جام جم سرا: در ایران نهادهای ارائه دهنده آمار فراوان است. هر نهاد و سازمان، هر وزارتخانه و هر مسئول آمار ارائه میدهد و هر مرجع، آمار خودش را درست میداند و در ولوله ناشی از آمارهای متفاوت آنچه به حاشیه میرود اصل ماجراست.
بحث برانگیزترین آمارهایی که تاکنون در کشور منتشر شده، مربوط به آمارهای اقتصادی است؛ آمارهایی که مردم شاید از ریزه کاریهای محاسباتی آن با خبر نباشند، ولی چون اقتصاد با تار و پود زندگیشان پیوند دارد، نسبت به آن حساساند و برای پیگیریاش گوش تیز میکنند.
بیشترتناقضهای آماری هم در این نقطه به وجود میآید؛ آمارهایی که نهادهای دولتی و رسمی ارائه میدهند و همه از بهبود اوضاع حکایت میکند، ولی مردم کمتر آن را میپذیرند چون آنچه در زندگی روزانه خود میبینند متفاوت از آن آمار است.
بارزترین نمونهاش آمار مربوط به بیکاری، نرخ تورم و رشد اقتصادی و سرمایهگذاری خارجی است که دستکم در سالهای اخیر اعدادی متناقض داشته و از هر دولت به دولت بعد تفاوتی چشمگیر کرده است. یعنی در یک دولت بیکاری و تورم رو به افول گزارش شده و در دولتی دیگر رشد اقتصادی و سرمایهگذاری رو به رشد توصیف شده، در حالی که آنچه مردم در زندگی خود لمس میکنند چیزی جز تشدید تنگناها و تعمیق رکود نیست. علاوه بر اقتصاد، حوزههای دیگر هم درگیر این مشکل است مثل آمارهای ضد و نقیض از ضریب نفوذ اینترنت در ایران، آمارهای متفاوت از خط فقر یا تعداد فقرا یا آمارهای مخدوش از میزان کتابخوانی و سرانه مطالعه در ایران.
آمار ورود گردشگران خارجی به کشور، تعداد دانشآموزان درگیر اعتیاد، جمعیت کودکان بازمانده از تحصیل، کودکان کار و خیابان، تعداد خوابگاههای غیرمجاز دانشجویی، آمار سیگاریها، تعداد مبتلایان به انواع بیماریها، عدد و رقم مربوط به ازدواجها و طلاقهای سالانه و حتی آمار مربوط به وسعت جنگلهای کشور یا سرعت بیابانی شدن سرزمینمان آمارهایی نیست که با یک عدد واحد از آن یاد شود.
نتیجه این میشود که در نبود آمارهای رسمی و دقیق، دیگرانی به میدان ارائه آمار میآیند که یا بررسیهای ناقصی کرده اند و به این آمارها رسیده اند یا بررسی نکرده درباره موضوعات مختلف آمار میدهند. همین چند صدایی در حوزه ارائه آمار است که اعتبار اطلاعات را مخدوش میکند، ضمن این که آمارهایی که با منطق و مشاهدات عینی جور در نمیآید ضربهای سختتر به اعتبار اطلاعات میزند.
آمار یا بازی با اعداد؟
آمار یک علم است؛ علم جمعآوری، تنظیم، تحلیل و تفسیر اطلاعات به صورت عددی که هدفش توصیف ساده، روشن و قابل فهم از مشاهدات و تعمیم آن به کل جامعه است. این علم برای رسیدن به این هدف به دو روش کار میکند؛ اول روش توصیفی و دوم روش استنتاجی که در روش اول، اطلاعات موجود دستهبندی و خلاصهسازی میشود تا ویژگیهای بهدست آمده از یک موضوع در قالب یک عدد بیان شود و در روش دوم اطلاعات به جای توصیف عددی صرف، تجزیه و تحلیل میشود.
این اطلاعات و دادهها باید هفت ویژگی نیز داشته باشد تا قابل اعتماد شود یعنی درستی، بموقع بودن، انسجام، جامعیت، مقایسهپذیری، شفافیت و مرتبط بودن با نیازهای جامعه را در بر بگیرد. پس آمار یک دستیار خوب برای ادارهکنندگان امور است چون این علم کمک میکند با بررسی یک جامعه نمونه، اطلاعات مورد نظر استخراج شود و با شناسایی وضع موجود، بشود برای آینده برنامهریزی کرد. مثلا اگر بدانیم تعداد کودکان بازمانده از تحصیل یا تعداد دانشجویانی که گرفتار مواد مخدر میشوند یا جمعیت زنان سرپرست خانوار یا خودسرپرست چه تعداد است آن وقت میدانیم با چه تعداد جمعیت با ویژگیهای خاص روبهرو هستیم و برای حل این معضل باید به چه راههایی متوسل شویم.
واضح است اگر چنین آماری در دسترس نباشد تا چه اندازه پای حدس و گمان به میان میآید و تا چه اندازه فضا برای آنهایی که قصد بزرگنمایی یا کوچک نمایی دارند، باز میشود.
اما گاهی رگههایی از عمد، پشت سر برخی آمارها وجود دارد که کار را سخت و شرایط را پیچیده میکند، همان شرایطی که بهمن آرمان، کارشناس مسائل اقتصادی به آن اشاره دارد. او به جام جم توضیح میدهد که گرچه مبانی آمارگیری در همه کشورهای دنیا تقریبا یکسان است، ولی در ایران قابل اعتماد بودن آمارها حتی پیش از انقلاب جای پرسش فراوان دارد. این کارشناس اقتصادی، قابل اعتماد نبودن برخی از آمارها را به تمایل دولتها به ارائه عملکردی مطلوب از خود مرتبط میداند که سبب میشود آمارها فراز و فرود داشته باشد و اعتبارش مخدوش شود.
آرمان این وضع ما را با کشورهای صنعتی مقایسه میکند و آلمان را مثال میزند که در آن (در یک برهه زمانی) آماری که حکایت از کاهش رشد اقتصادی در این کشور دارد چطور به نوسانات نرخ برابری ارز در کشورهای عضو اتحادیه اروپا منجر میشود.
