جام جم سرا: در حقیقت استفاده از گیاهان دارویی به‌عنوان بخشی از منابع طبیعی قدمتی دیرینه دارد و از نسل‌های گذشته به‌عنوان منبع تامین موادغذایی و دارویی مورد توجه است. در سال‌های اخیر استفاده از داروها و درمان‌های گیاهی یا به‌طور کلی فرآورده‌های طبیعی با افزایش چشمگیری مواجه شده است. امروزه میلیون‌ها نفر در زمینه کشت، برداشت، فرآوری و دیگر حوزه‌های مرتبط با گیاهان دارویی در جهان فعالیت می‌کنند و استفاده از گیاهان دارویی که تحت عنوان طلای سبز از آن نام برده میشود در زمینه ساخت دارو، مواد آرایشی و بهداشتی، رنگ‌های طبیعی، داروهای دام و طیور و پرورش زنبور عسل مورد توجه قرار گرفته است.
در حوزه طب سنتی از دنیا عقب مانده‌ایم
با توجه به اهمیت صنعت گیاهان دارویی و جایگاه و ظرفیت‌‌های ارزشمند موجود در این زمینه، سومین همایش ملی طلای سبز از ششم تا نهم آبان در مرکز آفرینش‌های فرهنگی و هنری کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان با هدف ایجاد فضایی برای گردهمایی علاقه‌مندان و متخصصان، جامعه علمی، سرمایه‌گذاران و صنعتگران بخش گیاهان دارویی و داروهای گیاهی و فرآورده‌های طبیعی و طب سنتی برگزار شد.
دکتر رسول دیناروند، معاون وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و رئیس سازمان غذا و دارو در این همایش با اشاره به پیشینه تاریخی ایرانی‌ها در حوزه طب سنتی گفت: گرچه ما در حوزه طب سنتی و فرآورده‌های طبیعی و داروهای گیاهی پیشینه تاریخی و گذشته درخشانی داریم، اما متاسفانه در دنیای امروز که فرآورده‌های طبیعی با اقبال جدیدی مواجه شده است نتوانسته‌ایم پا به پای دیگر کشورها در این حوزه پیش‌رویم و از دنیا عقب مانده‌ایم.
به گفته دکتر دیناروند امروزه سهم فرآورده‌های طبیعی و داروهای گیاهی در طبابت ما بسیار ناچیز است. براساس مصوبات قانونی در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سازمان غذا و دارو توسعه روش‌های جایگزین و طبابت ایرانی ـ اسلامی و به عبارتی استفاده از فرآورده‌های طبیعی که نعمت خداوند است مورد توجه قرار گرفته و طب مدرن و امروزی هم آن را پذیرفته است.
رئیس سازمان غذا و دارو با تائید رویکرد تازه حوزه درمان به داروهای گیاهی یادآور شد: ما در ده سال اخیر در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در زمینه استفاده از فرآورده‌های طبیعی روند مثبت و رو به رشدی را شاهد بوده‌ایم و در سال‌های اخیر در حوزه داروهای طبیعی و سنتی سازمان غذا و دارو اقدامات ارزشمندی انجام شده است. همه این اقدامات با هدف توسعه کاربرد فرآورده‌های طبیعی در روند درمان بیماری‌ها بوده است که بدون تردید میتواند به نفع سلامت کشور باشد.
نگاه طب سنتی نگاهی کل‌نگر است. دیدگاه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در این حوزه نیز توسعه و حمایت از طب سنتی است. اما باید در نظر داشت شرط رسیدن به این هدف این است که از هر گونه فریبکاری در این حوزه جلوگیری شود.
باید طب سنتی را بشناسیم
ما ایرانی‌ها از گذشته‌های دور در زمینه طب سنتی سابقه خوبی داشته‌ایم، اما امروزه می‌بینیم که در مقایسه با کشورهای دیگر پیشرفت شایسته‌‌ای در این زمینه نداشته‌ایم.
