در این گزارش حکم شرعی عمل سقط جنین (کورتاژ) را از منظر شرع و مراجع عظام تقلید مرور می‌کنیم.
سقط جنین
آمار و ارقام نشان می‌دهد سالانه حدود 40 تا 50 میلیون جنین در سرتاسر جهان سقط میشود و بر اساس اعلام وزارت بهداشت میزان کورتاژ در ایران به 220 هزار مورد در سال می‌رسد. مدرنیزه شدن سبک زندگی، مشکلات اقتصادی و قبح روابط نامشروع همگی از دلایل رایج برای سقط نوزادان هستند. در این گزارش حکم شرعی عمل سقط جنین (کورتاژ) را از منظر شرع و مراجع عظام تقلید مرور می‌کنیم.
آیت‌الله خامنه‌ای:
سؤال: پزشکان متخصص میتوانند از طریق استفاده از روشها و دستگاه‌های جدید، نواقص جنین در دوران بارداری را تشخیص دهند و با توجه به مشکلاتی که افراد ناقص الخلقه بعد از تولد در دوران زندگی با آن مواجه میشوند، آیا سقط جنینی که پزشک متخصص و مورد اطمینان آن را ناقص الخلقه تشخیص داده، جایز اســت؟
جواب: سقط جنین در هر سنّی به مجرّد ناقص الخلقه بودن آن و یا مشکلاتی که در زندگی با آن مواجه میشود، جایز نمیشود.
سؤال: آیا از بین بردن نطفه منعقدشدهای که در رحم مستقر شده، قبل رسیدن به مرحله علقه که تقریباً چهل روز طول میکشد، جایز اســت؟ و اصولاً در کدامیک از مراحل ذیل سقط جنین حرام اســت:
1 ـ نطفه استقرار یافته در رحم،
2 ـ علقه،
3 ـ مضغه،
4 ـ عظام (قبل از دمیدن روح).
جواب: از بین بردن نطفه بعد از استقرار آن در رحم و همچنین سقط جنین در هیچ‌یک از مراحل بعدی جایز نیست.
سؤال: آیا سقط جنینی که نطفهاش با وطی به شبهه توسط فرد غیرمسلمان و یا با زنا منعقد شده، جایز اســت؟
جواب: جایز نیست.
سؤال: آیا سقط جنین بر اثر مشکلات اقتصادی جایز اســت؟
جواب: سقط جنین به مجرّد وجود مشکلات و سختیهای اقتصادی جایز نمیشود.
سؤال: پزشک بعد از معاینه در ماههای اول حاملگی به زن گفته اســت که استمرار بارداری احتمال خطر جانی برای او دارد و در صورتی که حاملگی ادامه پیدا کند، فرزندش ناقص الخلقه متولد خواهد شد و به همین دلیل پزشک دستور سقط جنین داده اســت، آیا این کار جایز اســت؟ و آیا سقط جنین قبل از دمیده شدن روح به آن جایز اســت؟
جواب: ناقص الخلقه بودن جنین، مجوّز شرعی برای سقط جنین حتّی قبل از ولوج روح در آن محسوب نمیشود، ولی اگر تهدید حیات مادر بر اثر استمرار حاملگی مستند به نظر پزشک متخصص و مورد اطمینان باشد، سقط جنین قبل از ولوج روح در آن اشکال ندارد.
سؤال: بعضی از زوجها، مبتلا به بیماری‌های خونی بوده و دارای ژن معیوب هستند و در نتیجه ناقل بیماری به فرزندان خود هستند و احتمال این که این فرزندان مبتلا به بیماری‌های شدید باشند، بسیار زیاد اســت و چنین کودکانی از بدو تولّد تا پایان عمر، دائما در وضع مشقّت باری به سر خواهند برد. مثلاً بیماران هموفیلی همواره ممکن اســت با کوچکترین ضربهای دچار خونریزی شدید منجر به فوت و فلج شوند. حال آیا با توجّه به این که تشخیص این بیماری در هفتههای اوّل بارداری ممکن اســت آیا سقط جنین در چنین مواردی جایز اســت؟
جواب: اگر تشخیص بیماری در جنین قطعی اســت و داشتن و نگهداشتن چنین فرزندی موجب حرج میباشد، در این صورت جایز اســت قبل از دمیده شدن روح، جنین را اسقاط کنند ولی بنا بر احتیاط، دیه آن باید پرداخت شود.
