جام جم سرا: در این مانورها به بچه‌ها آموزش می‌دهند که چطور از خودشان در برابر زلزله مراقبت کنند یا در صورت وقوع زلزله در مدارس، چه نکات ایمنی را برای خودشان و همکلاسی‌هایشان رعایت کنند.
برای کشوری که روی گسل زلزله قرار گرفته است؛ طوری که گفته میشود فقط طی صد سال اخیر بیش از 135 هزار نفر بر اثر زلزله جانشان را از دست داده‌اند، خیلی مهم است که دانش‌آموزش بداند در برابر حوادث طبیعی مثل زلزله، باید چه عکس‌العمل مناسبی نشان دهد و در چنین وضعیت بحرانی‌ای، چه کاری انجام بدهد که هم امنیت خودش تامین شود و هم امنیت دیگران را به خطر نیندازد.
امسال هم مانور زلزله در مدارس به مناسبت «روز ایمنی در برابر زلزله در مدارس» یعنی هشتم آذر برگزار میشود و هم‌اکنون شانزدهمین دوره این مانور سراسری با شعار «آیا مدرسه من در برابر زلزله ایمن است؟» هشتم آذر در مدارس سراسر کشور آغاز به کار کرده است.
معاون پیش‌دبستانی و دانش‌آموزی سازمان جوانان هلال احمر هم درباره اهداف مانور امسال به فارس توضیح داده است که این مانور با هدف کاهش خسارات جانی و مالی ناشی از زلزله به وسیله ارتقای فرهنگ ایمنی و مقاوم‌سازی، ایجاد و ارتقای مهارت‌های فردی و جمعی جوامع دانش‌آموزی و واکنش صحیح و سریع در برابر زلزله و استفاده کاربردی و عملی از آموخته‌های نظری دانش‌آموزان برگزار میشود.
در این مانور، نحوه انتقال مصدوم، نحوه جای‌گیری مناسب در ساختمان در حین زلزله و اقدامات ایمنی پس از حادثه به دانش‌آموزان آموزش داده میشود.
اما سوالی که پیش می‌آید این که آیا با وجود اینکه هر سال برای دانش‌آموزان سراسر کشور این مانور سراسری برگزار میشود، آیا دانش‌آموزان این مانورها را جدی می‌گیرند یا چند درصد دانش‌آموزان قدیم و جدید از برگزاری این کلاس‌های آموزشی و مانورهای مقابله با زلزله، چیزی به خاطرشان مانده است و به آن به دید کاربردی نگاه می‌کنند؟
آموزش‌ها با نوع بنای مدرسه، متناسب شود
احتمالش نزدیک به صفر است که یک دانش‌آموز تهرانی در مدرسه کپری درس بخواند، اما این‌گونه مدارس ناایمن در استان کرمان و سیستان و بلوچستان، راحت پیدا میشود.
محمد فرید لطیفی، معاون سازمان مدیریت بحران کشور در گفت‌وگو با جام‌جم با اشاره به همین تفاوت سازه‌های مدارس در نقاط مختلف ایران می‌گوید: چون سازه‌های مدارس کشور با یکدیگر فرق دارد، بنابراین باید شکل آموزش‌هایی که در این مانورها به دانش‌آموزان ارائه میشود، با یکدیگر فرق داشته باشد.
بازنگری در ارائه آموزش‌ها، الزامی است که به اعتقاد لطیفی میتواند خروجی آموزش‌ها در مانور زلزله را کاربردی‌تر کند.
به گفته این مقام مسئول، نمی‌شود برای آموزش مقابله با زلزله در مدارس، فقط با یک نسخه واحد در همه مدارس کشور آموزش داد، بلکه نحوه جاگیری و پناه گرفتن در هر مدرسه با مدرسه‌ای دیگر متفاوت است. مثلا وقتی بنای مدرسه‌ای از خشت و گل باشد، پناه گرفتن زیر میز اشتباه است، زیرا پس از زلزله ممکن است بنای ساختمان کاملا فرو بریزد، اما اگر بنای مدرسه‌ای ایمن باشد، قرار گرفتن زیر میز میتواند به دانش‌آموز کمک کند تا در برابر زلزله، آسیب کمتری ببیند.