این مدرس اقتصاد دانشگاه تهران با بیان این مقدمه به وضع برخی آمارها در کشورمان اشاره میکند و نرخ مربوط به بیکاری را مثال میزند که همیشه با رقمهای خوشبینانهای توصیف میشود در حالی که این رقمها با واقعیتهای موجود جامعه که وجود افراد بیکار در همه خانوادههاست تطبیق ندارد.
بهمن آرمان البته علاوه بر دستکاریهای آماری، تعاریف متفاوت در تعیین جامعه نمونه را نیز در تولید آمارهای دور از واقعیت موثر میداند، مثل تعریفی که در کشور از فرد شاغل وجود دارد و تعریفی متفاوت با تعاریف مرسوم در دنیاست. اشاره او به این نکته است که تعداد زیادی از افرادی که در کشورمان شغل دارند در حقیقت دچار بیکاری پنهان هستند، مثل میلیونها نفر که در خرده فروشیها مشغول به کار هستند و به ظاهر شغل دارند ولی از بابت فعالیت آنها ارزش افزودهای در حسابهای ملی منظور نمیشود. مثال دیگر او از بیکاران پنهان، کارمندان مازاد در ادارات هستند که اغلب تعدادشان چند برابر بیشتر از مقدارمورد نیاز است.
این کارشناس مسائل اقتصادی همین موارد را مسبب ارائه آمارهایی غیرواقعی میداند که مثلا در موضوع بیکاری، آمارهای غیررسمی و برآورد نهادهای بینالمللی نرخ آن را حدود 30 درصد میدانند ولی آمارهای ملی و رسمی آن را کمتر از 10 درصد توصیف میکند.
در واقع میشود گفت در کشور ما اتفاق غالب این است که به جای توصیف واقعیت و تلاش برای یافتن راهحل برای مشکلات، آمار ابزاری است برای ارائه تصویری قابل قبول از وضع موجود که دستکم در برههای از زمان عدهای از مردم را راضی نگه میدارد، غافل از این که نبود آمار دقیق و شفاف فقط راه را برای برداشتن گامهای اصولی و داشتن برنامهریزیهای کارساز سد میکند.
رنج آسیبهای اجتماعی از فقدان آمار
خلا وجود آمار دقیق، به روز و قابل اعتماد تقریبا در همه حوزهها احساس میشود. بجز اقتصاد، موضوعات اجتماعی و فرهنگی بویژه آسیبهای این حوزهها معمولا آمار ندارد یا اگر این آمار در دسترس مسئولان است، بنابر برخی مصلحتها پنهان میشود، مثل تعداد زنان خیابانی و تن فروش که مصلحتها میگوید بهتر است این پدیدهها بدون ذکر آمار رسمی باقی بماند.
حتی در موضوعاتی که پنهانی نیست و مستقیم با رفاه اجتماعی مرتبط است، این فقدان آماری لمس میشود. نمونهاش تعداد معلولان در کشور که با اعداد مختلفی اعلام میشود. حتی یحیی سخنگویی، معاون امور توانبخشی سازمان بهزیستی نیز در گفتوگو با جام جم این موضوع را تائید میکند و میگوید: چون آماری دقیق از تعداد معلولان که همه جزییات مربوط به آنها را دسترس قرار دهد، کمتر موجود است، نمیتوان جامعه هدف را بخوبی شناسایی کرد و خدمات در خوری را به آنها ارائه داد.
این نقص در مواجهه با کودکان بازمانده از تحصیل، جمیعت دقیق بی سوادان، زنان خودسرپرست و بدسرپرست، افراد در معرض آسیبهای روانی، سالمندان بیمار، دانشجویان افسرده، افراد در معرض اعتیاد و صدها موضوع دیگر نیز قابل مشاهده است.
این فقدان آمارهای دقیق چند آسیب دارد که اولیاش بیخبری از تعداد جمعیتی است که باید برای آنها برنامهریزی کرد. آسیب دوم نیز بیان اعداد و ارقام متفاوت از منابع گوناگون و البته ظهور افرادی است که به اسم کارشناس، آمارهای غیرواقعی میدهند.
همین چندصدایی و نبود وحدت رویه در ارائه آمارهاست که بی اعتمادی افکار عمومی را به دنبال میآورد که در نوع خود آسیبی جدی است. موسی خدمتگزار، جامعهشناس در گفتوگو با جامجم بر این آسیب دست میگذارد و میگوید: بیان آمارهای متعدد و متناقض سبب بیاعتمادی مردم به آمارها میشود که وقتی قرار است علت آن را بررسی کنیم باید به ریشه تاریخی اش توجه کنیم و بدانیم چه بسا اتفاقاتی که در گذشته رخ داده و به تولید آمارهای غیرواقعی، دستکاری شده و تصنعی منجر شده، باعث بدبینی افکار عمومی شده است.
به گفته وی، ملموسترین مثال، آمارهای ارائه شده درباره تورم است که در گذشته چندبار تجربه کردهایم مرکز آمار ایران رقمهای معقولی از آن اعلام میکرده، ولی گاه با یک دستکاری طوری نشان داده میشد که انگار این آمارها غیرواقعی است و تورم کمتر از آنی است که در آمارها بیان شده است.
او این وضع را مسبب سردرگمی افکار عمومی میداند، چون به اعتقاد وی واقعیت آن چیزی است که مردم لمس میکنند نه آن چیزی که برخی آمارها میگویند.
اما یک جامعه نیاز به مردمی دارد که به اطلاعات داخلی اعتماد داشته باشند که موسی خدمتگزار معتقد است برای بازگشت این اعتماد چارهای جز تغییر رویکرد نسبت به علم آمار و رساندن آن به جایگاه واقعیاش که همان جمعآوری اطلاعات برای برنامهریزی و مدیریت است، وجود ندارد.
وجود آمار درست و قابل اعتماد در همه حوزهها بویژه در اقتصاد و مسائل اجتماعی به اندازهای مهم است که به کمک آن میشود وضع موجود را ارزیابی کرد، کاستیها را شناخت، نقاط ضعف و قوت را تعیین کرد و براساس آن برای آینده برنامه چید.