سؤال: سقط جنین فینفسه چه حکمی دارد؟ و در صورتی که ادامه بارداری برای زندگی مادر خطر داشته باشد، حکم آن چیست؟
جواب: سقط جنین شرعاً حرام اســت و در هیچ حالتی جایز نیست مگر آنکه استمرار حاملگی برای حیات مادر خطرناک باشد که در این صورت سقط جنین قبل از ولوج روح، اشکال ندارد، ولی بعد از دمیدن روح جایز نیست حتّی اگر ادامه حاملگی برای حیات مادر خطرناک باشد مگر آنکه استمرار بارداری، حیات مادر و جنین هر دو را تهدید کند و نجات زندگی طفل به هیچ وجه ممکن نباشد ولی نجات زندگی مادر به تنهایی با سقط جنین امکان داشته باشد.
سؤال: مقدار دیه جنینی که دو ماه و نیم عمر دارد، در صورتی که عمداً سقط شود چقدر اســت و دیه باید یه چه کسی پرداخت شود؟
جواب: اگر علقه باشد دیه آن چهل دینار اســت و اگر مضغه باشد شصت دینار اســت و اگر استخوان بدون گوشت باشد هشتاد دینار اســت و دیه به وارث جنین با رعایت طبقات ارث پرداخت میشود ولی وارثی که مباشر سقط جنین بوده از آن، سهمی ندارد.
سؤال: اگر جنین در رحم، مشرف به موت حتمی باشد و باقی ماندن آن در رحم به همان حال برای زندگی مادر خطرناک باشد، آیا سقط آن جایز اســت و اگر شوهر آن زن مقلّد کسی باشد که سقط جنین در حالت مذکور را جایز نمیداند، ولی زن و اقوام او از کسی تقلید میکنند که آن را جایز میداند، تکلیف مرد در این حالت چیست؟
جواب: چون در فرض سؤال امر دائر اســت بین مرگ حتمی طفل به تنهایی و بین مرگ حتمی طفل و مادر او، بنا بر این چارهای جز این نیست که لااقل زندگی مادر با سقط جنین نجات داده شود و در فرض سؤال، شوهر حق ندارد همسرش را از این کار منع کند، ولی واجب اســت تا حد امکان بهگونهای عمل شود که قتل طفل مستند به کسی نشود.
آیت‌الله مکارم شیرازی:
سؤال: بر اساس دستور‌العمل جدید سازمان پزشکی قانونی کشور که به تمامی مراکز ابلاغ شده اســت، حضور و رضایت مادر برای صدور مجوز سقط درمانی کافی اســت و الزامی به گرفتن رضایت از پدر وجود ندارد. آیا این حکم صحیح اســت و با احکام اسلامی منافاتی ندارد؟
جواب: در صورت ضرورت شدید برای مادر و جمع بودن شرایط برای سقط ، رضایت پدر شرط نیست هر چند بهتر اســت.
سؤال: 1ـ میزان دیه سقط عمدی جنین دو و نیم ماهه چقدر اســت؟ و چگونه باید پرداخت شود؟
2ـ آیا به سقط غیرعمدی دیه تعلق می‌گیرد؟
جواب: 1ـ 60 مثقال طلای معمولی اســت و به ورثه جنین می رسد.
2ـ هرگاه کسی سبب سقط شود (نه اینکه خود به خود ساقط شود) دیه دارد.
