جام جم سرا: با یک حساب سرانگشتی ساده می‌بینید که این فرد، حداقل 25 سال کار مفیدش را از دست داده است و اصلا در سطحی بالاتر، جامعه هم به مدت 25 سال از خدمات نیروی کارش محروم میشود.
خیلی هم فرق نمی‌کند، این اتفاق میتواند برای همه مشاغل بیفتد. یک حادثه ساده و پیش‌بینی نشده میتواند یک پزشک، مهندس، کارگر، کارمند، کشاورز و هنرمند را از ادامه زندگی معمولی‌اش، کنار بزند و جامعه را از خدمات نیروهای شایسته‌اش محروم کند.
حتی این از دست رفتن نیروهای انسانی، میتواند شامل افرادی هم باشد که شاغل نیستند ولی در آینده می‌توانند به اقتصاد کشورشان کمک کنند.
مثلا وقتی یک تصادف رانندگی باعث مرگ یک دانش‌آموز، دانشجو یا حتی یک فرد خردسال میشود، باز هم این خانواده و جامعه هستند که هر دو باید از نبود یک نیروی بالقوه برای توسعه کشور متاثر باشند.
حالا فکر کنید وقتی مجموع این اتفاق‌ها زیاد تکرار شود، یعنی مثلا روزی ده دانش‌آموز یا ده کارگر بر اثر تصادف فوت کنند، آن وقت است که اگر پیشگیری و چاره‌اندیشی نکنیم، روز به روز باید شاهد ضررهای جسمی، روحی و مالی خانواده‌ها و ضررهای اقتصادی جامعه باشیم.
به این اتفاق‌ها که منشأ بیرونی دارند و یک شهروند بر اثر عاملی غیر از بیماری جسمی، دچار نقص عضو میشود یا فوت می‌کند، در اصطلاح رایج و لاتین آن «تروما» می‌گویند. تروما میتواند مسیر زندگی هر شخصی را عوض کند، میتواند او را خانه‌نشین کند و حتی گاهی او را به وضعی درآورد که به طور کل از دنیا و زندگی، ناامید و افسرده شود.
البته همه اینها که گفتیم، در حالتی اتفاق می‌افتد که جامعه برای پیشگیری از تروما، برنامه‌ای نداشته و آمار مرگ و معلولیت بر اثر سوانح، رو به افزایش باشد، اما در کشورهای توسعه یافته، خیلی وقت است که دیگر تروما برای آنها به عنوان یک بحران، مطرح نیست و توانسته‌اند تا حد زیادی از بروز آسیب‌های شغلی، تصادفات مرگبار رانندگی و وقوع حوادث مختلف، پیشگیری کنند.
بالا بودن سن امید به زندگی در بین شهروندان این مناطق، مصداق بارزی است که نشان می‌دهد آنها علاوه بر ارتقای سلامت و بهداشت در جامعه، هوای جلوگیری از تروما را هم دارند و اجازه نمی‌دهند که حوادث مختلف باعث شود هر ساله بخش عظیمی از نیروی کار، از وضعیت تولیدکننده به وضعیت مصرف‌کننده دربیایند.
تروما فقط حادثه‌های بزرگ نیست
کشور ما را می‌توان در زمره کشورهایی به حساب آورد که در زمینه آمار تصادفات و مرگ و میرهای جاده‌ای، در رتبه‌های نخست قرار دارد.
مرگ سالانه حدود 20 هزار نفر بر اثر تصادفات و معلولیت چندین هزار شهروند دیگر، فقط گوشه‌ای از تاثیرات مرگبار تروما در کشور است.
به همین دلیل خیلی سخت و پیچیده نیست که بگوییم هم اکنون بزرگترین ترومایی که همه شهروندان ایرانی در معرض آن قرار دارند، همین بحث تصادفات جاده‌ای است.
آن‌طوری که دبیر اجرایی قطب علمی - آموزشی تروما به فارس گفته است: طی ده سال گذشته فقط 220 هزار نفر بر اثر تصادفات رانندگی در کشور جان خود را از دست داده‌اند و بیش از دو میلیون نفر نیز در این حوادث مجروح شده‌اند و این تنها بخشی از آمار مرگ و میر ناشی از انواع تروماهاست که در کشور رخ می‌دهد.
اما دکتر اسماعیل ابراهیمی، رئیس دانشکده توانبخشی علوم پزشکی ایران و رئیس انجمن فیزیوتراپی ایران در گفت‌وگو با جام‌جم معتقد است: نباید تروماهای بزرگ باعث شود تروماهای کوچک را از یاد ببریم.
حتی به گفته ابراهیمی، تروماهای کوچک که میتواند در آینده به تروماهای بزرگ تبدیل شود، طیف بیشتری از جامعه را به نسبت تصادف‌های رانندگی، درگیر می‌کند.
تکرار مداوم یک فعالیت، ایستادن و نشستن‌های طولانی مدت، خوابیدن زیاد و بد نشستن، اتفاق‌هایی است که به گفته ابراهیمی، باعث تروماهای کوچک میشود؛ تروماهای کوچکی که رفته‌رفته به تروماهای بزرگ تبدیل میشود و اتفاقا میزان درگیری آن در بین مردم، بسیار بیشتر از میزان درگیری مردم با مشکل تصادف‌های مرگ‌آور و جراحت‌آور است.
برای جلوگیری از این تروماهای کوچک، رئیس دانشکده توانبخشی علوم پزشکی ایران تاکید می‌کند که باید هنرمندان، کارمندان، دانش‌آموزان و بسیاری از شاغلان حرفه‌های دیگر، در بین فعالیت‌هایشان استراحت‌های کوتاه‌مدت داشته باشند، حرکت‌های متنوع انجام دهند و از قرار گرفتن در یک وضعیت ثابت و طولانی اجتناب کنند.
