جام جم سرا: رنگ‌های خوراکی مصنوعی شاید در مقادیر بسیار اندک مجاز باشد و تهدیدی جدی برای سلامت انسان‌ها محسوب نشود؛ اما استفاده مداوم از آنها در بسیاری از مواد غذایی پرمصرف ممکن است در طولانی‌مدت عوارض ناگواری بر سلامت انسان‌ها داشته باشد.
نگرانی‌های جامعه پزشکی در مورد رنگ‌های خوراکی مصنوعی ممکن است تقاضا را برای رنگ استخراج شده از اندام‌های گیاهان افزایش دهد. یکی از گیاهان بسیار خوشرنگ و پرخاصیت که از خانواده کاسنی محسوب میشود، گلرنگ است. گلرنگ ضمن اینکه چاشنی ارزان‌تری نسبت به زعفران است تقریبا همان رنگ را ایجاد می‌کند، بلکه به دلیل وجود خواص شگفت‌انگیز میتواند جایگزین فوق‌العاده‌ای برای بسیاری از رنگ‌های پرضرر مصنوعی باشد. رنگ استخراج شده از گلرنگ نه‌تنها برای بدن انسان تقریبا بی‌ضرر است، بلکه میتواند بسیار سودمند و گاهی حتی بسیار کاربردی‌تر از زعفران باشد.
گلرنگ، گیاهی است که به طور عمده در آب و هوای گرم و خشک رشد می‌کند. دانه‌های روغنی آن منبعی برای استخراج روغن‌های گیاهی است و از دیرباز غذایی کامل برای پرندگان محسوب می‌شد. از گل‌های گلرنگ برای رنگینکردن خوراکی‌ها و به عنوان منبعی برای استخراج رنگ طبیعی استفاده می‌کنند؛ علاوه بر این، گل‌های گلرنگ در بسیاری از موارد برای مقاصد دارویی نیز به کار می‌رود.
در زمان‌های گذشته، مصریان برای رنگ کردن کتان و ابریشم از رنگ گلرنگ استفاده می‌کردند. همچنین نوعی پماد آیینی نیز داشتند که در مراسم مذهبی و برای چرب کردن مومیایی قبل از اتصال اجزای آن به کار می‌رفت که این پماد را با گلرنگ رنگین می‌کردند. از روغن دانه‌های گلرنگ نیز برای تسکین برخی زخم‌ها استفاده می‌کردند و این نشان می‌دهد این روغن دارای موادی است که احتمالا خواصی شبیه مسکن داشته است؛ البته ماهیت روغنی این ترکیب نیز باعث شده گذشتگان از آن به عنوان منبعی برای سوخت و ایجاد روشنایی استفاده کنند.
با توجه به بررسی‌های مختلف به نظر می‌رسد در گذشته گلرنگ در خاورمیانه و هند و آفریقا نیز کاربرد داشته است و از آن به‌عنوان پادزهر استفاده می‌کردند. علاوه بر این، از روغن این ترکیب به عنوان دارو برای تحریک تعریق در درمان تب بهره می‌بردند.
بسیاری از گذشتگان از گلرنگ به وفور برای رنگین کردن برنج و سوپ استفاده می‌کردند. گاهی برای زینت دادن به خانه‌هایشان از گلدانی که در آن غنچه‌های گلرنگ رشد کرده بود، استفاده می‌کردند و از غنچه‌های آن در درمان یبوست بهره می‌بردند.
استفاده از رنگ استخراج شده از گلرنگ در صنعت نساجی، بویژه در صنایع فرش‌بافی در شرق اروپا، خاورمیانه و شبه‌قاره هند بسیار رایج بوده است.
از گلرنگ اثرات افزایش‌دهنده قدرت باروری نیز گزارش شده است. بنابر آزمایشی که روی موش‌های نر و ماده انجام شد، وزن رحم در موش‌های ماده و وزن کیسه‌های منی در موش‌های نر عقیم افزایش یافته بود که این موضوع مساله‌ای قابل تحقیق و ارزشمند در درمان ناباروری است و در واقع ممکن است در آینده داروهای مکملی در درمان ناباروری مورد استفاده قرار بگیرد که در آنها از گلرنگ استفاده شده است.
بسیاری از مطالعات بالینی و آزمایشگاهی نشان می‌دهد داروها یا مکمل‌هایی که در آنها از گلرنگ استفاده شده است، برای درمان مشکلات قاعدگی، بیماری‌های قلبی ـ عروقی و درد و تورم همراه با مشکلات روحی موثر بوده‌اند.
البته شایان ذکر است افرادی که استفاده مداوم و کاربردی این ترکیب را به عنوان داروی طبیعی می‌پسندند، باید حتما پیش از مصرف با پزشک خود در این خصوص مشورت کنند. (ضمیمه سیب)
دکتر مهدیه انتظاری/ استادیار شیمی آلی دانشگاه آزاد اسلامی