تابش آفتاب و تولید ویتامین D
یکی از بهانه‌هایی که گاهی موجب میشود بعضی‌ها با اتکا به آن کمتر سراغ استفاده از ضدآفتاب‌ها بروند، باور نادرست تولید بیشتر ویتامین D در بدن در نتیجه تابش آفتاب به پوست است. از دکتر امیرهوشنگ احسانی، متخصص پوست و مو و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران پرسیدم خیلی‌ها می‌گویند مگر قرار گرفتن بدن در معرض نور خورشید موجب تولید ویتامین D در بدن نمی‌شود؟ پس چطور تابش آفتاب میتواند سرطان‌زا باشد؟ وی در پاسخ می‌گوید: نتایج مطالعات بسیار زیادی نشان می‌دهد مقدار ساخت ویتامین D در بدن در طول روز مقدار ثابتی است و در صورتی که بیش از حد زیر آفتاب بمانیم، تفاوت خاصی در مقدار ساخت این ویتامین در بدن ایجاد نمی‌شود. واقعیت این است که اگر 15 دقیقه در معرض نور آفتاب باشیم یا دو ساعت تفاوت معناداری از نظر تولید ویتامین D در بدن ایجاد نمی‌کند. همان مقدار فعالیت روزمره ما و مدت عادی که در معرض نور آفتاب هستیم برای تولید این ویتامین در بدن ما کافی است.
آسیب پرتوهای فرابنفش خورشید
می‌دانید که بخشی از تابش فرابنفش خورشید را لایه ازن در جو زمین جذب می‌کند، چنان که اگر این لایه نبود، امکان شکل‌گیری حیات در زمین وجود نداشت. پرتوهای فرابنفش خورشید در محدوده طول موج‌های 100 تا 400 نانومتر می‌تابند. دسته‌ای از این پرتوها که طول موج 315 تا 400 نانومتر دارند را پرتوهای فرابنفشA )UVA)، دسته‌ای که طول موج 280 تا 315 نانومتر دارند را پرتوهای فرابنفش B )UVB) و دسته‌ای که طول موج 100 تا 280 نانومتر دارند را پرتوهای فرابنفش C )UVC) می‌نامند.
دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران درباره بخش مضر پرتوهای فرابنفش خورشید می‌گوید: پرتو فرابنفش C طول موج کمتری دارد و توسط لایه ازن زمین جذب میشود. اما پرتوهای فرابنفش A و B را جو زمین به خوبی جذب نمی‌کند و میتواند به سطح زمین و بدن موجودات زنده بتابد. در واقع آثار سوئی که ما از تابش پرتوهای فرابنفش شاهد هستیم بیشتر ناشی از این بخش از امواج فرابنفش خورشید هستند. وی می‌افزاید: مراقبت در برابر تابش فرابنفش خورشید نمی‌تواند به روز خاصی محدود باشد. شرایط روزهای بارانی و برفی هم ممکن است به گونه‌ای باشد که موجب ایجاد ضایعات ناشی از آفتاب‌سوختگی شود. ممکن است میزان آفتاب در فصل زمستان کمتر باشد، اما باز هم در فصول مختلف تابستان و حتی زمستان، باید در برابر تابش آفتاب از کرم‌های ضدآفتاب استاندارد استفاده کنیم.
درجه‌بندی ضدآفتاب
کرم‌های ضد آفتاب از درجه‌بندی SPF تبعیت می‌کنند که با یک عدد میزان اثرگذاری آن را بیان می‌کنند. مثلا کرم ضدآفتابی که عدد SPF آن 30 است یعنی 30 برابر زمان لازم است تا فردی که این کرم را زده نسبت به کسی که این کرم را نزده (با همان شرایط حساسیت به تابش آفتاب و رنگ پوست) پوستش در برابر تابش خورشید دچار آفتاب‌سوختگی شود. همین‌طور اگر این عدد 50 باشد، یعنی 50 برابر زمان برای سوختن پوست فرد در برابر تابش آفتاب لازم است و به این ترتیب شاخصی است که نشان می‌دهد کرم ضدآفتاب چه اندازه میتواند موثر عمل کند. دکتر احسانی در خصوص مقدار استفاده از این کرم‌ها می‌گوید: معمولا گفته میشود مقدار کرم‌زدن به اندازه یک بند انگشت برای صورت لازم است. اگر فرد در شرایط شدید تابش آفتاب قرار دارد باید هر سه ساعت یک بار استفاده از کرم را تجدید کند.
