جام جم سرا: دستگاه ایمنی به گونه‌ای ساخته شده که از بدن در برابر مهاجمان خارجی محافظت می‌کند. وقتی مبتلایان به سلیاک مواد حاوی گلوتن مصرف می‌کنند، دستگاه ایمنی پادتن‌ها یا آنتی‌بادی‌هایی در واکنش به این ماده ترشح می‌کند که به پوشش روده‌ها حمله می‌کند و این امر باعث التهاب در روده‌ها و آسیب به پرزهای موجود در آن میشود. از آنجایی که مواد غذایی از طریق همین پرزها از روده جذب می‌شوند، آسیب وارده به آنها مانع از جذب موثر میشود و به مرور سوءتغذیه را برای مبتلایان در پی دارد.
آمارهای مبتلایان به سلیاک در ایران نشان می‌دهد که قریب 700 هزار نفر به این بیماری مبتلا هستند که حدود یک درصد جمعیت کل کشور را تشکیل می‌دهند. سلیاک نوعی بیماری خودایمنی است که اغلب از طریق ژنتیک به سایر نسل‌ها منتقل میشود. البته آمار ارائه‌شده فقط بخشی از مبتلایان را نشان می‌دهد و شمار عمده‌ای از آنها به دلیل عدم توجه به علائم همچنان ناشناخته باقی مانده‌اند. بر این اساس، آمارهای جهانی حاکی از آن است که از هر 100 نفر، یک نفر به بیماری سلیاک مبتلاست. پزشکان معتقدند به دلیل تاثیر وراثت در انتقال این بیماری به سایر نسل‌ها، افرادی که در خانواده درجه اول خود فرد مبتلا به این بیماری دارند، 10 برابر بیش از دیگران در معرض ابتلا به سلیاک قرار دارند.
سال‌ها پیش تصور می‌شد که سلیاک در ایران رواج ندارد، ولی بررسی‌هایی که در نقاط مختلف کشور صورت گرفته، از شیوع بالای این بیماری در ایران حکایت دارد. به دلیل مشکل بیماران مبتلا در مصرف نان‌های معمولی و بسیاری از مواد غذایی حاوی گلوتن، باید توجهات بیشتری در تامین نان و مواد غذایی مخصوص مبتلایان به سلیاک در کشور صورت گیرد تا آنها نیز بتوانند مانند سایر افراد جامعه زندگی عادی داشته باشند. از این‌رو چند سالی است به منظور تامین رفاه بیشتر بیماران سلیاکی و بالابردن دانش بیماران و خانواده‌های آنها و نیز افزایش آگاهی جامعه، انجمن سلیاک ایران تاسیس شده که وظیفه حمایتی و آموزشی را در این زمینه به عهده دارند.
علائمی را که باید جدی گرفت
مبتلایان به سلیاک معمولا نشانه‌هایی از خود بروز می‌دهند که آگاهی از این علائم و مراجعه به پزشک در صورت مشاهده هر یک از آنها میتواند روند تشخیص و درمان را برای پزشک و بیمار راحت‌تر کند. این قبیل افراد از مشکلات گوارشی مانند نفخ، درد و گاز شکمی، اسهال، کاهش وزن، حساسیت‌های شدید پوستی، کم‌خونی ناشی از فقر آهن، مشکلات ماهیچه‌ای اسکلتی از قبیل گرفتگی‌های عضلانی و درد مفاصل و استخوان‌ها، مشکلات رشدی در کودکان، صرع، احساس سوزن‌سوزن‌شدن پاها و بروز زخم‌های دهانی رنج می‌برند.
زندگی با سلیاک
دشوارترین مساله‌ای که مبتلایان به سلیاک با آن دست به گریبان هستند، داشتن رژیم غذایی فاقد گلوتن است. بنابراین این نوع رژیم خاص تغییرات بزرگی را در زندگی افراد ایجاد می‌کند و هر کجا و حتی مهمانی‌های دوستانه و خانوادگی که می‌روند، نمی‌توانند آن‌گونه که باید از مراسم و خوراکی‌هایی که در آنجا سرو میشود لذت ببرند و باید غذای مخصوص خود را همراه داشته باشند. آنها از خوردن غذاهای اساسی مانند پاستا و ماکارونی، غلات و حتی بسیاری از غذاهای فرآوری‌شده ناتوانند. از این رو، مبتلایان باید هنگام خرید مواد غذایی از فروشگاه‌ها با دقت لازم به مواد تشکیل‌دهنده آن توجه کنند، اما در این میان بهترین راهکار برای مبتلایان مصرف گروهی از مواد غذایی است که عاری از گلوتن باشد.
