به‌طور‌کلی همه افراد باید از پوست خود مراقبت کنند، ولی بعضی از افراد پوستی دارند که به مراقبت بیشتری نیاز دارد. گاهی هم با همه مراقبت‌ها باز فرد دچار مشکل پوستی میشود که ناگزیر او را به سوی پزشکان متخصص پوست و مو سوق می‌دهد. در این مطلب به خشکی، رطوبت و چربی پوست می‌پردازیم که خود مبحث مهمی است. چون افزایش یا کاهش رطوبت و چربی مشکلاتی برای فرد به وجود می‌آورد. دکتر مجتبی امیری، متخصص بیماری‌های پوست و مو و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله، به انواع پوست و مشکلات هر نوع پوست اشاره می‌کند.
پوست چه نقش‌هایی در حفاظت از بدن دارد؟
پوست محافظ بدن است که اعمالی همچون تنظیم حرارت بدن و تنظیم مواد ترشحی را بر عهده دارد. البته نقش پوست در انسان‌ها از نظر زیبایی نقش غالبی است. برای این که زیبایی پوست حفظ شود، عناصر متعددی باید فعالیت کنند تا نتیجه نهایی آن پوستی لطیف و زیبا باشد. در لایه خارجی پوست لایه‌ای به نام لایه اپیدرم یا لایه زایا قرار دارد. این لایه دائم در حال تکثیر است و به لایه شاخی تبدیل میشود. این لایه نسبتا خشک است و حدود 10 درصد رطوبت دارد؛ اگر این لایه بیش از حد خشک باشد به آن پوست، خشک گفته میشود. اگر رطوبت معمولی داشته باشد پوست معمولی است که بهترین نوع پوست است. البته در پوست انسان ضمائم متعددی وجود دارد که مدام در حال فعالیت است. یکی از این ضمائم غدد چربی‌ساز یا غدد سباسه است که در منافذ فولیکول مو قرار دارند. این غدد چربی تولید می‌کنند که باعث میشود ساقه مو رطوبت خودش را حفظ کند. چربی برای پوست مفید است، ولی اگر میزان این چربی بیش از اندازه باشد باعث چرب‌شدن پوست خواهد شد. در پوست انسان غدد عرق نیز فراوان است که بیشترین تراکم آن در کف دست و پا و صورت است. غدد تعریق در واقع نقش تنظیم آب را به عهده دارد. در مواردی که فعالیت غدد عرق کم میشود، پوست خشکی خواهیم داشت.
در یک تقسیم‌بندی ساده پوست ما به چند دسته تقسیم میشود؟
پوست انسان به چهار دسته یعنی خشک، معمولی، چرب و مختلط تقسیم میشود. منظور از پوست مختلط یعنی پوست بعضی از افراد ممکن است در یک نقطه از بدن خشک و نقطه‌ای دیگر چرب یا معمولی باشد.
اصلا چرا پوست ما خشک یا چرب میشود؟
خشکی یا چربی پوست لطافت آن را از بین می‌برد. البته سن و ترشحات هورمونی هم تغییراتی در سطح پوست پدید می‌آورد. مثلا وقتی فرد (زن یا مرد) به سن بلوغ می‌رسد به علت ترشح هورمون‌ها پوست چرب‌تر میشود؛ ولی هرچه سن بالاتر می‌رود غدد تعریق فعالیت کمتری دارند و بتدریج پوست چرب جای خود را با پوست خشک عوض می‌کند. البته پوست چرب علاوه بر هورمون، علت ژنتیکی هم دارد؛ چربی پوست در چنین افرادی معمولا در صورت و تنه مشهود است. از آنجا که چربی پوست نقش حفاظتی ایفا می‌کند و برای پوست مفید است، اصراری برای کاستن آن نداریم؛ اما چربی پوست‌سر زمینه‌ساز نوعی بیماری قارچی است که باعث بیماری‌ای به نام درماتیت سبوره میشود. پس به افرادی که پوست چرب دارند توصیه می‌کنیم روزانه حمام کنند و از شامپوهایی که دترژانت یا قدرت پاک‌کنندگی بالا دارند، استفاده کنند. (برای این افراد اصلا شامپو بچه توصیه نمی‌شود.) همچنین در صورت بروز بیماری درماتیت سبوره درمان آن الزامی است.
