والدین بخصوص باید آنچه لازمه دوران نوجوانی است را به فرزندشان بیاموزند و همراه وی باشند تا نوجوان از این مرحله بدرستی گذر کند.
همراهی با فرزندان
برای اینکه همراه و در کنار نوجوانتان باشید باید تلاش ویژه‌ای از خود نشان دهید. حتی اگر فرصت و انرژی برای این کار نداشته باشید با تنظیم مجدد برنامه‌های کاری یا کنار گذاشتن بعضی از کارهایی که انجام می‌دهید ـ روابط اجتماعی، کارهای داوطلبانه، ساعت‌های طولانی کار کردن، برقراری نظم کامل در امور خانه ـ می‌توانید وقت خودتان را بیشتر در اختیار اعضای خانواده قرار دهید. اگر فرزندتان می‌خواهد داستانی را برایتان تعریف کند، کارهایتان را زمین بگذارید و فقط به او توجه کنید، کنارش بنشینید و به او گوش دهید و وقتی با هم در ماشین هستید، از فرصت موجود برای گفت‌و‌گو استفاده کنید. صبح‌ها با هم صبحانه بخورید یا بعدازظهر‌ها تلفن و رایانه را کنار بگذارید تا بتوانید با هم حرف بزنید. زمانی که به علاقه‌مندی‌های او توجه می‌کنید، او از این توجه بیشتر شما نسبت به خودش استقبال خواهد کرد. زمانی که او درباره اتفاق‌هایی که در طول روز برایش رخ داده حرف می‌زند می‌توانید در کنار او بنشینید و سعی کنید با هم به بازی مورد علاقه‌اش بپردازید، با هم دسر یا کیک درست کنید، با صدای بلند کتاب بخوانید یا با هم بنشینید و عصرانه بخورید.
در وقت محدودی که دارید او را سرزنش نکنید. در بعضی از خانواده‌ها، تنها زمانی والدین و کودکان با هم حرف می‌زنند که برای مشاجره‌کردن است در حالی که باید از این زمان برای حل‌کردن اختلاف‌ها استفاده کرد. ساعاتی که با نوجوانتان هستید ارزش دارد پس سعی کنید فضایی را ایجاد کنید که برای او مطرح کردن صحبت‌هایش با شما و بحث آزادانه درباره آنها راحت باشد. اغلب در بین نوجوانان این اتفاق می‌افتد که به اتاق‌هایشان می‌روند و در را می‌بندند، زیرا می‌خواهند در یک فضای ساکت به آرامش دلخواهشان برسند بعضی‌ها کتاب می‌خوانند به موسیقی گوش می‌دهند یا نقاشی می‌کشند. بعضی از آنان اوقات تنهایی خود را در اتاقشان به بازی‌های ویدئویی مشغول میشوند، تلویزیون تماشا می‌کنند، با رایانه کار می‌کنند یا با تلفن حرف می‌زنند. نوجوانان با تنها ماندن می‌توانند از فشارهای عصبی و سر و صدای خواهر و برادر کوچک‌تر‌شان و کارهای خانه دور بمانند. همچنین آنان می‌خواهند با خودشان تنها باشند تا از تقاضاهای بزرگ‌تر‌ها در امان باشند یا دور از انتظارات والدینشان قرار گیرند. در بعضی موارد شاید به این دلیل نوجوان خودش را از بقیه جدا می‌کند که می‌خواهد از مشکلات فرار کند. شاید او در برقراری رابطه دوستی با دیگران یا انجام فعالیت‌های درسی مشکل دارد همچنین ممکن است برای دوری از اختلاف‌های خانوادگی گوشه‌گیری کند و زمان تنهایی میتواند به طور موقت او را از مشکلات رها کند. اگر نگران این هستید که فرزندتان بیش از حد دوست دارد تنها بماند و این کار را فقط از روی عادت انجام می‌دهد می‌توانید فقط با یادآوری این موضوع به او کمک کنید تا این عادت خود را تغییر دهد شاید متوجه شوید که او از مشکلاتی که در مدرسه دارد یا احساس کنید که از مشکلات خانوادگی رنج می‌برد. سعی کنید از فشار روانی او کم کنید به او پیشنهاد کنید که می‌توانید به او در انجام تکالیفش کمک کرده و او را تشویق کنید و توجه مثبت به وی نشان دهید. سعی کنید تا زمانی که طول مدت تنهایی او زیاد نشده به خواسته او برای حفظ حریم خصوصی خودش احترام بگذارید.