اگر آمار دقیق در دسترس نباشد مثل این است که تصمیم گیران و برنامهریزان کشور هیچ شناختی از جمعیت خود ندارند و با چشمهای بسته برنامه مینویسند و تصمیم میگیرند. اگر آمار دقیق در دسترس نباشد برنامهریزی معطوف به هدف مختل است و هر چه سنگ است به در ِبسته میخورد. برای همین است که اول آبان روز آمار و برنامهریزی است تا یادآوری کند داشتن جامعهای رو به رشد که همه چیز در آن طبق برنامه پیش برود در گرو داشتن آمارهای دقیق، قابل اعتماد و استناد و به روز است.
مریم خباز / گروه جامعه
ایرانیها چند درصد درآمد خود را تفریح میکنند و آیا هزینههای تفریح در میان استانهای مختلف متفاوت است؟ آمارهای بانک مرکزی در پاسخ این سوالات بسیار جالب است.
بررسی آمارهای درآمد و هزینه خانوارها (منتشر شده توسط بانک مرکزی)در سال ۹۳ نشان میدهد در میان ۳۱ استان کشور چهار استان خراسان جنوبی، سمنان، ایلام و کهگیلویه و بویراحمد بیش از دیگر استانها برای تفریح و امور فرهنگی هزینه میکنند. در مقابل چهار استان سیستان و بلوچستان، چهارمحال و بختیاری، کردستان و البرز کمترین هزینه را برای تفریح و امور فرهنگی میپردازند.
استانی مانند تهران یا اصفهان و فارس که انتظار میرفت با توجه به فراهم بودن زیرساخت های فرهنگی، بیش از دیگران برای تفریح و امور فرهنگی هزینه کنند، به ترتیب رتبه ۲۵، ۱۴ و ۲۳ را دارند. اگرچه سایر هزینهها مانند مسکن در استانهایی مانند تهران بیشتر است اما از طرفی درآمد سالانه تهرانیها برای مثال دو برابر خراسان جنوبی است.
از طرفی استانهایی مانند خراسان جنوبی، ایلام و کهگیلویه وبویراحمد جزو استانهای محروم و فقیر محسوب میشود و اینکه خانوارها در خراسان جنوبی سالانه دو میلیون و ۳۸۶ هزار تومان یا در کهگیلویه و بویر احمد دو میلیون و ۲۷۰ هزار تومان صرف تفریح و امور فرهنگی و هتل و رستوران کنند، کمی با دادههای آماری دیگر و تصور اولیه این استانها هماهنگ نیست.
چون در مقابل استانهایی مانند سیستان و بلوچستان، چهارمحال و بختیاری و کردستان که شرایطی مشابه استانهای صدر لیست دارند، در انتهای لیست قرار گرفتهاند که کمترین هزینه را برای تفریح میپردازند. این سه استان به ترتیب سالانه ۵۱۹، ۹۰۲ و ۵۶۷ هزار تومان برای تفریح و هتل و رستوران هزینه میکنند.
بر این اساس چند سوال مطرح میشود؛ اول اینکه بانک مرکزی در بررسی آماری خود از تفریح و امور فرهنگی چه تعریفی ارائه داده و چه زیرمجموعههایی را در بر میگیرد که برخی از استانهای محروم و فقیر در صدر لیست قرار گرفتهاند؟ دومین سوال اینکه آیا ممکن است این مرجع آماری در محاسبات خود اشتباه کرده باشد و سومین سوال هم این است که دادههای مرکز آمار ایران چه میگوید؟
طبقهبندی بینالمللی از هزینه و درامد خانوار یک طبقهبندی کلی است که هزینهها را در ۱۲ گروه اصلی و زیرگروههای مختلف دستهبندی کرده است. اول اینکه در میان این دادهها گروهی با عنوان هزینه تفریح و سرگرمی (به معنای گذران وقت و خوشگذرانی) عنوان نشده است. به همین دلیل در این گزارش، ترکیبی از هزینههای امور فرهنگی و تفریحی و هتل و رستوران معادل هزینه تفریح در ایران گرفته است. هزینه هتل و رستوران که واضح است. اما چه مواردی در زیر گروه امور فرهنگی و تفریحی قرار میگیرد؟
• تجهیزات سمعی و بصری، عکاسی و دادهپردازی و لوازم آن
• سایر وسایل عمده با دوام برای تفریح و فرهنگ(لوازم موسیقی، میز پینگ پنگ و …)
• سایر اقلام و حیوانات خانگی (اسباب بازی، گل و گیاه)
• خدمات فرهنگی و تفریحی(بلیط مسابقات، استخر، باشگاه، آموزش موسیقی، سینما، موزه و …)
• روزنامه ، کتاب، لوازمالتحریر(کتابهای درسی و غیردرسی)
• هزینه مسافرتهای دستهجمعی (مسافرت های مذهبی و تفریجی داخل و خارج)
با بررسی این گروهها به نظر نمیرسد استانهای محروم کشور دارای برخی از زیرساختها مانند سینما، موزه، باشگاه و موارد این چنینی باشند یا مثلا ۰٫۱ درآمد سالانه خود را صرف خرید وسایل تفریحی بادوام کنند!
اما آیا آمارهای بانک مرکزی مشکل دارد؟ بررسی دادههای مرکز آمار تنها در یک مورد نشان میدهد که هزینه تفریح فرهنگی استانی مانند خراسان جنوبی نصف آن آماری است که بانک مرکزی گزارش داده است. ارائه دو آمار متفاوت که به گفته کارشناسان آماری از یک طبقهبندی واحد استفاده میکنند، قابل توجه است.
نکته قابل توجه دیگر این است که ممکن است نمونه آماری انتخاب شده بسیار کوچک بوده و نتوانسته همه اطلاعات را به درستی منعکس کند. نمونه این اشتباه در بررسی آمار هزینه تفریح خانوارها به تفکیک بعدخانوار مشاهده میشود.
