دکتر محمدرضا صفری‌نژاد، متخصص کلیه و مجاری ادراری، فوق‌تخصص اندیولوژی به جام‌جم می‌گوید: سه بیماری تناسلی کودکان را مبتلا می‌کند که لازم است پدر و مادرها نشانه‌های آنها را بشناسند و حتما کودک را برای درمان نزد پزشک ببرند و اقدام‌های لازم را شروع و پیگیری کنند؛ ریفلاکس ادراری، بیضه نزول نکرده و تنگی محل اتصال لگنچه کلیه به حالب این سه بیماری است.
ریفلاکس یا برگشت ادرار
برگشت ادرار یعنی ادرار از داخل مثانه به طرف کلیه‌ها برگردد. دکتر صفری‌نژاد می‌گوید: در حالت طبیعی وقتی ادرار در مثانه جمع میشود، دوباره به حالب‌ها که ادرار را از داخل کلیه به مثانه هدایت می‌کنند، وارد نمی‌شود. حالا اگر ادراری که داخل مثانه جمع میشود، به طرف بالا و حالب پس بزند، کودک دچار ریفلاکس یا برگشت ادراری است. این برگشت ادراری میتواند یکطرفه یا دوطرفه باشد و شایع‌ترین علامت آن در بچه‌ها، عفونت ادراری است.
این متخصص کلیه ادامه می‌دهد: 30 درصد کودکان و 70 درصد شیرخواران مبتلا به عفونت ادراری، دچار ریفلاکس ادراری هستند، یعنی از هر سه کودک مبتلا به عفونت ادراری، یک نفر و از هر سه شیرخوار مبتلا به این عفونت، دو شیرخوار دچار این بیماری‌اند. منظور از شیرخوارگی دو سال اول زندگی و منظور از کودکی، سنین زیر 14 سال است و عفونت ادراری در شیرخواران اهمیت بیشتری دارد.
این بیماری در دخترها حدود سه برابر شایع‌تر از پسربچه‌هاست. هر پسربچه یا دختر نوزاد یا شیرخواری که مبتلا به عفونت ادراری شود، باید حتما از نظر وجود یا برگشت ادراری بررسی شود، چون ریفلاکس باعث میشود با گذشت زمان کلیه‌ها آسیب ببیند و وقتی کلیه آسیب دید، حتی ممکن است کودک کلیه‌های خود را از دست بدهد.
او بااشاره به اینکه ریفلاکس ادراری درجه‌های مختلفی دارد و درمان براساس شدت بیماری انجام میشود، توضیح می‌دهد: در ریفلاکس درجه یک، برگشت ادرار اندک است و فقط قسمتی از حالب را گرفتار می‌کند، یعنی ادرار از مثانه، فقط وارد قسمت تحتانی حالب میشود، ولی گاهی برگشت ادرار خیلی شدید است و از مثانه نه‌تنها وارد حالب میشود، حتی به کلیه‌ها می‌رسد و آنها را پر می‌کند. در این صورت کودک به ریفلاکس درجه 5 مبتلاست.
ریفلاکس ادراری درمان دارد
به گفته دکتر صفری‌نژاد، بعد از تشخیص این بیماری، دو نوع درمان در نظر گرفته میشود یا درمان دارویی یا جراحی. ریفلاکس درجه یک و دو معمولا با دارو درمان و کنترل میشود، ولی اگر شدت آن زیاد باشد، کودک دچار عفونت‌های ادراری مکرر شود و کلیه او شروع به آسیب دیدن کند، به هیچ‌وجه نباید وقت را از دست داد و باید با جراحی مشکل کودک را حل کرد.
معمولا در ریفلاکس‌های با درجه پایین، اگر به کودک فرصت بدهیم و تحت نظر باشد، وقتی بزرگ‌تر شود، از شدت و مشکلش کاسته خواهدشد و بهبود می‌یابد.
این استاد دانشگاه تاکید می‌کند: در این موارد حتما باید کودک مبتلا به ریفلاکس جراحی شود؛ با وجود درمان با آنتی‌بیوتیک، کودک مکرر دچار عفونت ادرار میشود، کلیه‌هایش آسیب‌دیده باشد، کودک آن‌قدر بزرگ شده باشد که شانس بهبود نباشد (یعنی بیش از 14 سال داشته باشد) و شدت ریفلاکس خیلی بالا و مثلا درجه 5 باشد. علاوه بر اینها، گاهی ریفلاکس تشخیص داده نمی‌شود و تا سنین بزرگسالی ادامه پیدا می‌کند. هر خانم که در سنین باروری باشد، با هر درجه از ریفلاکس باید قبل از اقدام به بارداری حتما جراحی شود، چون ادراری که وارد کلیه و حالب میشود، باعث عفونت‌های ادراری مکرر خواهد شد و عفونت ادراری در خانم‌های باردار میتواند منجر به سقط شود.
