این طور نیست که اختلالات شنوایی همیشه زمینه ژنتیکی داشته باشد، بلکه در بسیاری موارد از بیماری‌ها یا عوارضی ناشی میشود که برای مادر طی بارداری رخ می‌دهد. توجه داشته باشید که اختلالات شنوایی اگر ساختاری و ناشی از بدشکلی یا نقایصی در شکل‌ظاهری گوش باشد حتی پیش از تولد از طریق سونوگرافی قابل تشخیص است، اما مشکل ناشنوایی یا اختلالات شنوایی مادرزادی زمانی پیچیده‌تر میشود که به نقایص عملکردی گوش باز می‌گردد و حتی در ماه‌های پس از تولد نیز قابل شناسایی نیست، بلکه با افزایش سن کودک بروز پیدا می‌کند، اما چه عواملی منجر به بروز اختلالات شنوایی مادرزادی میشود؟
دکتر زهرا جعفری، متخصص شنوایی‌شناسی و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی ایران در پاسخ به این سوال می‌گوید: عوامل متعددی در بروز کم شنوایی مادرزادی نقش دارد که از مهمترین آنها می‌توان به ابتلای مادر به برخی بیماری‌ها و عفونت‌های ویروسی ـ بویژه در سه ماهه اول بارداری ـ مصرف داروهای مسمومیت‌زا برای گوش در ماه‌های اول بارداری، سابقه خانوادگی کم‌شنوایی، ازدواج فامیلی از نوع اول مانند پسرخاله، دختر‌خاله و تولد زودرس اشاره کرد.
رئیس انجمن علمی شنوایی‌شناسی ایران در گفت‌وگو با جام‌جم می‌افزاید: در حین تولد نوزاد نیز بروز مشکلاتی مانند دیر به دنیا آمدن، بروز کمبود اکسیژن یا خفگی، بیلی‌روبین بالای خون (بیلی‌روبین نوعی ترکیب صفراوی بوده که بالا رفتن آن نشانه بروز زردی در نوزاد است)، بویژه در موارد نیاز به تعویض خون و برخی عفونت‌های بیمارستانی در ایجاد کم‌شنوایی نقش دارند.
این متخصص آسیب‌شناسی عصبی توضیح می‌دهد: پنج عفونت مادرزادی شناخته‌شده که ابتلا به آنها در حین بارداری با احتمال بروز نقایص حسی از جمله مشکلات شنوایی و بینایی همراه است شامل توکسوپلاسموز (بیماری انگلی که معمولا از طریق استفاده از گوشت خام یا نیمه‌خام و شیر غیرپاستوریزه منتقل میشود)، سرخجه، سیتومگالوویروس (مهمترین عفونت داخل رحمی در خانم‌هاست که در صورت ابتلای باردار از طریق خون مادر به جنین منتقل میشود) و زونا میشود. ابتلا به این بیماری‌ها، بویژه در سه ماهه اول بارداری به بروز نقایص حرکتی و حسی از جمله اختلالات شنوایی می‌انجامد.
اختلالات شنوایی در دوران جنینی قابل تشخیص نیست؟
به گفته دکتر جعفری در صورتی که یکی از والدین، مبتلا به کم‌شنوایی ارثی (به واسطه ژن کم شنوایی از نوع غالب) باشد، آن را به نیمی از فرزندان خود نیز انتقال می‌دهد. در حالی که در انواع کم‌شنوایی ژنتیکی از نوع مغلوب، وجود ژن کم شنوایی در هر دو والد لازم است.
این شنوایی‌شناس درباره امکان بررسی اختلالات شنوایی مادرزادی در دوران بارداری از طریق سونوگرافی می‌گوید: ساختار گوش و حس شنوایی از جمله اعضایی در بدن بوده که به طور مداوم در حال رشد و تکامل است. این رشد و تکامل پس از تولد نیز ادامه دارد که لازمه آن، خوب شنیدن و خوب گوش دادن است. به طوری که روند تکاملی مناطق مرتبط با شنوایی در ساقه مغز تا سه سالگی و در قشر مغز تا شانزده سالگی ادامه دارد.
وی توضیح می‌دهد: اگر بدشکلی یا نقایص مادرزادی در شکل ظاهری اجزای گوش وجود داشته باشد، ممکن است بتوان در ماه‌های آخر بارداری با سونوگرافی آنها را ردیابی کرد، اما وقتی اجزای تشکیل‌دهنده گوش و راه‌های عصبی از نظر شکل ظاهری و ساختاری مشکلی ندارد، سونوگرافی و ابزار دیگری در دسترس نیست که بتوان این مشکلات را قبل از تولد و حتی ماه‌های پس از تولد، تشخیص داد و شناسایی اختلالات شنوایی فقط با افزایش سن نوزاد و مشاهده رفتارهای شنوایی کودک در مقایسه با نوزادان طبیعی ممکن است.
پیشگیری از کم‌شنوایی مادرزادی
به گفته دکتر جعفری، بی‌شک مراقبت مادران باردار از خود برای مبتلانشدن به بیماری‌هایی که با کم شنوایی و مشکلات حسی ـ حرکتی همراه است، استفاده نکردن از خانواده دارویی مایسین‌ها مانند جنتامایسین و کانامایسین که برای گوش مسمومیت‌زاست، دوری از محیط‌هایی با سر و صدای بسیار بلند و آزاردهنده، پرهیز از استرس و نگرانی و خودداری از ازدواج‌های فامیلی از نکات مهم پیشگیری محسوب میشود.
رئیس انجمن شنوایی‌شناسی ایران درباره درمان اختلالات شنوایی مادرزادی می‌گوید: کم‌شنوایی‌های مادرزادی معمولا از نوع حسی ـ عصبی است؛ یعنی معمولا حلزون گوش داخلی و اعصاب شنوایی را درگیر می‌کند. اکنون برای این نوع مشکلات شنوایی، درمان دارویی یا جراحی موثری وجود ندارد. در این گونه موارد، استفاده از سمعک یا کاشت حلزون (در کم‌شنوایی‌های شدید تا عمیق) و شرکت در جلسات طولانی‌مدت توانبخشی و آموزش مهارت‌های شنوایی و گفتار میتواند کودک را به جامعه عادی برگرداند و شرایط یک زندگی مستقل را برای وی فراهم کند.
به خاطر داشته باشید تشخیص زودهنگام کم‌شنوایی (قبل از سه ماهگی) و استفاده مفید و بموقع از سمعک و بهره‌گیری از برنامه‌های توانبخشی شنوایی و گفتار تا قبل از شش ماهگی در درمان و کنترل عوارض پیچیده‌تر اختلالات شنوایی در کودک بسیار موثر است.
پونه شیرازی / گروه سلامت