در آیات متعددی از قرآن کریم و روایات فراوانی از اهل بیت عصمت و طهارت به واژه تجارت و بیع اشاره شده است. اما در اغلب آنها مقصود کسب و کار و معاملات دنیوی نیست بلکه مفهوم بسیار مهمتر و گسترده تری مد نظر است.
امام هادی النقی علیه السلام روایت زیبایی دارند که طی آن دنیا را به بازار تشبیه می نمایند. حضرت می فرمایند:
«الدُّنْیا سُوقٌ رَبحَ فیها قَوْمٌ وَ خَسِرَ آخَرُونَ.»
«دنیا همانند بازاری است که عدّه ای در آن سود می برند و عدّه ای دیگر ضرر و خسارت متحمّل می شوند.» (اعیان الشّیعه: ج ۲، ص ۳۹)
حال چهار سوال اساسی مطرح است که:
۱- مقصود چه نوع بازاری است؟
۲- در این بازار سرمایه انسان ها کدام است؟
۳- خریدار کسیت و فروشنده کدام است؟
۴- چه افرادی سود می برند و چه کسانی متضرر خواهند شد؟
سه نکته:
* فروشنده کیست و خریدار کدام است؟
اما در پاسخ به پرسش های فوق باید گفت:
وقتی قرآن کریم از تجارت نام می برد تمامی صحنه حیات و زندگی بشر را عرصه این بازار می داند. بازاری که فروشنده انسان است و متاعش عمر اوست. اما خریدار را خود او تعیین می کند. می تواند با خدا معامله کند و می تواند با شیطان!
قرآن کریم می فرماید که هرکس می خواهد به تجارت نافع و رهایی بخش از آتش جهنم دست یابد چند مرحله دارد. اول اعتقاد و ایمان به خدا و رسول اوست. سپس عمل با اعضا و جوارح. می فرماید آنهایی که با مال و جان خود جهاد کنند بهترین تجارت را با خدای خود کرده اند و بیشترین سود را برده اند. سود آنها هرچقدر هم خرج شود تمامی ندارد! آری آنها در بهشت برین جاودانه خواهند بود.
** شباهت های جالب تجارت با خدا و مردم!
جالب آنکه تجارت با خدا با تجارت مردم در این دنیا با یکدیگر شباهت هایی دارد. شباهتش در این است که مطابق آیات قرآن در تجارت بین بنده و خداوند متعال:
۱- خریدار خدای سبحان،
۲- فروشنده انسان مؤمن،
۳- مورد معامله جان و مال مومن،
۴- بهای آن نیز بهشت ابدی،
۵- شهود معامله انبیای الهی،
۶- و اما سند رسمی و امضاء شده آن کتابهای آسمانی آنان یعنی تورات و انجیل و قرآن کریم است.
*** ۹ ویژگی برترین تجار از نظر قرآن که بیشترین سود را می برند
اما گروه دوم آنهایی اند که بجای معامله با خدا با شیطان معامله می کنند! قرآن می فرماید منافقان اینگونه اند و از این تجارت سودی نمی برند و چه بد داد و ستدی کرده اند!
در آیه ۱۰۲ سوره بقره می فرماید: «و چه زشت و ناپسند بود آن چه خود را به آن فروختند اگر می دانستند!»
در آیه ۱۱۲ سوره توبه به بیان ویژگی تاجران برتر و آنهایی که سود کلان از تجارت با خدا کرده اند سخن به میان آمده است:
«مؤمنان کسانی هستند که توبه کنندگانند و عبادتکاران، سپاسگویان، سیاحت کنندگان، رکوع کنندگان، سجده آوران، آمران به معروف، نهی کنندگان از منکر و حافظان حدود و مرزهای الهی و بشارت ده به مؤمنان.» بر اساس این آیه در واقع مؤمنان کسانی هستند که دارای ویژگیهای ذیل اند: ۱ـ توبه کار. ۲ـ عابدان. ۳ـ سپاسگزاران نعمتهای الهی. ۴ـ استمرار بر عبادت خدا و اطاعت او. ۵ ـ رکوع کنندگان. ۶ـ سجده کنندگان. ۷ ـ امر کنندگان به معروف. ۸ ـ نهی کنندگان از امور ناپسند. ۹ـ نگهبانان مرزهای الهی.
این ویژگی ها نشان می دهد بهترین تاجران در این دنیا کسانی اند که هم به تربیت نفس خود مشغولند و هم به اقامه حقوق الهی در جامعه و انجام وظایف اجتماعی.