محمد شکرچی‌زاده، معاون وزیر راه، مسکن و شهرسازی هم در گفت‌وگو با جام‌جم، ماهیت کلی اجرای این مانورها را مفید می‌داند و بر این عقیده است که دانش‌آموز حتی این اطلاعات و آموخته‌های مفید را به خانواده اش هم منتقل می‌کند.
رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در تفاوت ساختمان‌های مدارس کشور، اضافه می‌کند: معمولا مدرسه‌های چندطبقه به نسبت مدارسی که تعداد طبقات کمتری دارند، در برابر زلزله آسیب‌پذیرترند و به‌همین دلیل، آموزش به دانش‌آموزان با توجه به ساختمان مدرسه‌ای که در آن درس می‌خوانند باعث میشود که آمادگی بچه‌ها برای مقابله با زلزله بالاتر برود و آنها در برابر این حادثه، هوشیارتر عمل کنند.
مانور به درد مدارس فرسوده می‌خورد؟
همین چند وقت قبل بود که وزیر آموزش و پرورش به فارس اعلام کرد که حدود یک‌سوم مدارس کشور به مقاوم‌سازی و ایمن‌سازی نیاز دارد و برخی فضاهای مدرسه هم به تخریب و بازسازی مجدد نیاز مبرم دارند.
بسیاری از این مدارس فرسوده، عمری بیش از بیست تا سی سال دارند که خیلی از آنها در صورت وقوع زمین‌لرزه‌ای ضعیف، چندان دوام نمی‌آورد.
علیرضا سعیدی، دبیر جمعیت کاهش خطرات زلزله ایران در گفت‌وگو با جام‌جم تاکید می‌کند که مانور آمادگی در برابر زلزله، دردی از مدارس فرسوده کشور دوا نمی‌کند.
سعیدی توضیح می‌دهد که وقتی بنای مدرسه‌ای فرسوده است و از ایمنی کافی برخوردار نیست، باید به دانش‌آموز یاد دهید که هنگام وقوع زلزله در کدام نقطه ساختمان قرار بگیرد، زیرا برای ساختمان‌های ناایمن به محض وقوع زلزله‌ای مخرب، کل ساختمان فرو می‌ریزد و دیگر راهی برای فرار وجود ندارد که دانش‌آموز بخواهد در زیر میز یا چارچوب در قرار بگیرد.
یعنی به گفته سعیدی، وقتی آموزش‌های ایمنی در مقابل زلزله اهمیت دارد که ساختمان به‌طور کامل فرو نریزد و فرصتی برای پناه گرفتن وجود داشته باشد. مثلا در مدارس ایمن باید به دانش‌آموزان یاد داد که در‌صورت وقوع زلزله در چارچوب در، زیر میز یا کنار ستون بروند تا از خطر پرتاب اشیای آویخته به دیوار در امان بمانند و حتی مسئولان مدرسه می‌توانند نقاط ایمن کلاس و راهرو را با رنگ سبز و نقاط ناایمن را با رنگ قرمز برای دانش‌آموزان مشخص کنند، اما برای مدرسه‌ای که با یک زلزله، فرو می‌ریزد، این آموزش‌ها اتلاف‌وقت است.
اهمیت ایمن سازی مدارس فرسوده برای مقابله با زلزله، نکته‌ای است که رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی هم روی آن تاکید دارد و می‌گوید: با وجود فرسودگی برخی مدارس در کشور، باید ایمن‌سازی و نوسازی مدارس کشور در اولویت دولت قرار داشته باشد. گرچه طی سال‌های اخیر، تلاش‌های زیادی برای نوسازی مدارس شده، اما موضوع اینجاست که برای ایمن سازی همه مدارس فرسوده در برابر خطر زلزله، به تخصیص اعتبار کافی نیاز است.