غذاهای فاقد گلوتن
بسیاری از مواد غذایی وجود دارد که فاقد گلوتن است و مبتلایان به سلیاک براحتی می‌توانند آنها را مصرف کنند. میوه‌ها، سبزیجات، سالاد، برنج، سیب‌زمینی، ذرت، گوشت خالص (سوسیس و کالباس در این گروه قرار نمی‌گیرند)، ماهی، تخم‌مرغ، پنیر، شیر، ماست، نخود، لوبیا قرمز و عدس از جمله مواد بی‌گلوتن هستند. چای، آب، شیر بدون چربی، ذرت، آرد برنج و شیرینی‌های تهیه‌شده از این آرد، پنیر، ژلاتین، عسل، مربا، شکر منهای شکر قهوه‌ای، انواع شربت، انواع آجیل‌ها، روغن زیتون، روغن ذرت، روغن مایع و روغن آفتابگردان نیز در گروه مواد فاقد گلوتنی هستند که مبتلایان می‌توانند بی‌دردسر از آنها استفاده کنند.
غذاهای گلوتن‌دار
لوبیای پخته، گندم و مواد تهیه‌شده از آن، سوسیس و کالباس، برخی بستنی‌ها و دسرها و شیرینی‌ها، چیپس، انواع سس، سوپ، انواع نان‌های معمولی و نان باگت، بیسکویت، گوشت‌های کنسروی، کباب و شنیسل، پیتزا، انواع شیرینی‌هایی که از آرد گندم تهیه می‌شوند مانند سوهان و گز و حلوا، آب‌نبات، سرکه سفید، آجیل بوداده، دارچین، مواد نگهدارنده موجود در غذا و تثبیت‌کننده‌ها جزو موادی هستند که گلوتن دارند و مبتلایان باید مراقب تغذیه خود باشند.
عوارض ناشی از سلیاک
مبتلایان به سلیاک به این دلیل که قادر به خوردن بسیاری از مواد غذایی نیستند، طبعا ممکن است دچار کمبود برخی مواد مغذی در بدن شوند و از این رو در معرض ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها و اختلالات قرار بگیرند:
ـ پوکی استخوان، ضعیف‌شدن استخوان‌ها را در پی دارد و با وارد آمدن کوچک‌ترین فشاری احتمال شکستن استخوان می‌رود. این بیماری به دلیل عدم جذب کافی کلسیم و ویتامین D در بدن مبتلایان به سلیاک، بسیار شایع است.
ـ از دیگر معضلات مبتلایان به سلیاک می‌توان به سقط جنین یا ناباروری اشاره کرد.
ـ نقص‌های هنگام تولد در نوزادان از قبیل نقص در لوله عصبی نوزاد که به دنبال جذب ضعیف مواد مغذی مانند اسید فولیم ایجاد میشود.
ـ بروز صرع.
ـ در کودکان مبتلا به سلیاک به دلیل عدم جذب مواد مغذی کافی مشکلات رشدی دیده میشود.
ـ احتمال بروز سرطان روده در موارد نادر.
از سوی دیگر، مبتلایان به سلیاک ممکن است علاوه بر این بیماری‌ها، به مشکلات خودایمنی دیگری نیز مبتلا شوند که از این میان می‌توان به بیماری تیروئید، دیابت نوع یک، لوپوس و روماتیسم التهابی مفاصل اشاره کرد. بنابراین، متخصصان معتقدند که مبتلایان به دیابت وابسته به انسولین، مشکلات تیروئیدی و کولیت روده بیش از دیگران در معرض ابتلا به سلیاک قرار دارند.
به‌طور کلی، در حال حاضر درمان خاصی برای بیماری سلیاک وجود ندارد و تنها راه درمان خودداری از مصرف مواد حاوی گلوتن است که از این طریق کیفیت زندگی آنها بهبود قابل‌توجهی می‌یابد و علائم کاهش می‌یابد. در این حالت، پرزهای روده که در فرآیند بیماری از بین رفته‌اند بار دیگر پس از گذشت حدود شش ماه ترمیم می‌شوند. بنابراین متخصصان توصیه می‌کنند که این افراد باید تا پایان عمر از رژیم غذایی فاقد گلوتن پیروی کنند و فقط با این روش است که می‌توان مانع از آسیب به روده‌ها شد.
در برخی موارد نادر، به دلیل آسیب شدید وارده به روده‌ها، رعایت رژیم بی‌گلوتن نیز نمی‌تواند به مبتلایان کمک کند. پزشکان برای این بیماران استفاده از مکمل‌های غذایی را از طریق تزریق وریدی توصیه می‌کنند. در واقع متخصصان تلاش می‌کنند با تجویز دارو، باعث غیرفعال‌شدن دستگاه ایمنی در آنها شوند.
همچنین بیماران باید تحت‌نظر پزشک کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی بدن خود را تامین کنند که در این میان گنجاندن آهن، کلسیم، فیبر، تیامین، ریبوفلاوین، نیاسین و فولات در رژیم غذایی روزانه مبتلایان به سلیاک از اهمیت بالایی برخوردار است به طوری که با جبران این کمبودها احتمال بروز اختلالات و بیماری‌های دیگر، تا حد قابل‌توجهی کاهش می‌یابد. تشخیص این بیماری دشوار است و غالبا پزشکان سلیاک را با سندرم روده تحریک‌پذیر و کرون روده اشتباه می‌گیرند؛ بنابراین افراد باید با مراجعه به‌موقع به پزشک، بیماری را کنترل کنند.
منابع: WebMD، FDA و MayoClinic
ندا اظهری / سیب (ضمیمه سه شنبه روزنامه جام جم)