نگران نباشید
• نگران نباشید اگر او هر روز متفاوت است. عزت نفس هر نوجوانی روز به روز و لحظه به لحظه تغییر می‌کند. آنها ممکن است یک روز خیلی خوشحال و راضی باشند و روز دیگر در عمق نا امیدی به سر ببرند. نوجوانان در حال زندگی می‌کنند و تغییر حال آنان به صورت وارد شدن به یک مرحله جدید است پس نگران نباشید.
آنها ممکن است یک روز فکر کنند بامزه‌ترین، خوش‌تیپ‌ترین و بهترین هستند و روز دیگر بر این تصور باشند که زشت‌ترین، نخواستنی‌ترین و مسخره‌ترین هستند.
• نگران نباشید اگر گاهی غمگین هستند. همیشه نوجوانان بخصوص نوجوانان دختر در دیدگاهی منفی از خودشان اسیر میشوند و احساس منفی آنها با وجود محیطی که در آن هستند بندرت عوض میشود و در این حالت تغییر دیدگاه آنان دشوار است و برای بهبود آنها باید بسیار تلاش کرد و وقت گذاشت.
• نگران بد دهنی‌های گاه به گاه نوجوانتان نباشید. معمولا عباراتی مانند «از خودم بدم می‌یاد»، «من خیلی احمقم» و... عباراتی هستند که نوجوانان برای توصیف خودشان استفاده می‌کنند و پدر و مادرها هم از این جملات احساس نگرانی می‌کنند. نوجوان شما ممکن است از بدترین کلمات و عبارات برای اظهار نارضایتی از خود استفاده کند. طبیعی است که آنان در حال اغراق کردن هستند و وقتی بالغ میشوند معمولا استفاده از این زبان را کنار می‌گذارند.
• نگران توقعات غیر واقعی آنان نباشید. خیلی بعید نیست اگر نوجوانان احساس «نفر دوم بودن» یا «طرد شدن» می‌کنند و در مواقعی که چنین احساساتی سراغشان می‌آید احساس ناراحتی و شکست می‌کنند در واقع نوجوانان هنوز تجربه کافی در این زمینه ندارند که بپذیرند زندگی و دوستی‌ها بالا و پایین دارد.
• نگران نباشید اگرگاهی به دنبال کمال هستند. زمانی که نوجوانان به یک مرحله جلوتر می‌روند و خواستار تائید میشوند معمولا به دنبال کمال طلبی‌هایی هستند که دست‌نیافتنی است. در نتیجه تلاش آنها آن‌طور که امیدوار هستند به نتیجه نمی‌رسد. اغلب نوجوانان تا حدی این کار را انجام می‌دهند اما تنها زمانی که لذت را از زندگی آنها بگیرد باید نگران شد.
• نگران نباشید اگر نوجوانتان نمی‌تواند نه بگوید. معمولا نوجوانان که عزت نفس پایینی دارند نمی‌توانند به دیگران نه بگویند. ممکن است برای جلوگیری از ناراحت شدن و دلخور کردن فردی که نظرش برای آنها مهم است، مجبور شوند بله بگویند اگر این خصوصیت نوجوان شماست نترسید، اما متوجه باشید که عزت نفس او باید بیشتر پرورش داده شود.
