جام جم سرا: بنابراین باید به هر نوع زخمی روی پوست‌مان توجه کافی داشته باشیم و روند بهبود آن را در نظر بگیریم و حتی با پزشک‌مان نیز در این باره مشورت کنیم. طبقه‌بندی زخم‌ها در علم پزشکی به چند روش صورت می‌گیرد که در این مطلب به متداول‌ترین آنها اشاره خواهیم کرد.
1. زخم‌های سطحی: در این نوع از زخم لایه‌های سطحی درگیر هستند و ترمیمی که روی پوست اتفاق می‌افتد کامل‌تر خواهد بود و حتی بعد از بهبود هیچ اثر و نشانه‌ای از زخم باقی نمی‌ماند.
2. زخم‌های با عمق متوسط و عمیق: در این نوع زخم لایه‌های پوستی بیشتری درگیرند و معمولا بعد از بهبود جوشگاه (scar) از خود بر جای می‌گذارند که برای از بین بردن آنها نیاز به مداخلات پزشکی است. البته عوامل دیگری در ایجاد جوشگاه نقش دارند. یکی از آنها وسعت زخم است. طبعا هرچه وسعت کوچک‌تر، حتی اگر عمق بیشتر باشد، ترمیم بهتر است. باقی ماندن جوشگاه به محل ایجاد زخم نیز وابسته است. اگر زخم ایجادشده در منطقه پرخون‌تر و پرموتر (موها نقش ترمیمی در پوست دارند) مانند سر و صورت قرار داشته باشد، ترمیم زخم بهتری خواهیم داشت و در انتهای بدن که جریان خون و موی کمتری است عکس این موضوع صدق می‌کند. نکته دیگر در باقی ماندن جوشگاه خاصیت ترمیم‌کنندگی پوست هر فردی است.
بعضی از بیماری‌های زمینه‌ای و خصوصیات ژنتیکی باعث میشود ترمیم زخم بخوبی در بعضی از افراد اتفاق نیفتد این ترمیم ممکن است به شکل نازکی پوست یا آوردن گوشت اضافه باشد به همین دلیل است که متخصصان پوست باید در کارهای ترمیمی و زیبایی به پوست بیماران توجه داشته باشند تا در صورت مناسب نبودن جنس پوست به کارهای ترمیمی اقدام نکنند.
از نگاه دیگر زخم‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند:
الف: زخم‌های غیرعفونی: زخم‌هایی هستند که به شکل تصادفی و اتفاقی در شرایطی تمیز اتفاق می‌افتند و مشکلی برای بیمار به وجود نمی‌آورند.
ب: زخم‌های عفونی: در زخم‌هایی که عفونت می‌کنند باید به دنبال یک عامل میکروبی در زخم باشیم. معمولا این نوع زخم‌ها از نظر بروز و ترمیم پردردتر و پرنشانه‌تر هستند. زخم‌های عفونی اغلب ترشحات غلیظ، چسبنده و بدبویی دارند و اگر بموقع درمان نشوند عفونت به بافت سالم اطراف هم گسترش پیدا می‌کند. بیشتر بیماران هم از درد شکایت دارند. این زخم‌ها حتما باید با آنتی‌بیوتیک مناسب درمان شوند. البته بهتر است با نمونه‌برداری آزمایشگاهی نوع میکروب مشخص و داروی متناسب با آن تجویز شود. باید گفت سیاه‌زخم و زردزخم جزو زخم‌های عفونی هستند که با خصوصیات ظاهری‌شان تقریبا می‌توان براحتی آنها را تشخیص داد.
زردزخم: عامل این زخم میکروبی از دو خانواده استرپتوکک‌ها و استافیلوکک‌هاست که در کودکان شایع‌تر است. کودکان چندان با نکات بهداشتی آشنا نیستند و براحتی این میکروب را به یکدیگر انتقال می‌دهند. درمان آن دارویی است؛ ولی یک نگرانی وجود دارد؛ زخم ایجاد شده در بعضی از کودکان باعث آسیب به کلیه‌ها میشود. به همین دلیل درمان زودهنگام آن الزامی است.