گزارشهای بانک مرکزی نشان میدهد هزینه تفریح خانوارها با تعداد اعضای خانوار ارتباط دارد. هرچه تعداد اعضای خانوار بیشتر میشود، هزینه تفریح کمتر میشود. اما بررسی دادههای آماری نشان میدهد در مورد خانوارهای ۹ نفره این گونه نیست. مثلا خانوارهای هشت نفره سالانه یک میلیون و ۵۶۵ هزار تومان برای تفریح هزینه میکنند، خانوارهای ۹ نفره سه میلیون و ۱۷۷ هزار تومان و خانوارهای ۱۰ نفر و بیشتر یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان! آماری که باز هم این سوال را ایجاد میکند که چرا هزینه تفریح یک خانوار ۹ نفره دو برابر یک خانوار هشت یا ۱۰ نفره است؟
پاسخ به نظر چندان سخت نمیرسد. نمونه آماری این طرح در سال ۹۳ معادل ۱۲۰ هزار نفر بود. ۰٫۲ درصد این تعداد دارای خانوار ۹ نفره بودهاند، یعنی اطلاعات جمعاوری شده برای خانوارهای ۹ نفره از اطلاعات به دست آمده از ۲۴ خانوار حاصل شده و تعمیم آن به کل کشور چندان صحیح به نظر نمیرسد. اما بانک مرکزی چنین مواردی را در گزارش تدوین شده لحاظ نکرده و نتیجه آن این میشود که بررسی آمارهای آن شگفتیآفرین است.
آمار وزارت بهداشت حکایت از دود شدن سالانه 50میلیارد نخ سیگار در کشور دارد که با حسابی سرانگشتی و احتساب هر نخ سیگار 200تومان ،میزان سرمایه ای که سالانه در کشور دود می شود به رقم 10 هزار میلیارد تومان در سال می رسد.
با این حال آمار پنج سال گذشته وزارت بهداشت که هنوز به روز رسانی نشده است حکایت از استعمال دخانیات توسط 3 درصد از افراد کمتر از 15 سال جامعه دارد.یعنی 5درصد از پسران کمتر از 15سال و یک درصد از دختران کمتر از 15سال مصرف کننده دخانیات هستند و این را در بررسی های میدانی هم می توان مشاهده کرد.
مشتری سیگار نخی بیشتر جوان ها و نوجوان ها هستند
کافی است سری به باجه های مطبوعاتی و سوپر مارکت های سطح شهر بزنی تا با جامعه هدف وارد کنندگان و تولید کنندگان سیگار آشنا شوی.
صادق در یکی از خیابان های مرکزی تهران باجه مطبوعاتی دارد و بیشتر از این که روزنامه و مجله بفروشد سیگار می فروشد.او می گوید: بیشترین سود ما از فروش نخی سیگار است و اگر بخواهند جلوی این کار را بگیرند دکه داری دیگر مقرون به صرفه نیست.
از سن و سال مشتری ها که می پرسم می گوید :مشتری سیگار نخی بیشتر جوان ها و نوجوان ها هستند و اغلب هم گذری از ما سیگار می خرند.به خصوص بچه های دبیرستانی که هر بار چند نخ سیگار می خرند و باهم مصرف می کنند.صادق می گوید: در چند سال اخیر تعداد دخترهای سیگاری هم زیاد شده است.
سالانه 10هزار میلیارد تومان توسط افراد سیگاری دود می شود
مهندس ولی زاده، رئیس دبیرخانه ستاد کنترل دخانیات درباره جامعه مصرف کننده سیگار در کشور می گوید:براساس آمار14درصد از ایرانی ها مصرف کننده دخانیات هستند که از این تعداد 12 درصدشان سیگار مصرف می کنند.
از این تعداد 10.5درصدشان مصرف روزانه سیگار دارند و به طور میانگین 13 نخ سیگار در روز مصرف می کنند.
وی البته اشاره ای هم به آمار وزارت صنعت، معدن و تجارت می کند و می گوید: بر اساس آمار وزارت بهداشت مصرف سیگار در کشور سالانه 50میلیارد نخ است اما برخی آمار غیر رسمی از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت حکایت از مصرف سالانه 65میلیارد نخ سیگار در سال دارد.
حال اگر میزان مصرف را همان 50میلیارد نخ در نظر بگیریم سالانه 10هزار میلیارد تومان در کشور توسط افراد سیگاری دود می شود که این خود یک درصد از تولید ناخالص ملی را شامل می شود.
مصرف دخانیات علاوه بر پولی که برای مصرف آن پرداخت می شود و هزینه های درمان ،پیامدها و بار هزینه ای دیگری هم برای کشور به همراه دارد.
آن گونه که دکتر غلامرضا حیدری رئیس مرکز تحقیقات پیشگیری و کنترل دخانیات می گوید :اگر هزینه های درمان، غیبت از کار،دارو،آزمایشگاه و مرگ زود رس را نیز در نظر بگیریم،مصرف دخانیات روزانه حدود 120میلیارد تومان هزینه بر اقتصاد کشور تحمیل می کند که تمام این هزینه ها از جیب 85درصد افراد غیر سیگاری جامعه تامین می شود.این درحالی است که در بسیاری از کشورهای مترقی افراد سیگاری باید حق بیمه ای بیشتر از افراد غیر سیگاری پرداخت کنند.
مصرف قلیان درحال همه گیری است!
رئیس مرکز تحقیقات پیشگیری و کنترل دخانیات مشکل اصلی امروز جامعه را مصرف قلیان ونبود قبح مصرف در خانواده ها می داند و می گوید: متاسفانه آماری از مصرف قلیان در جامعه وجود نداردو از آن جا که مصرف این ماده دخانی ممکن است به صورت روزانه و تفریحی صورت گیرد اطلاعات دقیقی از آسیب های ناشی از آن وجود ندارد.
اما آمار تقریبی حکایت از این دارد که 20تا 25درصد ایرانیان تجربه مصرف قلیان را دارند و مصرف قلیان مانند سیگار قبیح نبوده و حتی فرزندان در حضور خانواده هایشان اقدام به استعمال آن می کنند.