معاون سازمان مدیریت بحران کشور هم تاکید می‌کند که با وجود طول عمر بیست تا سی ساله برخی مدارس و با توجه به اینکه آیین‌نامه‌های ساخت و ساز اصولی در بسیاری از مدارس فرسوده رعایت نشده، بنابراین واجب است همزمان با برگزاری چنین مانورهایی، مقاوم‌سازی ساختمان مدارس برای کاهش خطرات زلزله هم در اولویت قرار گیرد.
بچه‌ها را با شرایط واقعی آشنا کنیم
تجربه زلزله‌های بزرگی مثل زلزله ویرانگر بم نشان داد که زمان وقوع زلزله، بسیاری از امکانات ایمنی که قبل از زلزله در دسترس مردم بود، در زمان وقوع زلزله به‌صورت بی‌استفاده رها میشود.
مثلا بهره‌برداری از امکاناتی مثل آتش‌نشانی و اورژانس در زمان وقوع زلزله، معمولا با کندی و تاخیر طولانی مواجه است. یعنی نباید انتظار داشت وقتی ساختمان‌ها بر اثر زلزله فرو ریخته‌اند و حرکت خودروها در خیابان‌ها مختل شده است، اورژانس در مدت زمان هشت دقیقه بر بالین بیمار برسد یا آتش‌نشانی بلافاصله به محل حادثه برسد.
دبیر جمعیت کاهش خطرات زلزله ایران هم عنوان می‌کند که باید در مانورهای زلزله‌ای که در مدارس برگزار میشود، آموزش‌ها طوری به دانش‌آموزان ارائه شود که با واقعیت‌های زمان وقوع زلزله مطابقت داشته باشد.
اینکه در مانورها، چند دانش‌آموز با برانکارد دانش‌آموز دیگری را جابه‌جا می‌کنند، اتفاقی است که به گفته سعیدی، به دور از واقعیت است و چنین اتفاقی در زلزله‌های واقعی اتفاق نمی‌افتد، بلکه باید به دانش‌آموز یاد داد که در وهله اول مسئول جان خودش است و در وهله دوم، اگر دانش‌آموز مقاطع بالاتر است، چند دانش‌آموز کم‌سن و سال‌تر را هم کمک کند.
بهترین نقطه پناه گیری در مدرسه از دید این مدرس آواربرداری، حیاط مدرسه است؛ البته به شرطی که حیاط مدرسه وسیع باشد و همچنین دانش‌آموزان در جایی جمع شوند که در آن چاه فاضلاب و خطر سقوط در آن وجود نداشته باشد.
همچنین به دلیل اینکه احتمال تاخیر در رسیدن نیروهای امدادی وجود دارد، سعیدی پیشنهاد می‌دهد که در مانورهای زلزله، خانوادهای دانش‌آموزان و بخصوص همسایه‌های مدرسه حضور داشته باشند، چون تجربه نشان داده است بهترین امدادگر دانش‌آموزان در مدارس در حین وقوع زلزله، همسایه‌های مدرسه هستند که می‌توانند نقش مهمی در زنده ماندن بچه‌ها داشته باشند.
ساخت درهای کلاس و راهروهای مدارس به صورتی که از بیرون باز شود، حرکت از سمت دیوار راه‌پله‌ها و نه حرکت در کنار نرده‌های راه‌پله، توجیه کردن بچه‌ها به نحوی که آماده باشند تا مدت زمان 24 ساعت هم منتظر رسیدن نیروهای امدادی باشند و هشدار به بچه‌ها درباره پس‌لرزه‌ها و تاکید بر اینکه که پس از وقوع زلزله اول، دوباره به کلاس درس برنگردند، نکات دیگری است که میتواند جان دانش‌آموزان را در برابر وقوع زلزله احتمالی، نجات دهد.
امین جلالوند / گروه جامعه