سؤال: اگر مادرى براى سقط بچّه اش کارى انجام ندهد، لکن با مراعات نکردن موارد لازم و تهیّه نکردن شرایط حفظ جنین، باعث سقط بچه شود، آیا کار حرامى کرده اســت؟
جواب: اگر در حفظ جنین مطابق معمول کوتاهى کرده باشد مسؤول اســت.
سؤال: آیا سقط جنین جایز اســت و اگر جایز باشد دیه دارد؟
جواب: در صورتى که از گفته متخصّصین یقین یا خوف خطر یا ضرر مهمّى حاصل شود اقدام به سقط جنین جایز اســت (مادامى که به صورت انسان کاملى در نیامده باشد) و چون احتمال تعلّق دیه مى رود احتیاط آن اســت که ورثه این کودک (غیر از پدر و مادر) با میل و رضاى خود از آن صرف نظر کنند.
سؤال: آیا سقط عمدى جنینى که مطمئنیم یا احتمال مى دهیم، معیوب و نارسا اســت در هر ماهى از باردارى اگر دیه لازمه هم پرداخت شود، مجاز اســت؟
جواب: هرگاه در مراحل ابتدایى جنین باشد و جنین به صورت انسان کامل در نیامده باشد باقى ماندن جنین در آن حالت سپس تولّد ناقص آن باعث عسر و حرج شدید براى پدر مادر گردد، با این شرایط مانعى ندارد و احتیاطاً باید دیه را بدهند.
سؤال: زنى از راه نامشروع حامله شده اســت، سپس آن بچّه را کشته اســت:
الف) آیا بچّه دیه دارد؟
ب) اگر دارد به چه کسى مى رسد؟
جواب: احتیاط واجب پرداختن دیه به مقدار هشت صد درهم اســت اگر جنین کامل باشد (البتّه اگر این بچّه بزرگ و بالغ مى شد و اسلام را مى پذیرفت دیه کامل داشت) و دیه او فقط به امام مى رسد، یا مجتهد جامع الشرایط که نایب الامام اســت و در مصالح مسلمین مصرف مى کند و اگر این بچّه مى ماند و زن و فرزندانى پیدا مى کرد دیه او به همسر و فرزندانش مى رسید.
سؤال: دیه از بین بردن نطفه بسته شده یا سقط جنین چه مقدار اســت؟
جواب: هرگاه تنها نطفه باشد بیست مثقال شرعى طلا (20 دینار) و اگر به صورت خون بسته شده باشد چهل مثقال (40 دینار) و اگر مضغه باشد شصت مثقال (60 دینار) و اگر به صورت استخوان باشد بدون گوشت هشتاد مثقال (80 دینار) و اگر جنین کامل باشد و هنوز روح و حرکت نداشته باشد صد مثقال طلا (100 دینار) و اگر روح در آن دمیده شده باشد هزار مثقال (1000 دینار) در مذکر و پانصد مثقال (500 دینار) در مؤنث اســت (منظور از مثقال شرعى هیجده نخود اســت که سه چهارم مثقال معمولى اســت).
سؤال: اگر جنینی سقط شود دیه او به چه کسانی می رسد؟
جواب: دیه جنین به پدر و مادرش مى‌رسد و هرکدام از آنها که در سقط شرکت داشته از دیه ارث نمى‌برد و تمام آن به دیگرى مى‌رسد، و اگر هر دو در سقط شرکت داشته‌اند دیه به پدربزرگ و مادربزرگ پدرى و مادرى و برادارن و خواهران جنین مى‌رسد و طبق قانون ارث تقسیم مى‌شود و اگر آنها رضایت دهند مشکل حل مى‌شود.
باشگاه خبرنگاران
مطالب مرتبط :
حکم شرعی ارتباط زناشویی در دوران بارداری
حکم مربای انگور از نظر شرعی چیست؟
جراحی زیبایی در اسلام چه حکمی دارد
حکم شرعی ترمیم بکارت از نظر مراجع تقلید و قانون
حکم بستن کراوات و پاپیون از نظر شرعی