این درحالی است که به واسطه حجم زیاد دود قلیان ،استعمال آن به مراتب از سیگار خطرناک تر است و بیماری های شدیدتری را برای بدن به همراه دارد.
دکتر حیدری در توضیح این موضوع هم می گوید: بارها در رسانه درباره خطرات قلیان صحبت شده است اما افراد باید بدانند که با هر پک سیگار 30سی سی دود وارد ریه ها می شود اما با هر پک به قلیان چیزی در حدود 400سی سی دود به ریه ها وارد می شود.
نکته دیگر تعداد پک هاست.هر نخ سیگار با 12پک به اتمام می رسد اما در هر بار مصرف قلیان فرد ده برابر بیشتر پک می زند و همین موضوع باعث می شود یک بار مصرف قلیان معادن مصرف 100نخ سیگار به بدن آسیب برساند.
دکتر خسرو صادق نیت رئیس مرکزکار و سلامت محیط کار وزارت بهداشت از روبه رشد بودن مصرف قلیان در خانواده ها و دختران خبر می دهد و می گوید: بررسی ها نشان می دهد که روند مصرف سیگار در کشور رو به افزایش نیست و در بعضی سال ها کاهش نیز یافته است، اما در مقابل آن چیزی که نگران کننده است، مصرف قلیان در بین نوجوانان و به خصوص دختران است.
وی اشاره ای هم به مطالعه آمار سال های ۸۲ و ۸۶ درباره مصرف قلیان در کشور می کند و می گوید: نتایج مطالعات نشان می دهد که مصرف قلیان در بین افراد ۱۳ تا ۱۵ سال رشد ۲ برابری داشته و این رشد در بین دختران 5/2 برابر بوده است.متاسفانه همراه با رشد مصرف قلیان، استفاده از قلیان خانوادگی شده است. یعنی، پدر و مادر به راحتی در کنار فرزندان قلیان مصرف می کنند. در حالی که درباره سیگار، چنین شرایطی حاکم نیست.
وی همچنین به خطرات «دود سوم» قلیان در اماکن عمومی اشاره می کند و می گوید: دود این قبیل مواد دخانی به راحتی از طریق پوست جذب می شود و احتمال شیوع مصرف سیگار بالا می رود. یعنی کودکانی که در اماکن عمومی دست شان آلوده به دود مواد دخانی می شود، احتمال دارد در نوجوانی گرفتار مصرف سیگار و قلیان شوند.
دخانیات عامل اصلی 52بیماری است
52بیماری و24نوع سرطان تنها بخشی از آسیب هایی است که مصرف دخانیات برای جامعه به همراه دارد.آسیب هایی که افراد در معرض دود را هم تهدید می کند و به گفته دکتر محمد رضا مسجدی، مدیر کل جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات 10 درصد از افرادی که خود مصرف کننده نیستند اما در معرض دود قرار دارند نیز به این بیماری ها مبتلا می شوند.به گفته دکتر حیدری نیز 75درصد از بیماری های قلبی ارتباط مستقیم با مصرف دخانیات دارند.
قانون هست ولی اجرا نمی شود
مدیر کل جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات اجرا نشدن قوانین موجود را مشکل اصلی مبارزه با دخانیات در کشور می داند و می گوید:از افتخارات نظام جمهوری اسلامی ایران عضویت ایران در معاهده کنترل دخانیات در سال 85 است که با تصویب مجلس شورای اسلامی صورت گرفت.
با عضویت ایران در این معاهده ایران نیز مانند دیگر کشورهای عضو متعهد به اجرای مقررات بین المللی دراین حوزه شد.در همین راستا یک سال بعد یعنی در سال 86مجلس قانون جامع کنترل دخانیات را تصویب کردکه در خاورمیانه و آفریقا ، قانونی یکه تاز و بی نظیر است.ا
ما متاسفانه با وجود چنین قانونی به دلیل نبود هماهنگی و نظارت اتفاق خاص و چشمگیری طی 10 سال گذشته رخ نداده و سن استعمال دخانیات به 13تا 15سال رسیده است.
علاوه بر این مصرف قلیان در حال سنت شکنی است و ساختار نامطلوب فرهنگی درجامعه پدید آورده است.حتی در طول 10 سال گذشته نمایش دخانیات در فیلم ها و سریال ها هم افزایش یافته است که همین موضوع تاثیری نامطلوب بر جامعه می گذارد.
افزایش 3 برابری نمایش مصرف دخانیات در فیلم ها
مسجدی تاکید ویژه ای بر فرهنگ سازی برای کاهش تقاضای مصرف در جامعه به ویژه در سنین کم دارد و می گوید:کار باید از آموزش و پرورش شروع شود و نهادهای فرهنگی مانند صداو سیما و تولید کنندگان فیلم ها و سریال هایی که در شبکه خانگی توزیع می شوند نیز به این موضوع اهمیت دهند.
چراکه بر اساس بررسی های صورت گرفته در جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات صحنه های مصرف دخانیات در فیلم های سینمایی از 20تا 30ثانیه در هر فیلم در 10 سال گذشته به 90ثانیه در هر فیلم رسیده است که این خود نشان از ضعف همکاری مسئولان فرهنگی کشور دارد.
وی به عملکرد کشورهای مترقی در این حوزه نیز اشاره می کند و می گوید: در حالی که این کشورها صحنه های مصرف دخانیات در فیلم های قدیمی را سانسور می کنند در کشور ما استعمال دخانیات توسط هنرپیشه های نقش اول 10 برابر نسبت به گذشته رشد داشته است.
عزمی برای جلوگیری از عرضه محصولات دخانی نیست
این مقام مسئول از اهمیت ندادن برخی مسئولان به ستاد کشوری کنترل دخانیات نیز گلایه دارد و می گوید:با این که حدود 10 سال از تشکیل این ستاد می گذردمقام مسئول ناجا و رئیس رسانه ملی حتی یک بار هم در جلسات ستاد شرکت نکرده اند و با وجود شرکت وزیران علوم،آموزش و پرورش ،بهداشت و ورزش و جوانان در این جلسات،اما برخی ناهماهنگی ها باعث شده تا کار به خوبی جلو نرود.
