تین‌نیوز| طبق مصوبه سازمان ملل متحد، سال 2017 به عنوان سال بین‌المللى گردشگرى پایدار براى توسعه اعلام شده است. بر همین اساس، رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری نیز ضمن سخنرانی در مراسم افتتاحیه هفدهمین نشست کنوانسیون جهانی گردشگری، با اشاره به این نام‌گذاری خاطرنشان کرد: «این مصوبه نشانى از نقش و جایگاه حیاتى گردشگرى در زندگى و معاش مردمان جهان و فرصتى مغتنم براى تمرکز ویژه جامعه جهانى بر ارتقاى این صنعت رو به رشد است.» این درحالی است که احمدی‌پور پیش از این نیز بارها بر اهمیت توجه به گردشگری پایدار تاکید و توسعه بومگردی را نسخه عملیاتی و اجرایی طرح‌های مربوط به گردشگری پایدار عنوان کرده است؛ بخش مهمی از گردشگری کشور که برخی از کارشناسان معتقدند چنانچه تحت نظارت قرار نگیرد به بیراهه خواهد رفت.
تیشه تیز کمیتگرایی
در اینباره، مشاور و رایزن ایرانی چندین آژانس بین‌المللی همچون سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) و بانک توسعه قاره آمریکا در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «متاسفانه در گردشگری ایران، بیش از آنکه به کیفیت توجه شود، کمیت مورد توجه قرار گرفته و هدف‌گذاری‌ها بر مبنای تعداد گردشگران ورودی یا تعداد واحدهای اقامتی تعریف شده است.» پروفسور جعفر جعفری که این روزها برای حضور در کنوانسیون راهنمایان گردشگری به ایران آمده، درباره تجربیات دیگر کشورها در حوزه بومگردی یادآور میشود: «مقایسه کشورها در صنعت گردشگری برای پیاده‌سازی الگوهای موفق در کشور به‌سادگی قیاس دیگر صنایع نیست.» او با ذکر یک مثال تاکید می‌کند: «نمی‌توان تجارب کشوری همچون فرانسه در زمینه گردشگری و به صورت خاص بومگردی را در ایران اجرا کرد؛ چرا که عملا این دو کشور با یکدیگر قابل مقایسه نیستند. البته نه از حیث برتری یکی بر دیگری، بلکه به این معنا که تجربیات فرانسه منحصر به آن کشور و تجربیات ایران نیز مختص خود اوست.»
جعفری در ادامه به ملاحظات لازم برای اجرای موفق طرح‌های بومگردی اشاره و می‌افزاید: «جوامع محلی غالبا تجربه کمتری در روبه‌رو شدن با گردشگران دارند و به همین خاطر، شتاب در توسعه بومگردی میتواند آنها را به عقب براند.» این استاد بین‌المللی گردشگری تصریح می‌کند: «تاکید بر بومگردی در روستاها اگرچه ممکن است در آغاز خوشحالی و استقبال جوامع محلی را به دنبال داشته باشد، اما در ادامه و با رشد ورود گردشگران، واکنش‌های تدافعی در پی خواهد داشت.» به گفته عضو هیات علمی مدرسه مدیریت هتلداری دانشگاه ویسکانسن اسکات آمریکا این احساس که محل زندگیشان تبدیل به یک موزه شده و خود آنها نیز در مقام اشیای این موزه، سوژه‌ای برای عکاسی گردشگران هستند، حس زندگی طبیعی و روزمره را از آنها گرفته و از این‌رو هویتشان را در معرض دستبرد قرار می‌دهد.
جعفری همچنین یادآور میشود: «در همین حال، مناطقی نیز در کشور وجود دارد که ساکنان آنها پذیرای گردشگران نیستند و اساسا از ورود میهمانان استقبال نمی‌کنند و اینکه ما تاکید می‌کنیم همه روستاییان ما میهمانپذیرند، درباره برخی از جوامع روستایی ما صدق نمیکند.» از این‌رو وی تاکید می‌کند: «باید با انجام مطالعات کافی، ظرفیت‌های هر منطقه بررسی و نقشه توسعه و رشد بومگردی در هر یک از مناطق مورد نظر تعریف شود. برای مثال درمورد جوامع بسته، سهیم کردن حداکثری آنها در فعالیت‌ها برای زدودن این احساس که فرهنگ‌شان تبدیل به کالایی برای عرضه به گردشگران شده است، بسیار راهگشا خواهد بود و به حفظ تقدس سنن جاری در آن مناطق و نیز جلوگیری از خدشه‌دار شدن حس تعلق خاطر مردم محلی به آداب و سننشان کمک خواهد کرد.»
توسعه بی‌اندیشه، دامنگیر اقامتگاه‌های بومی
گرچه مسوولان گردشگری کشور بر پیشبرد موازی برنامه‌های آموزشی و ترویجی تاکید می‌کند، با این حال اقدام دیرهنگام سازمان گردشگری در این خصوص، حواشی زیادی را پیرامون توسعه کمی اقامتگاه‌های بومگردی رقم زده است. در واقع، تشویق روستاییان برای ساخت این واحدها برای دستیابی به هدف ساخت دو هزار اقامتگاه بومگردی، آنگونه که مسوولان سازمان میراث فرهنگی گفتهاند و پیش از آنکه تحت آموزش‌های لازم قرار بگیرند، این جریان را از مسیر اصلی خود خارج خواهد کرد و گردشگران را نسبت به این دست از اقامتگاه‌ها بدبین می‌کند. همچنین فراهم نبودن دیگر زیرساخت‌های لازم در مناطق محلی که پیش‌نیاز ورود گردشگران است، در کنار عدم معرفی این مناطق در شمار مقاصد گردشگری، جوامع محلی امیدوار به ورود گردشگر را با واقعیتی دیگر مواجه می‌کند و آنها را از کسب درآمد مطلوب بی‌نصیب خواهد گذاشت.
