار اسید های چرب اشباع و ترانس حتی المقدور کاهش یافته است . در مرحله بی بو کردن این روغن ها نیز مقداری اسید چرب ترانس ایجاد می شود که این مقدار بسته به نوع روغن ، شرایط بی بو کردن و دستگاه مورد استفاده متفاوت است و به کلی در مقایسه با روغن های جامد بسیار کمتر است .
روغن های مخصوص سرخ کردنی
روغن های مخصوص سرخ کردنی باید خصوصیات ویژه ای داشته باشند . این روغن ها باید دارای چنان مقاومتی در برابر حرارت باشند که در هنگام سرخ کردن غذا دچار افزایش سریع موادی چون پراکسید ، رنگ و اسیدیته نشوند . همچنین علاوه بر حفظ طعم و بوی مورد انتظار مواد غذایی طعم مطبوع تری به غذا دهند و از نظر وجود یا عدم وجود بعضی از اسیدهای چرب ، از ارزش تغذیه ای بالا برخوردار باشند . همچنین روغن سرخ کردنی باید در شرایط دمای محیط حالت مایع و سیال داشته باشد .
اکسیری به نام امگا 3
این نوع اسید چرب از نوع چربی هایی با چند پیوند دوگانه (چند غیر اشباع) و یکی از انواع اصلی چربی هایی است که بدن انسان آن را از غذا به دست می آورد و قادر به ساخت آن نیست . این اسیدهای چرب سطح کلسترول خون را پایین نگه می دارند ، ضربان قلب را تنظیم کرده و فشار خون را پایین می آورند . روغن کلزا ، روغن مایع و مارگارین نیمه جامد همچنین گردو منابع سرشار از آلفا لینولنیک اسید (یکی از اشکال امگا 3) است. نیز کاهش رشد غدد سرطانی از دیگر مزایای مصرف امگا 3 است .
1) تنظیم دمای بدن
2) ذخیره انرژی بدن
3) دخالت در جذب برخی مواد ( از جمله ویتامین ها )
4) دخالت در تولید برخی هورمونها
5) بستر نرم و بالشتک مانند برای اندام های داخلی
6) در ساختمان غشای سلولی نقش داردبخصوص بافت مغزی
7) در سیستم ایمنی بدن نقش دارند
در یک رژیم غذایی مناسب روزانه 30% انرژی مورد نیاز بدن بایستی از چربی ها تامین شود ولی نکته مهم در مورد چربیها این است که چربی ها نیز انواع مضر و مفید دارند .
مواد سازنده چربی ها اسید های چرب هستند .اسید های چرب نیز به دو نوع ضروری و غیر ضروری تقسیم می شوند :
اسید های چرب غیر ضروری در بدن تولید میشوند ولی بدن قادر به تولید اسیدهای چرب ضروری نیست و بایستی توسط غذاها به بدن برسند ( مثل امگا 3 و امگا 6 ) .اسیدهای چرب با هم ترکیب شده و چربیها را میسازند . ساختمان اصلی چربیها از کربن و هیدروژن می باشد . همانطور که میدانید کربن عنصری 4 ظرفیتی و هیدروژن عنصری 1 ظرفیتی است . اگر تمام ظرفیتهای کربن با هیدروژن پر شده باشد چربی ایجاد شده چربی اشباع شده نامیده میشود که همان چربی جامد می باشد .
گردآوری شده ی مجله اینترنتی دلگرم
مرجان امینی