سیاه‌زخم: عامل آن میکروبی به نام باسیل آنتراسیس است. این بیماری بیشتر در افرادی که در روستا و در کنار دام زندگی می‌کنند شایع است (این بیماری مشترک در بین انسان و دام است). معمولا این زخم‌ها در محلی که پوست با زخم آلوده حیوان در تماس قرار می‌گیرد، ایجاد میشود. مشخصات آن هم به صورت یک ورم و دَلَمه‌ای است که در وسط آن نقطه سیاهی مشاهده میشود. سیاه‌زخم بیماری خطرناکی است و ممکن است درگیری گوارشی و ریوی ایجاد کند که متاسفانه در این وضع اگر اقدام بموقعی صورت نگیرد باعث مرگ بیمار خواهد شد. سیاه‌زخم با دارو درمان میشود. اما همه زخم‌ها در این طبقه‌بندی‌ها جای نمی‌گیرند. انواع آن عبارتند از:
زخم‌هایی که به دلیل بیماری‌های
زمینه‌ای ایجاد می‌شوند
مهمترین زخم‌هایی که خودبه‌خود ایجاد می‌شوند ناشی از اختلالات گردش خونی است. این زخم‌ها را با نام زخم‌های عروقی می‌شناسیم که به دو نوع زخم‌های «شریانی» و «وریدی» تقسیم می‌شوند.
زخم‌های وریدی در کسانی است که سابقه واریس در پا را دارند. اختلال گردش خون در پاها باعث کمبود اکسیژن و مواد مغذی در پوست میشود و به شکل زخم بروز می‌کند. معمولا زخم‌های وریدی بیشتر در اطراف مچ پا به وجود می‌آیند. این نوع از زخم‌ها خیلی کند و بسختی بهبود می‌یابند و به مراقبت‌های ویژه‌ای مانند برداشتن بافت مرده در زخم، جلوگیری از عفونت و استفاده از داروهایی که ترمیم زخم را تسهیل می‌کنند، نیاز دارد. زخم‌های شریانی مشکل بیشتری دارد، چون شریان خون را به بافت میرساند و اگر این روند دچار اختلال شود خیلی زود باعث از بین رفتن بافت خواهد شد. اصول مراقبت از زخم‌های شریانی و وریدی تقریبا مشابه هم است، ولی مهمترین کار این است که بیماری زمینه‌ای درمان شود. در زخم‌های وریدی می‌توان ورید آسیب‌دیده را برداشت، ولی در زخم‌های شریانی گاهی لازم است شریان از محل دیگری پیوند زده شود تا راه جدید عروقی برای تغذیه بافت باز شود.
زخم‌های دیابتی
بیماران دیابتی وضع‌شان تقریبا مشابه کسانی است که مشکل عروقی دارند، چون این بیماران نیز بتدریج دچار تنگی عروق می‌شوند؛ بخصوص این تنگی در پا بیشتر است که باعث زخم میشود. زخم‌های دیابتی از زخم‌های مشهوری هستند که بهبودِ بسیار کند و تدریجی دارند و اگر به آنها توجه نشود عفونت می‌کنند و بافت را از بین می‌برند تا اینکه در نهایت برای کنترل بیماری، باید عضو بیمار قطع شود. برای بهبود این زخم‌ها از تکنیک‌های مختلف مانند اکسیژن‌درمانی، پانسمان یا ازن‌درمانی استفاده میشود.
زخم بر اثر عوارض دارویی
بعضی از داروها، مانند آنتیبیوتیکها، حساسیت پوستی ایجاد می‌کنند که ممکن است به شکل زخم بروز کند. مصرف داروهای ضدانعقادی نیز در نواحی خاصی از بدن ممکن است زخم ایجاد کند. این زخم‌ها به دلیل ویژگی‌هایی که دارند شبهه‌ای برای پزشک ایجاد می‌کنند که به داروی مصرفی شک کند. در این مواقع با حذف دارو یا جایگزینی دارویی مشابه آن، معمولا بهبود حاصل میشود.