اما پیش از آنکه توسعه پایدار در گردشگری و نیز رشد بومگردی، مورد توجه دستگاه متولی گردشگری کشور قرار گیرد، جامعه دانشگاهی بر این موضوع تاکید داشته است و اکنون این موضوع به یکی از مسائل روی میز سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور بدل شده است؛ تاجایی که دانشگاه علامه طباطبایی با برگزاری دوره کوتاه‌مدت آموزشی برنامه‌ریزی توسعه پایدار مقصدهای بومگردی در ایران، بر آن است تا اصول علمی و منطبق بر استانداردهای جهانی را در این حوزه به بحث بگذارد. دبیر نشست مذکور، با بیان اینکه این دوره دو هفته‌ای با همکاری یک دانشگاه مطرح استرالیایی برگزار شده و تا بیستم ماه جاری ادامه خواهد داشت، به جریان به‌وجود آمده توسعه اقامتگاه‌های بومگردی اشاره و اظهار می‌کند: «توسعه بدون اندیشه در کشور، دامن اقامتگاه‌های بومگردی را نیز گرفته و لازم است که در مقطع کنونی، این موضوع آسیب‌شناسی شود.»
محمود ضیایی می‌افزاید: «روال به این صورت است که هر تئوری در ابتدای طرح آن با مخالفت‌های زیادی روبه‌رو میشود و در ادامه با فروکش کردن دامنه انتقادات و ایستادگی‌ها در برابر تغییر، آن موضوع رواج می‌یابد؛ اما دوباره و پس از یک دوره اوج، وارد دوران افول شده و در نهایت، جریان مورد نظر تعدیل و تثبیت میشود.» بر این اساس، به گفته او طرح مربوط به توسعه بومگردی در کشور در دوران اوج خود به سر می‌‌برد و قطعا به دوران پایداری و تثبیت خواهد رسید. ضیایی در ادامه، توسعه بومگردی را در انطباق کامل با شرایط موجود کشور از جمله منابع سرمایه‌گذاری نیروی انسانی دانسته و یادآور میشود: «با این‌همه در صورتی‌که در ایجاد واحدهای بومگردی، ضوابط و استانداردهای موجود در نظر گرفته نشود، این شکل از گردشگری با عدم استقبال مواجه شده و سرمایه‌های مالی، انسانی و طبیعی کشور به هدر می‌رود.»
این استاد دانشگاه علامه طباطبایی با تاکید بر اینکه ارائه آموزش‌های لازم به جامعه محلی، پیش‌نیاز ورود به طرح‌های توسعه بومگردی است، بیان می‌کند: «کندی سازمان متولی گردشگری کشور در مهیا ساختن و اجرای پیش‌نیازها، همواره مقوله نظارت و مدیریت در اجرا را دچار مشکل می‌کند و ما را در شرایطی قرار می‌دهد که پس از توسعه و در حین اجرای طرح‌ها، با مسائل حل نشده دست به گریبان شویم.» با وجود این شرایط، ضیایی معتقد است که راه‌حل امروز برای مدیریت توسعه بدون پشتوانه آموزشی و نظارتی اقامتگاه‌های بومگردی؛ نه رها کردن آنها و نه مسدود کردن این روند رو به رشد است. به گفته این استاد دانشگاه، تقاضای به‌وجود آمده برای واحدهای بومگردی از سوی گردشگران و نیز مساله بیکاری جوامع محلی، مؤید لزوم توسعه این صورت از گردشگری است اما از سوی دیگر، ایجاد پرشتاب این اقامتگاه‌ها را نیز باید مدیریت کرد؛ از این‌رو در مقطع کنونی، معرفی نمونه‌های موفق این اقامتگاه‌ها شاید عاجل‌ترین اقدام باشد.
او اضافه می‌کند: «پس از شناسایی این نمونه‌ها، باید با شکل‌دهی گروه‌های داوطلب که خواهان ورود به این عرصه هستند، آنها را در معرض این آموزش‌های عملی قرار داد و از نزدیک با جزئیات این فعالیت‌ها آشنا کرد.» او در پایان عدم استفاده سازمان متولی گردشگری از توان علمی جامعه دانشگاهی را مورد انتقاد قرار می‌دهد و می‌گوید: «حضور استادان در جلسات تنها جنبه تشریفاتی داشته و آنها در عمل مورد مشورت قرار نمی‌گیرند.» افزایش جمعیت جهان و محدودیت منابع طبیعی، بیش از هر زمان دیگری باعث ترویج گفتمان توسعه پایدار شده است و در همین حال، کارشناسان بر انطباق گردشگری پایدار با شرایط اقتصادی، محیطی و فرهنگی ایران تاکید می‌کنند. با این‌همه، اجرای طرح‌هایی که با عنوان دوستدار محیط‌زیست و منطبق بر الگوهای توسعه پایدار در کشور اجرا می‌شوند، در عمل فاقد کیفیت لازم بوده و بدون پشتوانه آموزشی و نظارتی کافی در حال گسترش هستند. شاید سال‌جاری که سال توسعه پایدار گردشگری است، فرصت مناسبی برای جبران برخی کاستیها در این خصوص باشد.