خطرات آفتاب‌سوختگی
این خطرات مرحله حادی دارد که میتواند مثل سوختگی عمل کند. دکتر احسانی در این باره می‌گوید: پوست در اثر آفتاب‌سوختگی قرمز میشود و تاول می‌زند و ترشحاتی ممکن است داشته باشد و در نهایت میتواند به کنده شدن پوست منجر شود. در مراحل اولیه ممکن است قرمز شدن و در روزهای بعد سیاه شدن و پوسته‌پوسته‌شدن را شاهد باشیم. در برخی موارد فرد بعد از چند روز از آفتاب‌سوختگی ممکن است شاهد لکه‌های قهوه‌ای روی پوست خود باشد که گاهی این موارد زودگذر است و ممکن است خودبه خود بهبود پیدا کند. اما آن چیزی که ماندگار است و اثرش را در طولانی‌مدت می‌گذارد، تماس طولانی با آفتاب است که ریسک سرطان پوست را بالا می‌برد. دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران در توصیه به روستاییان، کشاورزان و رانندگانی که دائم زیر آفتاب هستند می‌گوید: این افراد حتما باید در کنار استفاده از کرم‌های ضدآفتاب، از کلاه، دستکش و دیگر پوشش‌های فیزیکی نیز در برابر تابش خورشید استفاده کنند. شدت آفتاب و مدت زمانی که فرد زیر آفتاب قرار می‌گیرد بسیار مهم است. همین‌طور رنگ پوست افراد که هر چه روشن‌تر باشد مطمئنا ریسک آفتاب‌سوختگی بیشتری دارد. وی تأکید کرد: نمی‌شود گفت کسی کرم ضدآفتاب استفاده نکند و مجاز است تا محدوده زمانی مشخصی زیر آفتاب بماند. کسی که کرم ضدآفتاب می‌زند، جدا از این که خطر ابتلا به سرطان پوست را در خود پایین می‌آورد، افتادگی پوست و خطر پیری پوست را هم در خودش کم می‌کند.
تشدید بیماری‌های پوستی
برخی بیماری‌های پوستی هستند که آنها را بیماری‌های پوستی ناشی از آفتاب یا تشدید شونده با آفتاب می‌نامند. دکتر احسانی در این باره می‌گوید: برخی افراد پوستشان واکنش‌های غیر طبیعی نسبت به آفتاب دارد و مثلا اگر چند دقیقه زیر آفتاب باشند بشدت پوستشان دچار آفتاب‌سوختگی میشود. این عارضه را فتودرماتوزها یا درماتوزهای ناشی از آفتاب می‌نامند. به این افراد توصیه میشود از دو نوع ضدآفتاب فیزیکی و شیمیایی استفاده کنند و حتما توصیه میشود دفعات استفاده از ضدآفتاب در این افراد خیلی بیشتر باشد. یک سری درمان‌های مراقبتی دیگر نیز برای این افراد در نظر گرفته میشود.
چه ضدآفتابی نیاز دارید؟
| رنگ چهره و مو | عکس‌العمل پوست | درجه SPF ضدآفتاب |
| بلوند بور، پوست بسیار روشنی که در حالت عادی سفید است. چشمان آبی، کک و مک | بسیار کم برنزه میشود یا اصلا رنگ نمی‌گیرد و به سرعت دچار سوختگی دردناک میشود | 30 تا 50 |
| بلوند، قهوه‌ای روشن یا سرخ مو، پوست در حالت عادی سفید است | به مقدار کم برنزه میشود و پوست می‌اندازد و به سرعت دچار سوختگی دردناک میشود | 30 تا 50 |
| نژاد آسیای میانه یا هند و اروپایی، پوست در حالت عادی سفید است | در حد معمول برنزه میشود و سوختگی متوسطی دارد | 15 تا 20 |
| رنگ معتدل، معمولا با چشم و موی تیره، پوست در حالت عادی سفید یا قهوه‌ای بسیار روشن است | براحتی رنگ می‌گیرد و حداقل میزان سوختگی را دارد | 6 تا 15 |
| تیره، پوست در حالت عادی قهوه‌ای است | براحتی رنگ می‌گیرد و بندرت دچار سوختگی میشود | 2 تا 10 |
| بسیار تیره، پوست در حالت عادی سیاه است | بسیار تیره‌تر میشود و هرگز دچار سوختگی نمی‌شود | 2 |
کاظم کوکرم
دانش و سلامت