پوست‌های خشک چطور؟
در این نوع از پوست‌ها میزان آب لایه شاخی پوست کمتر از حالت عادی است. افراد دارای پوست خشک به چند گروه تقسیم می‌شوند: کسانی که به‌طور ژنتیکی پوست خشکی دارند، افرادی که به دلیل سن بالا و فعالیت غدد عرق پوست خشکی پیدا می‌کنند. (ناحیه ساق پا بیشتر گرفتار است. این نوع از خشکی را در خانم‌های یائسه وآقایان بعد از 60 ـ 50 سالگی مشاهده می‌کنیم.)
گاهی خشکی پوست به دلیل عوامل محیطی است؛ مثلا با رسیدن فصل پاییز و زمستان به دلیل کاهش رطوبت هوا خشکی پوست دست و صورت بیشتر میشود. (خشکی پوست در مناطق کوهستانی زیاد دیده میشود.) افرادی هم هستند که به دلیل بیماری وسواس شست‌وشوی زیادی دارند و مدام دست‌هایشان در آب است.
تماس دست با آب و شوینده‌های قوی باعث از بین رفتن چربی پوست میشود. گاهی خشکی پوست وابسته به شغل است؛ یعنی این افراد مجبورند با موادی تماس داشته باشند که باعث خشکی پوست میشود. اگر این افراد از پاک‌کننده قوی استفاده کنند، خشکی پوست‌شان بیشتر میشود. استفاده از مرطوب‌کننده‌ها و کاهش دفعات شست‌وشو و استفاده از شوینده‌های غیرصابونی و کنار گذاشتن مواد شوینده قوی به رفع خشکی بسیار کمک می‌کند.
خشکی پوست چه آسیبی به آن وارد می‌کند؟
خشکی پوست اولین مرحله از صدمه به پوست است. وقتی لطافت پوست از بین می‌رود، پوست به شکل پوسته‌پوسته و نازیبا درمی‌آید. خشکی پوست با خارش و تغییر رنگ (معمولا قرمز و ملتهب) همراه است و بتدریج پوست زمخت و تیره‌تر میشود. خشکی پوست باید درمان شود. برای درمان ابتدا باید شرایط زندگی را تغییر داد؛ یعنی شست‌وشو یا استفاده از مواد شوینده قوی را کنار گذاشت و مرتب از مرطوب‌کننده استفاده کرد.
آیا حساس‌بودن پوست به دلیل خشکی یا چرب‌بودن آن است؟
پوست حساس اصطلاح اختصاصی نیست، چون بعضی از افراد به دلیل داشتن بیماری زمینه‌ای مانند آلرژی ممکن است واکنش‌های حساسیتی داشته باشند که در پوست نمایان شود. این حساسیت ممکن است در اثر تماس با یک ماده بخصوص ایجاد شده باشد. حتی ممکن است در اثر خوردن بعضی از داروها یا مواد خوراکی ایجاد شود. فراموش نکنیم پوست علاوه بر اینکه عضو پوششی است و نقش زیبایی دارد، دستگاه ایمنی بسیار قوی هم محسوب میشود. ظهور بسیاری از بیماری‌ها در پوست دیده میشود. پوست حساس وابسته به وضعیت ایمنی بدن افراد است و تعریف خاصی ندارد و ارتباطی هم با نوع پوست از نظر خشکی و رطوبت ندارد؛ پوست حساس در هر فردی مفهوم خاصی دارد.
ماریا حکمت / سیب (ضمیمه سه شنبه روزنامه جام جم)