به عنوان مثال نیروی انتظامی عزمی برای جلوگیری از عرضه دخانیات در مراکز فاقد مجوز ندارد و وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز مجوز ساخت کارخانه های بزرگ فراوری توتون و تنباکو را صادر می کند.مسجدی تعداد واحدهای فاقد مجوز عرضه کننده قلیان در کشور را هشت هزار واحد صنفی اعلام می کند و می گوید:این واحدها اجازه فعالیت ندارند اما نبود نظارت ها راه را برایشان باز گذاشته است.
بهزاد ولی زاده رئیس دبیرخانه ستاد کنترل دخانیات نیز با تاییداین مطلب می گوید: هم اکنون مهم ترین معضل ما باجه های مطبوعاتی فروشنده سیگار است که البته وزارت کشور و شهرداری ها قول همکاری داده اند و قرار بر این است که در ماه جاری ممنوعیت فروش سیگار در محل های فاقد مجوز اجرایی شود.درمجموع در بحث عرضه محصولات دخانی اعم از سیگار و قلیان ،وزارت صنعت، معدن و تجارت نسبت به تعطیلی و پلمب مراکز فروش فاقد مجوز قول همکاری داده است.البته هم اکنون زیر ساخت های لازم تا سطح عمده فروش مهیاست و تا پایان خرداد ماه خرده فروشان و مراکز فاقد مجوز ارائه دهنده قلیان نیز ساماندهی خواهند شد.
مخالفت وزارت صنعت، معدن و تجارت با تنوع بخشی به تصاویر روی پاکت های سیگار
مسجدی مدیرکل جمعیت مبارزه با دخانیات با اشاره به شعار امسال روز جهانی بدون دخانیات که پاکت سفید نام گذاری شده است می گوید:بر اساس قوانین بین المللی 70درصد ازسطح پاکت های سیگار باید سفید باشد و توسط تصاویر هشدار دهنده و وحشتناک از عوارض سیگار پر شود.با این حال در ایران وزارت صنعت و معدن زیر بار تغییر تصاویر نرفته است و مهم ترین مخالف آن نیز مرکز نظارت بر دخانیات است که در جلسات مشترک هر بار موافقت با تغییر تصاویر را به تعویق می اندازد.
25درصد از سیگار مصرفی در کشور قاچاق است
بر اساس آماری که مدیر کل جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات اعلام می کند25درصد از سیگار مصرفی در ایران از کانال های قاچاق وارد کشور می شوند.این یعنی هر سال 1250کانتینر سیگار به صورت قاچاق وارد کشور می شود.
دخانیات عامل اصلی 12درصد از بیماری های غیر واگیر
مسئول دبیرخانه ستاد کنترل دخانیات از تعهد ایران به سازمان ملل متحد برای کاهش سی درصدی مصرف محصولات دخانی در کشور تا سال 1404خبر می دهد و این که بر همین اساس وزارت بهداشت سند ملی پیشگیری از بیماری های غیر واگیر را تدوین کرده و به تایید 12وزیر نیز رسانده است.
ولی زاده با اشاره به این که اجرای این سند از سال گذشته آغاز شده است می گوید:دراین برنامه دخانیات عامل اصلی 12درصد از بیماری های غیر واگیر معرفی شده است و باید با ممنوعیت های در نظر گرفته شده مصرف آن در کشور 30درصد کاهش یابد.به همین منظور مواردی همچون اطلاع رسانی،افزایش آگاهی ،ترک دخانیات،مبارزه با قاچاق و ممنوعیت تبلیغات مد نظر قرار گرفته که امیدواریم با اجرای دقیق آن به نتایج مطلوبی در این حوزه دست یابیم.
منبع: روزنامه خراسان
آمار وزارت بهداشت حکایت از دود شدن سالانه 50میلیارد نخ سیگار در کشور دارد که با حسابی سرانگشتی و احتساب هر نخ سیگار 200تومان ،میزان سرمایه ای که سالانه در کشور دود می شود به رقم 10 هزار میلیارد تومان در سال می رسد.
با این حال آمار پنج سال گذشته وزارت بهداشت که هنوز به روز رسانی نشده است حکایت از استعمال دخانیات توسط 3 درصد از افراد کمتر از 15 سال جامعه دارد.یعنی 5درصد از پسران کمتر از 15سال و یک درصد از دختران کمتر از 15سال مصرف کننده دخانیات هستند و این را در بررسی های میدانی هم می توان مشاهده کرد.
مشتری سیگار نخی بیشتر جوان ها و نوجوان ها هستند
کافی است سری به باجه های مطبوعاتی و سوپر مارکت های سطح شهر بزنی تا با جامعه هدف وارد کنندگان و تولید کنندگان سیگار آشنا شوی.
صادق در یکی از خیابان های مرکزی تهران باجه مطبوعاتی دارد و بیشتر از این که روزنامه و مجله بفروشد سیگار می فروشد.او می گوید: بیشترین سود ما از فروش نخی سیگار است و اگر بخواهند جلوی این کار را بگیرند دکه داری دیگر مقرون به صرفه نیست.
از سن و سال مشتری ها که می پرسم می گوید :مشتری سیگار نخی بیشتر جوان ها و نوجوان ها هستند و اغلب هم گذری از ما سیگار می خرند.به خصوص بچه های دبیرستانی که هر بار چند نخ سیگار می خرند و باهم مصرف می کنند.صادق می گوید: در چند سال اخیر تعداد دخترهای سیگاری هم زیاد شده است.
سالانه 10هزار میلیارد تومان توسط افراد سیگاری دود می شود
مهندس ولی زاده، رئیس دبیرخانه ستاد کنترل دخانیات درباره جامعه مصرف کننده سیگار در کشور می گوید:براساس آمار14درصد از ایرانی ها مصرف کننده دخانیات هستند که از این تعداد 12 درصدشان سیگار مصرف می کنند.
از این تعداد 10.5درصدشان مصرف روزانه سیگار دارند و به طور میانگین 13 نخ سیگار در روز مصرف می کنند.
