بد نیست بدانید ایران به لحاظ مصرف دارو در آسیا پس از چین در جایگاه دوم و در جهان در ردیف بیستم قرار دارد. همچنین آمارها حاکی است هر ایرانی سالانه حدود 340 قرص مصرف می‌کند؛ چیزی حدود سه تا چهار برابر میانگین جهانی. آیا با عوارض داروهای پرمصرف آشنا هستید؟ تا به حال درباره تداخلات دارویی و عوارض ناشی از آنها چیزی شنیده‌اید؟
چندی پیش سازمان غذا و دارو فهرستی از پرمصرف‌ترین داروهایی را که از سوی پزشکان ایرانی برای بیماران تجویز میشود، معرفی کرد. در صدر این فهرست آمپول دگزامتازون قرار دارد و قرص ادالت کولد یا همان سرماخوردگی بزرگسالان، کپسول آموکسی‌سیلین، قرص مترونیدازول، قرص سفیکسیم، آمپول پنی‌سیلین و شربت دیفن‌هیدرامین به ترتیب در رده‌های دوم تا هفتم این فهرست جای گرفته است. شاید تعجب کنید که چرا قرص استامینوفن در صدر این فهرست دیده نمی‌شود. پاسخ ساده است، چون امکان تهیه بدون نسخه انواع ساده و کدئین‌دار آن و البته دیگر مسکن‌ها مثل بروفن و ژلوفن وجود دارد؛ هرچند که بیشتر داروخانه‌ها برای عمده داروهای فهرست شده هم از بیمار نسخه نمی‌خواهند و درواقع این داروها جزئی از داروخانه‌های خانگی و خود تجویزی ما ایرانی‌هاست.
از دگزامتازون بترسید
دگزامتازون؛ دارویی از دسته کورتیکواستروئیدها و بسیار پرعارضه است به طوری که در متون معتبر پزشکی تنها برحسب ضرورت و در بیماری‌های خاصی به مصرف آن توصیه شده و برخلاف باور عموم، استفاده از آن در بیماری‌های معمولی مثل سرماخوردگی، بیماری‌های ویروسی مثل سرماخوردگی، گلودرد و دندان درد هیچ جایگاه علمی ندارد. دکتر شادی رمضانی، داروساز در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: این داروی ضدالتهاب برای واکنش‌های آلرژیک، مننژیت، واکنش‌های التهابی، تهوع و عوارض ناشی از شیمی‌درمانی و درمان و کنترل ادم تجویز میشود، اما مصرف بی‌رویه و خودسرانه آن عوارض مغزی و نخاعی، سرگیجه و سردرد، کهیر، تشنج، افزایش فشار خون، خونریزی گوارشی، تاخیر در ترمیم زخم‌ها، احتمال افزایش عفونت و از همه مهم‌تر ابتلا به پوکی استخوان در سنین پایین را به همراه دارد.
خطر آنتی‌بیوتیک‌ها را جدی بگیرید
این روزها انواع آنتی‌بیوتیک یا به اصطلاح چرک‌خشک‌کن‌ها در همه خانه‌ها یافت میشود؛ داروهایی که لقب تیغ دولبه را یدک می‌کشند و سازمان جهانی بهداشت از مصرف بی‌رویه آن به عنوان یک بمب ساعتی و تهدید جهانی یاد کرده است. دکتر حمید عمادی، متخصص بیماری‌های عفونی و استادیار دانشگاه علوم پزشکی تهران در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: نخستین آنتی‌بیوتیک جهان پنی‌سیلین نام داشت که از سال 1940 وارد بازار دارویی جهان شد و به طورمعجزه‌آسا قادر بود همه میکروب‌ها را از بین ببرد. از آن پس بدن انسان به همان میزان که آنتی‌بیوتیک‌های جدید تولید شد، در مقابل آنها شروع به مقاومت کرد و جنگ دائمی میان میکروارگانیسم‌ها و انسان‌ها ایجاد شد. البته میکروب‌ها همیشه یک قدم از تولیدات دارویی ما جلوترند، چرا که به دلیل طولانی و هزینه‌بر بودن فرآیند تولید آنتی‌بیوتیک‌ها شرکت‌های دارویی تمایل چندانی به تولید این داروها ندارند و ترجیح می‌دهند سراغ داروهای پرطرفدار و رایج بروند. همچنین، یکی از مهمترین معضلات حوزه بهداشت و درمان که از مقاوم شدن آنتی‌بیوتیک‌ها نشأت می‌گیرد، عفونت‌های بیمارستانی است که 10 تا 15 درصد شیوع دارد و حتی با یک جراحی کوچک مثل آپاندیس یا سزارین میتواند به بیمار منتقل شود و عفونت تنفسی و ادراری ایجاد کند و سلامت و حتی زندگی فرد را به خطر بیندازد و منجر به مرگ شود. البته در بروز این عفونت‌های بیمارستانی مقاوم به درمان، خود بیمار به طور مستقیم نقشی ندارد، بلکه رعایت بهداشت از سوی کارکنان و کادر پزشکی بویژه در بخش‌های جراحی و مراقبت‌های ویژه میتواند آمار ابتلا به این عفونت‌های خطرناک را کاهش دهد. باید بدانید مهمترین گام برای مقابله با میکروب‌های مقاوم به درمان و البته افزایش کارآیی آنتی‌بیوتیک‌های موجود، مصرف نکردن خودسرانه این داروها و البته تجویز درست آنتی‌بیوتیک از سوی پزشکان ایرانی است. در غیر این صورت اگر شما دچار آنفلوآنزا با منشأ غیرویروسی شوید، مصرف آنتی‌بیوتیک که تنها روش درمانی است، کمکی نخواهد کرد، چرا که به این دارو مقاوم شده‌اید؛ معضلی که بسیاری از بیماران مبتلا به گلودردهای عفونی با آن مواجه‌اند. همچنین دارو اگر توسط پزشک تجویز شده، باید به طور کامل مصرف شود. به عبارت دیگر قطع آنتی‌بیوتیک در نیمه‌های درمان فقط میکروب‌های حساس را از بین می‌برد و باکتری‌های مقاوم باقی خواهند ماند و بموقع مصرف نکردن آنتی‌بیوتیک نیز باعث کاهش اثربخشی آن خواهد شد.