این راه‌حل‌ها شاید ساده به نظر برسد، ولی رعایت مداوم آنها میتواند فرد را در برابر بسیاری از تروماهای بزرگ، مثل پاره شدن رباط یا مینیسک زانو، دیسک کمر و شکستگی استخوان محافظت کند.
همچنین به باور رئیس انجمن فیزیوتراپی ایران، یک سوم ایرانیانی که برای فیزیوتراپی مراجعه می‌کنند، مشکلشان به شکلی به تروماها ربط دارد، در حالی که میشود خیلی راحت از بروز تروماهای کوچک و بزرگ در بین آنها جلوگیری کرد.
آموزش؛ راه‌حل اصلی کاهش تروما
وقتی در یک نزاع دسته جمعی، چند نفر مجروح می‌شوند، یا زمانی که کارگری به دلیل رعایت نکردن نکات ایمنی در ساختمان‌سازی مصدوم میشود، یا وقتی نه عابر و نه راننده، به چراغ راهنمایی توجه نمی‌کنند و تصادف رخ می‌دهد، واضح است که در همه این موارد اگر آنها آموزش می‌دیدند و نحوه تعامل صحیح با محیط پیرامون را یاد می‌گرفتند، هیچ کدام از این موارد تروما رخ نمی‌داد.
دکتر شهرام رفیعی‌فر، سرپرست دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت هم در گفت‌وگو با جام‌جم، دقیقا دست روی همین نکته می‌گذارد و می‌گوید: باید به مردم آموزش دهیم که در وهله اول، بتوانند از بروز حوادث پیشگیری کنند و در وهله دوم، بتوانند حوادث را در صورت وقوع، مدیریت کنند تا آمار تروما در کشور کاهش پیدا کند.
به اعتقاد این مقام مسئول، آموزش همگانی میتواند آسیب‌پذیری خانواده‌ها در مقابله با حوادث را کاهش دهد و این کار هم جز با مشارکت و هماهنگی نهادهای فرهنگ‌ساز، دولت و مردم امکان‌پذیر نیست.
از طرف دیگر، جدای از همین آموزش و فرهنگ‌سازی که رفیعی‌فر، آن را یکی از ارکان اصلی مقابله با تروما به حساب می‌آورد، تجهیز و نوسازی معابر، خانه‌ها، محل کار، راه‌ها و وسایل نقلیه هم شرط خیلی مهمی برای کم‌کردن آمار است.
مثلا وقتی جاده‌ها ایمنی کافی داشته باشد و خودروهایی که استفاده می‌کنیم، جان سرنشین را تهدید نکند، آن وقت میشود با آموزش و ایمن‌سازی همزمان، انتظار داشت که تروما کم شود.
رفیعی‌فر، می‌گوید که الان وزارت بهداشت در برخی مدارس کشور هم بحث سلامت همگانی و راه‌های پیشگیری از حوادث را آموزش می‌دهد.
همچنین به گفته این مقام مسئول، این وزارتخانه در نظر دارد بزودی بسته‌های آموزشی سلامت و پیشگیری از حوادث را تهیه کرده و در رسانه‌های جمعی منتشر کند تا از طریق رسانه‌های مختلف، مردم با تروما و راه‌های پیشگیری از آن آشنا شوند.
در کنار اینها، رفیعی‌فر خبر می‌دهد وزارت بهداشت می‌خواهد در فصل بهار سال آینده، گردهمایی بزرگی را برای بحث پیشگیری از تروما و ارتقای سلامت همگانی برگزار کند. قرار است که در این گردهمایی، صدا و سیما، نیروی انتظامی، شهرداری‌ها، برخی وزارتخانه‌های دولت و هر نهادی که به نوعی در زمینه پیشگیری از حوادث و تروما فعالیت می‌کند، شرکت داشته باشند و در کل، وزارت بهداشت امیدوار است بتواند با مجموعه این اقدام‌های آموزشی، مچ تروما را بخواباند و از بار حوادث ناخواسته در کشور بکاهد.
البته نباید یادمان برود همه این اقدامات، در شرایطی مفید است که بحث تروما در کشور را جدی‌تر گرفته و آسیب‌های جبران‌ناپذیر آن را دست‌کم نگیریم.
اگر قرار باشد پیمانکار ساختمانی یا مدیر یک کارگاه صنعتی، خرید چند کلاه و کفش ایمنی را خرج کردن اضافه به حساب بیاورد و سلامت کارگران را خیلی جدی نگیرد یا خودروساز، زیر بار اضافه کردن نصب کیسه هوا در خودرو نرود و این مسائل برایش هزینه‌تراشی تلقی شود، در این وضعیت باید نهادهای ناظر بر امنیت و سلامت مردم بیشتر مراقب باشند و بر کارهای آنها بیشتر نظارت کنند.
یعنی درست است که آموزش و فرهنگ‌سازی، میتواند بار تروما در کشور را کم کند و اصلا همین مساله باید در اولویت فعالیت‌های پیشگیری از تروما قرار بگیرد، اما اگر نهاد یا فردی، خودش مسبب بروز ترومای متعدد در کشور باشد، در این حالت نباید فقط با آموزش یا تذکر دادن، مساله را حل کرد و در این شرایط واجب است نهادهای نظارتی وارد عمل شوند.
در صورتی که یک شخص یا نهاد همچنان به فعالیت‌های حادثه‌سازش ادامه می‌دهد، باید قوای قهریه وارد کار شود و اجازه ندهد خطای یک شخص یا یک گروه، انسان یا انسان‌هایی را از حق زندگی سالم محروم کند و آنها را به دام تروما بیندازد.
امین جلالوند / گروه جامعه