بیضه نزول نکرده باید سریع درمان شود
این مشکل، پسربچه‌ها را گرفتار می‌کند و در صورت درمان نشدن آینده آنها را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
دکتر صفری‌نژاد می‌گوید: وقتی نوزادی متولد میشود، در بیمارستان معمولا متخصصان اطفال او را معاینه می‌کنند و از نظر هر نوع اختلال مادرزادی بررسی میشود تا اگر مشکلی وجود داشت برای برطرف کردن آنها اقدام شود. یکی از این مشکلات میتواند بیضه نزول نکرده باشد که متاسفانه گاهی تشخیص داده نمی‌شود و بدون درمان باقی می‌ماند.
او ادامه می‌دهد: بیضه نزول نکرده دو نوع یک طرفه یا دوطرفه است، اما بیضه نزول نکرده یعنی چه؟ این متخصص کلیه و مجاری ادراری به این سوال این‌گونه پاسخ می‌دهد: در دوران جنینی بیضه‌های جنین پسر داخل شکمش قرار دارد. همین‌طور که سن بارداری بالا می‌رود، بیضه‌ها کم‌کم در مسیر بخصوصی پایین می‌آید و هنگام تولد، داخل کیسه‌های بیضه قرار می‌گیرد. اگر هنگام تولد بیضه داخل کیسه بیضه لمس نشود، کودک دچار بیضه نزول نکرده است.
به گفته دکتر صفری‌نژاد، اگر بیضه نزول نکرده تا 12 ماهگی پایین نیامد، باید با جراحی آن را در محل خود قرار داد.
این استاد دانشگاه هشدار می‌دهد: اگر این کار بموقع انجام نشود، بیضه‌ها کارکرد خود را از دست می‌دهند و اگر دوطرفه باشد، کودک هرگز نخواهد توانست در آینده بچه‌دار شود و دچار اختلال‌های جنسی و کم‌کاری غدد جنسی میشود. علاوه بر این، چنین بچه‌هایی ممکن است دچار سرطان بیضه شوند، چون این سرطان در افراد مبتلا به بیضه نزول نکرده، 30 برابر بیشتر از افراد عادی شیوع دارد. باوجود این خطرها، بیضه نزول نکرده خیلی وقت‌ها تشخیص داده نمی‌شود و در معاینه‌های سربازی به این مشکل پی می‌برند. در این سنین هم دیگر پایین آوردن بیضه فایده‌ای برای بیمار ندارد، ولی این کار برای پیشگیری از ابتلا به سرطان انجام میشود، اما گاهی هم به جای این کار، از آنجا که احتمال ابتلای این افراد به سرطان بیضه خیلی بیشتر است، پزشک بیضه را خارج می‌کند.
وقتی محل اتصال لگنچه به حالب تنگ میشود
گاهی در سونوگرافی‌ای که هنگام بارداری انجام میشود، معلوم میشود یک کلیه جنین باد کرده است در این حالت ادرار در کلیه جمع میشود و نمی‌تواند تخلیه شود.
دکتر صفری‌نژاد با بیان این مطلب توضیح می‌دهد: علت این اتفاق، تنگی محل اتصال حالب به لگنچه است. اگر این تنگی شدید باشد، بلافاصله کلیه را از بین می‌برد. گاهی حتی لازم است در حالی که جنین داخل شکم مادر است، اقدام‌هایی انجام شود تا کلیه‌ها آسیب نبینند. بعد از تولد دوباره می‌توان بررسی کرد و دید آیا تنگی هنوز وجود دارد یا نه. این متخصص کلیه و مجاری ادراری می‌افزاید: در اغلب موارد تنگی در دوران نوزادی و شیرخوارگی تشخیص داده نمی‌شود؛ مثلا کودکی در سنین سه تا چهار سالگی دچار عفونت ادراری میشود و بعد از بررسی‌ها پزشک درمی‌یابد محل اتصال حالب به لگنچه کلیه تنگ است.
دکتر صفری‌نژاد می‌گوید: این تنگی‌ها دو نوع دارد؛ تنگی‌های انسدادی (یعنی انسداد قابل‌ملاحظه در مسیر خروج جریان ادرار ایجاد می‌کنند) و تنگی‌هایی که فعلا انسداد ایجاد نکرده‌اند و سلامت کلیه را تهدید نمی‌کنند.
در مواردی که تنگی باعث انسداد شده، باید حتما جراحی انجام شود چون در غیر این صورت کلیه آسیب می‌بیند، ولی اگر تنگی محل اتصال لگنچه کلیه به حالب شدید نباشد، بیمار باید هر شش ماه تا یک سال بررسی و برای او از روش‌های تشخیصی اختصاصی استفاده شود. به گفته او، اگر پزشک مشاهده کند تنگی به انسداد تبدیل‌شده، بلافاصله جراحی انجام می‌دهد. این سه بیماری مربوط به دستگاه تناسلی مادرزادی هستند و راه پیشگیری از آنها وجود ندارد، فقط باید حواسمان باشد این بیماری‌ها در آینده بچه میتواند تاثیرگذار باشد.
زهرا‌سادات صفوی‌سهی / جام‌جم