• نگران نباشید اگر او فقط با تعریف و تمجید خوشحال میشود. برای بیشتر نوجوانان پذیرفته شدن بالاترین اولویت است این باعث میشود که روز آنها بهترین یا بدترین روز باشد. نگران نباشید اگر نوجوانتان برای گذراندن روز خود به دنبال تعریف و تائید باشد مورد توجه واقع شدن احساس خوبی به او می‌دهد.
در برخورد با نوجوانتان سعی کنید موارد زیر را در نظر داشته باشید:
همیشه پیوستگی داشته باشید. نوجوانان نیاز به پیوستگی در رفتار شما والدین دارند. آنها باید مطمئن شوند که بعد از اینکه از همه جا ناامید شدند شما همان والدین حمایت‌کننده هستید در رفتارتان با نوجوانان متعادل باشید همیشه تائید، تمجید و پشتیبانی‌تان را داشته باشید و سعی کنید همراه این رفتارها نسبت به روز قبل هم پیوستگی داشته باشید.
به شیوه‌ای که نوجوانتان ناراحتی‌اش را هضم می‌کند احترام بگذارید. در زمانی که نوجوانتان آزرده‌خاطر است به خاطر داشته باشید وی قبل از اینکه ناراحتی خود را فراموش کند باید آن را هضم کند. سعی کنید که به نظرات، فضا و حق آنها برای احساس بد داشتن احترام بگذارید و آنها را برای حل کردن مشکلاتشان تحت فشار نگذارید.
راجع به احساس ناتوانی آنها به طور واضح صحبت کنید. معمولا نوجوانان وقتی تصمیم دارند با والدینشان وارد یک صحبت شوند اغلب امتحان می‌کنند ببینند آیا حرفشان تائید میشود یا خیر. اگر این قدر شانس داشته باشید که در سنجش آنها پذیرفته شوید، می‌توانید از فرصت استفاده کرده و راجع به احساس ناتوانی‌شان بدون رودربایستی صحبت کنید.
مراقب رقابت‌های خواهر و برادری در خانه باشید. جنگ و دعواهای خواهر‌ها و برادرها با هم ممکن است بشدت باعث از بین رفتن عزت نفس نوجوانان شود. والدین باید همواره در محیط خانه مراقب عواملی که باعث کلنجارهای درونی نوجوان میشود باشند. سعی کنید با نوجوانتان به عنوان یک فرد مستقل رفتار کنید و از او انتظاراتی داشته باشید که متناسب با شخصیت او باشد.
از تکنیک رول نان استفاده کنید. این تکنیک دارای سه مرحله است یعنی یک مثبت، یک منفی و سپس یک مثبت. در اینجا اصلا منظور این نیست که فقط نکات مثبت نوجوانتان را ببینید، بلکه مقصود این است که نکات منفی را در کنار نکات مثبت نوجوان در نظر داشته باشیم.
کمک کنید تا در مقایسه با خودشان بهترین باشند. معمولا افراد وقتی کاری را انجام می‌دهند که در آن توانا و ماهر بوده و احساس خوبی نسبت به آن کار داشته باشند. برای نوجوانتان طوری برنامه‌ریزی کنید که بتواند از استعدادهایش بخوبی استفاده کند و بتواند توانایی‌هایش را نشان دهد. کمک به پرورش توانایی‌ها و نقاط قوت نوجوان برای داشتن عزت نفس وی ضروریست. همه این موارد به او کمک می‌کند تا احساس تعادل داشته باشد و احساسات منفی را از خود دور کند.
برای فرزندتان الگویی مثبت باشید. شما می‌توانید برای نوجوانتان الگویی از مهارت‌های مثبت باشید و همین امر به او کمک می‌کند در آینده با خانواده خود و دیگران کنار بیاید.
تذکرات را فراموش نکنید. اگر می‌خواهید فرزندتان رفتار محترمانه‌ای داشته باشد محدودیت‌هایی را در این باره اعمال کنید و به طور مداوم تذکر دهید. قاطعانه و ساده به او بگویید که از او چه رفتاری را انتظار دارید.