وی البته اشاره ای هم به آمار وزارت صنعت، معدن و تجارت می کند و می گوید: بر اساس آمار وزارت بهداشت مصرف سیگار در کشور سالانه 50میلیارد نخ است اما برخی آمار غیر رسمی از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت حکایت از مصرف سالانه 65میلیارد نخ سیگار در سال دارد.
حال اگر میزان مصرف را همان 50میلیارد نخ در نظر بگیریم سالانه 10هزار میلیارد تومان در کشور توسط افراد سیگاری دود می شود که این خود یک درصد از تولید ناخالص ملی را شامل می شود.
مصرف دخانیات علاوه بر پولی که برای مصرف آن پرداخت می شود و هزینه های درمان ،پیامدها و بار هزینه ای دیگری هم برای کشور به همراه دارد.
آن گونه که دکتر غلامرضا حیدری رئیس مرکز تحقیقات پیشگیری و کنترل دخانیات می گوید :اگر هزینه های درمان، غیبت از کار،دارو،آزمایشگاه و مرگ زود رس را نیز در نظر بگیریم،مصرف دخانیات روزانه حدود 120میلیارد تومان هزینه بر اقتصاد کشور تحمیل می کند که تمام این هزینه ها از جیب 85درصد افراد غیر سیگاری جامعه تامین می شود.این درحالی است که در بسیاری از کشورهای مترقی افراد سیگاری باید حق بیمه ای بیشتر از افراد غیر سیگاری پرداخت کنند.
مصرف قلیان درحال همه گیری است!
رئیس مرکز تحقیقات پیشگیری و کنترل دخانیات مشکل اصلی امروز جامعه را مصرف قلیان ونبود قبح مصرف در خانواده ها می داند و می گوید: متاسفانه آماری از مصرف قلیان در جامعه وجود نداردو از آن جا که مصرف این ماده دخانی ممکن است به صورت روزانه و تفریحی صورت گیرد اطلاعات دقیقی از آسیب های ناشی از آن وجود ندارد.
اما آمار تقریبی حکایت از این دارد که 20تا 25درصد ایرانیان تجربه مصرف قلیان را دارند و مصرف قلیان مانند سیگار قبیح نبوده و حتی فرزندان در حضور خانواده هایشان اقدام به استعمال آن می کنند.
این درحالی است که به واسطه حجم زیاد دود قلیان ،استعمال آن به مراتب از سیگار خطرناک تر است و بیماری های شدیدتری را برای بدن به همراه دارد.
دکتر حیدری در توضیح این موضوع هم می گوید: بارها در رسانه درباره خطرات قلیان صحبت شده است اما افراد باید بدانند که با هر پک سیگار 30سی سی دود وارد ریه ها می شود اما با هر پک به قلیان چیزی در حدود 400سی سی دود به ریه ها وارد می شود.
نکته دیگر تعداد پک هاست.هر نخ سیگار با 12پک به اتمام می رسد اما در هر بار مصرف قلیان فرد ده برابر بیشتر پک می زند و همین موضوع باعث می شود یک بار مصرف قلیان معادن مصرف 100نخ سیگار به بدن آسیب برساند.
دکتر خسرو صادق نیت رئیس مرکزکار و سلامت محیط کار وزارت بهداشت از روبه رشد بودن مصرف قلیان در خانواده ها و دختران خبر می دهد و می گوید: بررسی ها نشان می دهد که روند مصرف سیگار در کشور رو به افزایش نیست و در بعضی سال ها کاهش نیز یافته است، اما در مقابل آن چیزی که نگران کننده است، مصرف قلیان در بین نوجوانان و به خصوص دختران است.
وی اشاره ای هم به مطالعه آمار سال های ۸۲ و ۸۶ درباره مصرف قلیان در کشور می کند و می گوید: نتایج مطالعات نشان می دهد که مصرف قلیان در بین افراد ۱۳ تا ۱۵ سال رشد ۲ برابری داشته و این رشد در بین دختران 5/2 برابر بوده است.متاسفانه همراه با رشد مصرف قلیان، استفاده از قلیان خانوادگی شده است. یعنی، پدر و مادر به راحتی در کنار فرزندان قلیان مصرف می کنند. در حالی که درباره سیگار، چنین شرایطی حاکم نیست.
وی همچنین به خطرات «دود سوم» قلیان در اماکن عمومی اشاره می کند و می گوید: دود این قبیل مواد دخانی به راحتی از طریق پوست جذب می شود و احتمال شیوع مصرف سیگار بالا می رود. یعنی کودکانی که در اماکن عمومی دست شان آلوده به دود مواد دخانی می شود، احتمال دارد در نوجوانی گرفتار مصرف سیگار و قلیان شوند.
دخانیات عامل اصلی 52بیماری است
52بیماری و24نوع سرطان تنها بخشی از آسیب هایی است که مصرف دخانیات برای جامعه به همراه دارد.آسیب هایی که افراد در معرض دود را هم تهدید می کند و به گفته دکتر محمد رضا مسجدی، مدیر کل جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات 10 درصد از افرادی که خود مصرف کننده نیستند اما در معرض دود قرار دارند نیز به این بیماری ها مبتلا می شوند.به گفته دکتر حیدری نیز 75درصد از بیماری های قلبی ارتباط مستقیم با مصرف دخانیات دارند.
قانون هست ولی اجرا نمی شود
مدیر کل جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات اجرا نشدن قوانین موجود را مشکل اصلی مبارزه با دخانیات در کشور می داند و می گوید:از افتخارات نظام جمهوری اسلامی ایران عضویت ایران در معاهده کنترل دخانیات در سال 85 است که با تصویب مجلس شورای اسلامی صورت گرفت.
با عضویت ایران در این معاهده ایران نیز مانند دیگر کشورهای عضو متعهد به اجرای مقررات بین المللی دراین حوزه شد.در همین راستا یک سال بعد یعنی در سال 86مجلس قانون جامع کنترل دخانیات را تصویب کردکه در خاورمیانه و آفریقا ، قانونی یکه تاز و بی نظیر است.ا
ما متاسفانه با وجود چنین قانونی به دلیل نبود هماهنگی و نظارت اتفاق خاص و چشمگیری طی 10 سال گذشته رخ نداده و سن استعمال دخانیات به 13تا 15سال رسیده است.