دکتر محمود فلامرزیان، دکترای داروسازی صنعتی و عضو شورای سیاستگذاری سومین همایش ملی طلای سبز در گفت‌وگو با جام‌جم در پاسخ به این که راه برون‌رفت از وضع کنونی در حوزه طب سنتی چیست، می‌گوید: ابتدا لازم است طب سنتی را خوب بشناسیم. یعنی باید بدانیم منظورمان از طب سنتی چیست. اگر منظور از طب سنتی روش‌های درمانی باشد که در گذشته در کشور ما وجود داشته است به این ترتیب باید بپذیریم طب سوزنی بومی کشور ما نبوده است. ما در گذشته در کشورمان طب سوزنی نداشته‌ایم بنابراین اگر طب سنتی را طب سوزنی هم بدانیم باید بپذیریم طب سوزنی بومی کشور ما نبوده است و باید در زمینه آموزش طب سوزنی از کشورهایی که در این زمینه پیشرو بوده‌اند، کمک بگیریم.
وی با اشاره به دانشمندان ایرانی که در حوزه طب سنتی در تاریخ گذشته کشور خوش درخشیده‌اند، می‌گوید: ابوعلی سینا و بسیاری از دیگر دانشمندان ایرانی در گذشته برای خودشان مکتبی داشته‌اند که سال‌ها این مکاتب در کشورهای دیگر تدریس شده است. ما باید ابتدا مکاتب کشور خودمان را بخوبی بشناسیم و براساس مبانی این مکتب بتوانیم به نیروهای جوان و پزشکان این مکاتب را آموزش بدهیم تا آنها بتوانند براساس مبانی طب سنتی بیمارانشان را درمان کنند. بعضی از پزشکان در این زمینه عملکرد خوبی داشته‌اند و بعضی دیگر نیز دانش کاربرد طب سنتی در درمان بیماران را ندارند و حتی ممکن است باوجود دریافت مبالغ قابل توجهی از بیماران در درمان آنها به نتیجه نرسند. بنابراین بهترین کار این است که ما طب سنتی خودمان را بشناسیم و از طریق ایجاد دانشکده‌های طب سنتی که خوشبختانه در تهران و چند استان دیگر در این زمینه اقدامات خوبی انجام شده است، بتوانیم پزشکانی را تربیت کنیم که آنها بعدها بتوانند جانشینان خود را تربیت کنند و بتدریج این روند در سطح جامعه نهادینه شود.
طب جدید در مقابل طب سنتی
به نظر می‌رسد مشکلات ما در نهادینه شدن طب سنتی در کشور در فرهنگ مردم ریشه داشته باشد. از نظر فرهنگی مردم ما اغلب مصرف داروهای شیمیایی را به داروهای گیاهی ترجیح می‌دهند. البته دکتر فلامرزیان معتقد است مردم و جامعه در ایجاد این جریان نقش کمتری را بر عهده دارند.
این دکتر داروساز می‌گوید: طب سنتی جدید بر مبنای یک سری مشاهدات بنا نهاده شده است. ما در ادوار گذشته طب جدید را قبول کرده و در مقابل طب قدیم موضعگیری کرده‌ایم. باید این روند تغییر کند. باید پزشکانی تربیت شوند که طب قدیم را بفهمند و آن را به‌طور صحیح به‌کار گیرند. با توجه به گذشته پر باری که در این حوزه داشته‌ایم مردم طی اعصار و قرون یادگرفته‌اند که می‌توانند در درمان بسیاری از بیماری‌ها از گیاهان استفاده کنند. آنها می‌دانند این گیاهان در مقایسه با داروهای شیمیایی عوارض کمتری دارند. از نظر علمی این باور درستی است. مصرف گیاهان طبیعی عوارض کمتری دارد. اگر داروهایی درست کنیم که عوارض آن کمتر از داروهای شیمیایی باشد در درمان موفق‌تر خواهیم بود. باید به این نکته توجه داشته باشیم که این داروهای گیاهی باید طوری تهیه شود که اثر آنها به همان اندازه داروهای شیمیایی باشد. در کارخانه‌های داروسازی امروزه طیف وسیعی از داروهای گیاهی تولید میشود که موثر است. پزشکان باید این داروها را بشناسند و آنها را برای بیماران تجویز کنند. متاسفانه اغلب پزشکان ما در این زمینه اطلاعات کافی ندارند و در مقابل مصرف داروهای گیاهی از خود مقاومت نشان می‌دهند. ما منابع اولیه را داریم، دانش فنی تولید داروهای گیاهی را داریم و فقط باید مصرف داروهای گیاهی را در سطح جامعه نهادینه کنیم. رسیدن به این هدف مستلزم تربیت پزشکان و وارد شدن این رویکرد به فرهنگ جامعه است.