زخم بستر: در بیمارانی که به هر دلیلی مدتی طولانی بی‌حرکت روی تخت می‌مانند، ایجاد میشود. بیماران مبتلا به آلزایمر که وضع هوشیاری مناسبی ندارند و نمی‌توانند درباره مشکل خود توضیح دهند، سالمندان، بیماران دچار شکستگی در لگن و... بیشتر در معرض ابتلا به زخم بستر هستند. این زخم نیز پیشرونده است و نیاز به مراقبت‌های ویژه و فوری دارد. مهمترین نکته در زخم بستر برداشتن فشار از محل درگیر است. ولی در مراحل پیشرفته بیماری نیاز به جراحی است.
مضرات استراحت در بستر
زخم بستر ضایعه‌ای است که در اثر فشار به پوست و لایه‌های زیرین آن به مدت طولانی رخ می‌دهد. دکتر مجتبی امیری، متخصص بیماری‌های پوست و مو، در این باره می‌گوید: «این عارضه خاص بیمارانی است که روزهای متوالی در یک وضع ثابت قرار می‌گیرند. در کتف‌ها، بین باسن، پاشنه، کناره لگن خاصره، گوشه لاله گوش و... که عضله کمتر است یا اصلا وجود ندارد و استخوان‌های برجسته به پوست نزدیک‌ترند زخم بستر سریع‌تر اتفاق می‌افتد.» این استاد دانشگاه می‌افزاید: «در مراحل ابتدایی پوست تغییررنگ می‌دهد و کمی قرمز میشود و تغییر قوام می‌دهد.
در مرحله بعدی لایه رویی از بین می‌رود ویک زخم سطحی ایجاد میشود. در مرحله سوم، عارضه شدیدتر و زخم زردتر و گودتر میشود و در مرحله آخر عضلات، تاندون و حتی استخوان نیز ممکن است دیده شود.» دکتر امیری بر پیشگیری تاکید کرد و ادامه داد: «زخم بستر نباید ایجاد شود، چون درمان آن دشوار است.
بنابراین جابه‌جا کردن مدام بیمار (حداقل هر ساعت یکبار)، استفاده از ملحفه خشک و بی‌اصطکاک (بیمارانی که قادر به کنترل ادرار خود نیستند باید به طور مرتب ملحفه زیرشان عوض شود)، کنترل نواحی تحت فشار و ماساژ دادن آن (ماساژ سرعت جریان خون را تسریع می‌کند) و گاهی نیز استفاده از تشک‌های مخصوص برای بیماران، نوشیدن مایعات بیشتر و جابه‌جا شدن هر 10 تا 15 دقیقه یکبار بیمارانی که از ویلچر استفاده می‌کنند، احتمال بروز زخم بستر را به حداقل میرساند.» این متخصص اضافه کرد: «پیشگیری از زخم بستر بسیار راحت‌تر از درمان است. زخم‌هایی که در مرحله یک هستند با کمی آموزش و جابه‌جا شدن بیمار و ماساژ قابل درمان‌است؛ ولی مراحل دو به بعد نیاز به مداخلات تخصصی‌تر پزشکی و حتی جراحی دارند. در زخم‌های عمقی بافت مرده خارج و زخم بازسازی میشود. از آنجا که عفونت نیز با زخم بستر وجود دارد، نیاز به مصرف آنتی‌بیوتیک است. متاسفانه وسعت زخم بستر همیشه بیشتر از آن چیزی است که در معاینه مشاهده میشود و اغلب لایه‌های زیرین بشدت تخریب شده‌اند.»
دکتر سید مسعود داوودی / سیب (ضمیمه سه شنبه روزنامه جام جم)
متخصص بیماری‌های پوست و مو