رفتارهای خود را تعدیل کنید. شما به عنوان پدر یا مادر رفتارهای خود را تعدیل کنید تا نشان دهید برای احساسات نوجوانتان احترام قائل هستید. مثلا اگر او نمی‌خواهد شما در حضور دوستانش لطیفه تعریف کنید به دلخواه او رفتار کنید.
در صورتی که لازم است رفتار خود را تغییر دهید. رفتار خود را بررسی کنید و اگر لازم است آن را تغییر دهید. اگر زود عصبانی می‌شوید یا اغلب بدرفتاری می‌کنید شاید فرزندتان از شما یاد بگیرد. پس مراقب باشید.
درباره بلوغ نوجوانتان به او اطلاعات دهید. حتی اگر صحبت کردن درباره بلوغ نوجوانتان برایتان دشوار است اجازه دهید فرزندتان بداند که میتواند هر سوالی را در این باره بپرسد.
روی ظاهر نوجوانتان کنترل داشته باشید. اشتیاق نوجوانتان برای پوشیدن لباس‌ها و داشتن مدل موی مد روز و نامناسب میتواند برای اغلب والدین ایجاد تنش کند. سعی کنید اگر در مورد ظاهر وی ناراضی هستید با قطعیت محدودیت‌های او را گوشزد کنید از طرفی سعی کنید بسیاری از انتخاب‌های او را هم بپذیرید و هر زمان که می‌توانید توافقاتی هم با او داشته باشید.
راهنمای فرزندتان باشید. فرزند شما در این سنین نیاز به نظارت بیشتر دارد اگر چه نظارت نوجوان یازده ساله با نوجوان چهارده ساله تفاوت دارد، اما فرزندتان در هر سنی که هست حتما بدانید که کجا و در حال انجام چه کاری هست.
فرزندتان را به تنهایی عادت ندهید. نباید او را دائما تنها بگذارید، اما اگر به اجبار این کار را می‌کنید مدت تنها ماندن او را به حداقل برسانید. اگر دوستانش را می‌شناسید اجازه دهید تا دوستش را به خانه بیاورد تا در مدت تنهایی با او باشد.
برای تعطیلات فرزندتان برنامه‌ریزی کنید. فرزندتان را تشویق کنید در این ایام حتما هر روز علاوه بر تفریحات، مطالعه هم داشته باشد، نقاشی بکشد، شروع به جمع‌آوری مجموعه کند، تایپ‌کردن را یاد بگیرد، یک صفحه وب باز کند، چیزی بسازد، شطرنج یاد بگیرد یا بازی تازه‌ای را بیاموزد، نمایش بازی کند و حتی آواز بخواند.
در مورد شلخته بودن او را تهدید نکنید. اگر به دلیل بی‌نظمی‌هایش دائم او را سرزنش کنید او از شما دوری می‌کند. بهترین کار این است که مثلا برای جمع و جور کردن اتاقش با هم سازش کنید. شما اتاق را جمع کنید تا او اسباب بازی‌هایش را بچیند با این کار از فشار او هم کم میشود. اگر فرزندتان نمی‌تواند در این سن اتاقش را مرتب کند به او توهین نکنید، چرا که با این کار فقط او احساس ناامیدی می‌کند.
عذرخواهی او را بپذیرید. اگر نوجوانتان دروغی می‌گوید و بعد حقیقت را گفته و عذرخواهی می‌کند، عذر او را بپذیرید و صداقتش را تحسین کنید. اگر فرزندتان عادت به دروغگویی دارد کمی هم به رفتار خودتان دقت کنید چرا که فرزندتان می‌فهمد که شما در چه زمانی دروغ می‌گویید. در مورد رویدادهای روزمره صادقانه رفتار کنید تا فرزندتان صداقت داشتن را اول از شما به عنوان والد بیاموزد.