وی در توضیح جایگاه کشور ما در این حوزه در مقایسه با کشورهای دیگر می‌گوید: ما از نظر فناوری تولید داروهای گیاهی از قوی‌ترین‌ها هستیم و از جمله کشورهایی هستیم که در این زمینه بسیار قوی عمل کرده‌ایم و حتی می‌توانیم دانش فنی تولید داروهای گیاهی را صادر کنیم. باید به خودباوری برسیم. طب سنتی عبارت است از روش‌های درمانی که در گذشته یک ملت به‌کار گرفته شده و مردم با آن آشنا هستند. باید روش صحیح استفاده از طب سنتی به پزشکان آموزش داده شود تا پزشکان ما به دانش طب سنتی بومی کشور مان مسلط شوند تا بتوانیم به نتیجه دلخواهمان برسیم. اگر پزشکی خودش به طب سنتی اعتقادی نداشته باشد نمی‌تواند در ایجاد فرهنگ طب سنتی در سطح جامعه تاثیر مثبت داشته باشد.
هم واردکننده هستیم، هم صادرکننده
کشورهای اروپایی به‌دلیل شرایط جغرافیایی برای رشد بسیاری از گیاهان دارویی که در ارتفاعات رشد می‌کنند از شرایط مساعدتری برخوردارند و می‌توان بسیاری از این گیاهان و فرآورده‌هایی طبیعی را که به صورت خودرو در این مناطق رشد می‌کنند از کشورهای اروپایی تهیه کرد که در این صورت هزینه مواد اولیه ارزان‌تر است. ما معمولا مواد اولیه مورد نیاز برای تهیه داروهایی گیاهی را از کشورهای ایتالیا، فرانسه و سوئیس تامین می‌کنیم.
دکتر فلامرزیان با اعلام این خبر می‌افزاید: البته بستگی به نوع محصول دارد. اما عمده فرآورده‌های مورد نیاز در زمینه داروهای گیاهی از کشورهای اروپایی و آسیای شرقی تامین میشود. البته این‌طور نیست که فقط به واردات وابسته باشیم ما این امکان را داریم که بعضی از انواع گیاهان دارویی را در داخل کشور تولید کنیم و حتی در زمینه بعضی از محصولات مانند زیره، رازیانه، زعفران و بعضی از دیگر گیاهان مانند خارخاسک صادرات هم داریم. اگر برنامه‌ریزی مناسبی داشته باشیم در مورد دیگر گیاهان هم می‌توانیم علاوه بر ایجاد امکان تامین نیازهای داخلی مازاد آن را به کشورهای دیگر صادر کنیم.
در بسیاری از موارد توانسته‌ایم نیازهای داخلی را در زمینه تولید داروهایی گیاهی در داخل کشور برطرف کنیم. برای مثال گرچه کشت آویشنی که بتوان از آن به‌عنوان ماده اولیه قوی در صنعت داروهای گیاهی استفاده کرد در کشور معمول نبود اما توانسته‌ایم این نوع از آویشن را شناسایی کرده و با تولید آن نیاز کشور را تامین کنیم. در تامین گیاهانی مانند بابونه، اکیناسه و والرین که در بسیاری از داروها از آنها استفاده میشود هم توانسته‌ایم به خودکفایی برسیم و امیدواریم بتوانیم در آینده این محصولات را به دیگر کشورها صادر کنیم.
فرانک فراهانی‌جم / گروه دانش