علاوه بر این مصرف قلیان در حال سنت شکنی است و ساختار نامطلوب فرهنگی درجامعه پدید آورده است.حتی در طول 10 سال گذشته نمایش دخانیات در فیلم ها و سریال ها هم افزایش یافته است که همین موضوع تاثیری نامطلوب بر جامعه می گذارد.
افزایش 3 برابری نمایش مصرف دخانیات در فیلم ها
مسجدی تاکید ویژه ای بر فرهنگ سازی برای کاهش تقاضای مصرف در جامعه به ویژه در سنین کم دارد و می گوید:کار باید از آموزش و پرورش شروع شود و نهادهای فرهنگی مانند صداو سیما و تولید کنندگان فیلم ها و سریال هایی که در شبکه خانگی توزیع می شوند نیز به این موضوع اهمیت دهند.
چراکه بر اساس بررسی های صورت گرفته در جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات صحنه های مصرف دخانیات در فیلم های سینمایی از 20تا 30ثانیه در هر فیلم در 10 سال گذشته به 90ثانیه در هر فیلم رسیده است که این خود نشان از ضعف همکاری مسئولان فرهنگی کشور دارد.
وی به عملکرد کشورهای مترقی در این حوزه نیز اشاره می کند و می گوید: در حالی که این کشورها صحنه های مصرف دخانیات در فیلم های قدیمی را سانسور می کنند در کشور ما استعمال دخانیات توسط هنرپیشه های نقش اول 10 برابر نسبت به گذشته رشد داشته است.
عزمی برای جلوگیری از عرضه محصولات دخانی نیست
این مقام مسئول از اهمیت ندادن برخی مسئولان به ستاد کشوری کنترل دخانیات نیز گلایه دارد و می گوید:با این که حدود 10 سال از تشکیل این ستاد می گذردمقام مسئول ناجا و رئیس رسانه ملی حتی یک بار هم در جلسات ستاد شرکت نکرده اند و با وجود شرکت وزیران علوم،آموزش و پرورش ،بهداشت و ورزش و جوانان در این جلسات،اما برخی ناهماهنگی ها باعث شده تا کار به خوبی جلو نرود.
به عنوان مثال نیروی انتظامی عزمی برای جلوگیری از عرضه دخانیات در مراکز فاقد مجوز ندارد و وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز مجوز ساخت کارخانه های بزرگ فراوری توتون و تنباکو را صادر می کند.مسجدی تعداد واحدهای فاقد مجوز عرضه کننده قلیان در کشور را هشت هزار واحد صنفی اعلام می کند و می گوید:این واحدها اجازه فعالیت ندارند اما نبود نظارت ها راه را برایشان باز گذاشته است.
بهزاد ولی زاده رئیس دبیرخانه ستاد کنترل دخانیات نیز با تاییداین مطلب می گوید: هم اکنون مهم ترین معضل ما باجه های مطبوعاتی فروشنده سیگار است که البته وزارت کشور و شهرداری ها قول همکاری داده اند و قرار بر این است که در ماه جاری ممنوعیت فروش سیگار در محل های فاقد مجوز اجرایی شود.درمجموع در بحث عرضه محصولات دخانی اعم از سیگار و قلیان ،وزارت صنعت، معدن و تجارت نسبت به تعطیلی و پلمب مراکز فروش فاقد مجوز قول همکاری داده است.البته هم اکنون زیر ساخت های لازم تا سطح عمده فروش مهیاست و تا پایان خرداد ماه خرده فروشان و مراکز فاقد مجوز ارائه دهنده قلیان نیز ساماندهی خواهند شد.
مخالفت وزارت صنعت، معدن و تجارت با تنوع بخشی به تصاویر روی پاکت های سیگار
مسجدی مدیرکل جمعیت مبارزه با دخانیات با اشاره به شعار امسال روز جهانی بدون دخانیات که پاکت سفید نام گذاری شده است می گوید:بر اساس قوانین بین المللی 70درصد ازسطح پاکت های سیگار باید سفید باشد و توسط تصاویر هشدار دهنده و وحشتناک از عوارض سیگار پر شود.با این حال در ایران وزارت صنعت و معدن زیر بار تغییر تصاویر نرفته است و مهم ترین مخالف آن نیز مرکز نظارت بر دخانیات است که در جلسات مشترک هر بار موافقت با تغییر تصاویر را به تعویق می اندازد.
25درصد از سیگار مصرفی در کشور قاچاق است
بر اساس آماری که مدیر کل جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات اعلام می کند25درصد از سیگار مصرفی در ایران از کانال های قاچاق وارد کشور می شوند.این یعنی هر سال 1250کانتینر سیگار به صورت قاچاق وارد کشور می شود.
دخانیات عامل اصلی 12درصد از بیماری های غیر واگیر
مسئول دبیرخانه ستاد کنترل دخانیات از تعهد ایران به سازمان ملل متحد برای کاهش سی درصدی مصرف محصولات دخانی در کشور تا سال 1404خبر می دهد و این که بر همین اساس وزارت بهداشت سند ملی پیشگیری از بیماری های غیر واگیر را تدوین کرده و به تایید 12وزیر نیز رسانده است.
ولی زاده با اشاره به این که اجرای این سند از سال گذشته آغاز شده است می گوید:دراین برنامه دخانیات عامل اصلی 12درصد از بیماری های غیر واگیر معرفی شده است و باید با ممنوعیت های در نظر گرفته شده مصرف آن در کشور 30درصد کاهش یابد.به همین منظور مواردی همچون اطلاع رسانی،افزایش آگاهی ،ترک دخانیات،مبارزه با قاچاق و ممنوعیت تبلیغات مد نظر قرار گرفته که امیدواریم با اجرای دقیق آن به نتایج مطلوبی در این حوزه دست یابیم.
منبع: روزنامه خراسان