8 توصیه کاربردی برای والدین
گر‌چه تقریبا همه نوجوانان در این دوران از والدینشان فاصله می‌گیرند، حرمت نفس آنها بیش از همه تحت تاثیر روابط با همسن و سالان قرار دارد ولی والدینشان همچنان نقش مهمی در شکل‌گیری، اصلاح یا تقویت آن دارند. توجه به این نکات میتواند در این زمینه بسیار کمک‌کننده باشد:
1 ـ قبل از هر چیز حرمت نفس خود را اصلاح و تقویت کنید: حداقل از نقطه نظر جنبه‌های منفی، بیشتر نوجوانان کپی و تصویری از والدین خود خواهند بود و یک پدر و مادر با حرمت نفس پایین معمولا باعث تضعیف حرمت نفس فرزندش میشود.
2 ـ الگوی خوبی برای او باشید: پدر یا مادری که با همسر خود با محبت و احترام برخورد نمی‌کند، دائما گله و شکایت می‌کند یا دیگران یا حتی خود را سرزنش می‌کند نباید انتظار داشته باشد فرزندش چیز دیگری از آب در آید. الگوی خوبی برای نحوه صحیح ابراز احساس و نظر خود، شنیدن و درک دیگران، حل مساله و مشکل، جسور بودن، پذیرش واقعیت‌ها (هر آنچه هستیم) و تلاش در جهت بهتر شدن، باشیم.
3 ـ در تائید، تشویق و تحسین نوجوانتان دست و دلباز باشید: گر چه نوجوانان تمایل زیادی به کسب رضایت و خرسندی والدین دارند، ولی آنها باید به دلیل تلاش و کار خوبشان مورد تشویق و تحسین قرار گیرند. البته تشویق باید واقعی، صمیمانه و دور از اغراق باشد.
4 ـ بدون قید و شرط محبت و مهربانی خود را نثار فرزندتان کنید:بگذارید فرزندتان دریابد که هر کسی و از جمله او ممکن است اشتباه و خطا کند و در عین پذیرش مسئولیت و عواقب اشتباه خود، شما همچنان او را دوست دارید.
5 ـ حرمت و احترام نوجوانتان را حفظ کنید: هر طوری که انتظار دارید دیگران با شما برخورد کنند با فرزندتان رفتار کنید و هیچ‌گاه از کلمات رکیک و زشت و برچسب‌های منفی حتی به شوخی (دست و پا چلفتی، کودن، تنبل و...) استفاده نکنید.
6 ـ از انتقاد بی‌جا و بی‌مورد و مکرر خودداری کنید: کمتر کسی از انگشت گذاشتن روی اشتباهات، عیب‌ها و نقص‌هایش ناراحت نمی‌شود تا چه برسد به نوجوان که از درجات غرور و کمال‌گرایی بالاتری برخوردار است. در برخورد با رفتارهای نادرست و اشتباهات فرزندمان باید فقط آن رفتار و اشتباه خاص مورد سوال و انتقاد قرار گیرد نه اینکه شخصیت وی را زیر سوال ببریم.
7 ـ در کارها با او مشورت کنید: نوجوانتان نه تنها باید بخوبی شنیده شود بلکه باید در همه امور خانواده با حق رای برابر دیگران، نظر او نیز خواسته شود تا دریابد که پدر و مادرش واقعا به او اهمیت داده حتی اگر با آن موافقت نشود باز هم احساس ارزشمندی خواهد کرد.
8 ـ زمینه‌های موفقیت و کشف و پرورش استعدادهای نوجوانتان را جزو اولویت‌هایتان قرار دهید: والدین موظفند تا جایی که امکاناتشان اجازه می‌دهد شرایط و امکانات لازم را برای هرچه شکوفا‌تر شدن استعدادهای فرزندشان فراهم کنند و دراین راه تمام توان خود را به کار برند. (ضمیمه چاردیواری/معصومه اسدی)