داروی تزریقی بهتر است یا خوراکی
به گفته دکتر ایرج خسرونیا، رئیس جامعه متخصصان داخلی بسته به نوع بیماری، پزشک تشخیص می‌دهد که بیمار نیاز به داروی خوراکی دارد یا تزریقی. بعضی داروها از طریق روده جذب نمی‌شود و باید با تزریق آمپول وارد بدن شود. گاهی اوقات نیز دوز تجویزی دارو زیاد است، مانند آنتی‌بیوتیک‌ها که باید از طریق رگ جذب شود و به همین دلیل تزریق، بهترین انتخاب است. در مورد داروهای مشابه اولویت با داروی خوراکی است؛ مثلا اگر دارویی هم به صورت آمپول و هم به صورت قرص و کپسول موجود باشد، توصیه ما این است که بیمار داروی خوراکی مصرف کند، زیرا عوارض داروهای خوراکی بسیار کمتر از انواع تزریقی است. حتی بر خلاف باور خیلی‌ها داروهای خوراکی کم‌اثرتر از انواع تزریقی نیست و صلاحدید پزشک و نه اصرار بیمار باید نوع دارو را مشخص کند.
مسکن به جای نقل و نبات
استامینوفن از جمله داروهایی است که خیلی راحت در هر خانه‌ای پیدا میشود و مردم با تجربه کوچک‌ترین دردی سراغ آن می‌روند در حالی که مصرف بی‌رویه این دارو که ضددرد و ضدتب است، عوارضی مثل گیجی، تحریک‌پذیری و مسمومیت کبدی به همراه دارد. یکی دیگر از عوارض شایع مصرف بی‌رویه استامینوفن کدئین هم کم‌خونی است. ژلوفن نیز همان ایبوپروفن است، با فرمولاسیون جدید که به عنوان مسکن و ضددرد و التهاب کاربرد دارد؛ هر چند مصرف بی‌رویه آن باعث خونریزی معده، افزایش فشار خون، پوکی استخوان، تهوع، استفراغ و مسمومیت کبدی و کلیوی میشود.
توصیه به مصرف آرامبخش‌ها ممنوع
کم نیستند افرادی که مصرف فلان قرص آرامبخش، ضداسترس یا خواب‌آور را به خاله، عمو، دوست و آشنا توصیه می‌کنند. این در حالی است که به گفته دکتر محمدرضا خدایی، روانپزشک در چنین شرایطی علاوه بر اینکه مشکل فرد جدی‌تر و مزمن‌تر میشود و بعدها درمان آن سخت‌تر خواهدشد، بعد از مدتی بدن در برابر دارو مقاوم میشود و فرد دیگر به دوزهای پایین پاسخ نمی‌دهد و مجبور است مدام میزان داروی مصرفی خود را افزایش دهد. همچنین آسیب‌های کبدی و کلیوی ناشی از افزایش مصرف دارو و اختلالات روانپزشکی از جمله عوارض مصرف خودسرانه داروهای آرامبخش است. به عنوان مثال داروهایی که با پسوند «پام» شناخته می‌شوند (کلونازپام، دیازپام، لورازپام، اگزازپام و...) اگر در کوتاه‌مدت و تحت نظر متخصص تجویز شوند مشکلی ایجاد نمی‌کنند، اما در صورتی که خودسرانه و طولانی‌مدت مصرف شوند عوارض جسمی و روانی فراوانی دارند و جزو اعتیاد‌آورترین داروهای اعصاب و روان به حساب می‌آیند.
تداخل از نوع دارویی
گاهی اوقات فرد مجبور است به دلیل ابتلا به دو یا چند بیماری، به طور همزمان از چند داروی مختلف استفاده کند، ولی به گفته دکتر شادی رمضانی، داروساز برخی داروها اثر یکدیگر را خنثی کرده، گاهی ضد هم عمل می‌کنند. مثلا در فردی که به بیماری فشار خون بالا و بیماری ریوی مبتلاست، مصرف داروی کاهش‌دهنده فشار خون، بیماری ریوی را تشدید می‌کند. همچنین داروهای کورتونی که برای درمان بیماری مزمن انسدادی ریوی تجویز میشود، قند خون را افزایش می‌دهد و برای دیابتی‌های مبتلا به این بیماری مضر است. پس باید هنگام مراجعه به پزشک او را از داروهای مصرفی‌تان آگاه کنید.
پریسا اصولی / جام جم