بامداد-طبق آیه ۵۳ سوره زمر، همه گناهان بخشیده میشود، امّا طبق آیه ۴۸ سوره نساء جز شرک همه گناهان بخشیده میشوند؛ این دو کلام چگونه قابل جمع است؟
خداوند در سوره زمر آیه ۵۳، میفرماید:«قُلْ یَا عِبَادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ ؛ بگو: اى بندگان من که بر خود اسراف و ستم کرده اید! از رحمت خداوند نومید نشوید که خدا همه گناهان را مىآمرزد، زیرا او بسیار آمرزنده و مهربان است».
آیه فوق راه بازگشت را توأم با امیدواری به روی همه گناه کاران میگشاید، و با لحنی آکنده از نهایت لطف و محبت، آغوش رحمتش را به روی همگان باز کرده، و فرمان عفو آنها را صادر نموده است. از امیدبخش ترین آیات قرآن نسبت به گناه کاران، آیه فوق است که طبق روایتی از حضرت علی ـ علیه السّلام ـ نقل شده: «در تمام قرآن، آیهای وسیع تر از این آیه نیست…».[۱] سؤالی که در این جا مطرح است، این است که: آیا عمومیت آیه همه گناهان، حتی شرک و گناهان کبیره دیگر را فرا میگیرد؟ پس چرا درسوره نساء آمده است که؛ «إِنَّ اللَّهَ لا یَغْفِرُ أَنْ یُشْرَکَ بِهِ وَیَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِکَ لِمَنْ یَشَاءُ وَمَنْ یُشْرِکْ بِاللَّهِ فَقَدِ افْتَرَى إِثْمًا عَظِیمًا[۲]؛ خداوند [هرگز] شرک را نمى بخشد! و پایین تر از آن را براى هر کس [بخواهد و شایسته بداند] مى بخشد. و آن کسى که براى خدا، شریکى قرار دهد، گناه بزرگى مرتکب شده است.»
راههای بخشش گناهان کبیره
در پاسخ باید گفت: لازم است آیات قرآن به تنهایی مورد ارزیابی قرار نگیرد، بلکه با در کنار هم گذاشتن آیات دیگر که مفسر همدیگر هستند؛ و با نگاهی همه جانبه، مفهوم آیه را استخراج کرد. لذا آیات سوره زمر ، دو آیه فوق را تبیین نموده است.[۳] و سه دستور را برای بخشش گناهان ذکرکرده است:
۱٫ بازگشت : به سوی پروردگارتان بازگردید؛
۲٫ تسلیم: در برابر فرمان او تسلیم شوید؛
۳٫ پیروی از دستورات: پیروی کنید از بهترین دستوراتی که از سوی پروردگارتان بر شما نازل شده است.
یکی از راههای بخشش گناه توبه است
این دستورات سه گانه میگوید: درهای غفران و رحمت به روی بندگان گشوده است؛ مشروط به اینکه بعد از ارتکاب گناه به خود آیند و تغییر مسیر دهند و رو به سوی درگاه خدا آورند، و در برابر فرمانش تسلیم باشند، و با عمل، صداقت خود را با توبه نشان دهند. به این ترتیب نه شرک از آن مستثناست و نه غیر از آن(یعنی از شرک توبه کند و برگردد خداوند متعال نیز او را می بخشد.) این رحمت عمومی مشروط به موارد فوق درآیات ۵۵- ۵۴ سوره زمراست.
اگر در آیه ۴۸ سوره نساء، بخشش و عفو مشرکان را استثناء کرده است، در مورد مشرکانی است که در حالت شرک از دنیا بروند. نه آنها که بیدار شوند، و راه حق را پیش گیرند. چرا که اکثریت به اتفاق مسلمانان صدر اسلام مشرک بوده اند، و بعد اسلام آوردهاند.[۴] علاوه بر موارد فوق؛ از این نکته نیز غافل نباشیم که بعضی از آیات عام هستند، و بعضی از آیات دیگر را تخصیص میزنند. لذا بعضی از مفسرین در این آیه فوق گفتهاند که آیه: « إِنَّ اللَّهَ لا یَغْفِرُ أَنْ یُشْرَکَ بِهِ وَیَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِکَ لِمَنْ یَشَاءُ وَمَنْ یُشْرِکْ بِاللَّهِ فَقَدِ افْتَرَى إِثْمًا عَظِیمًا[۵]» آیه « إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعًا[۶]» را تخصیص زده است، یعنی این که خداوند به جز شرک بقیه گناهان را میبخشد. امّا آن چه که بیان شد، خداوند گناهان را با شرایطی میبخشد و آن شرایط : «توبه» ، « تسلیم فرمان الهی» و «پیروی از دستورات الهی در عمل » می باشد؛ اگر این شرایط برای گناه کار مهیا باشد؛ حتی مشرک را نیز میبخشد.[۷]
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
۱٫ تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، ج ۱۷، ص ۲۷۹٫
۲٫ تفسیر شریف لاهیجی؛ محمد لاهیجی، ج۳، ص ۸۷۹٫
۳٫ نمونه بینات، محمد باقر، ص ۶۷۹٫
پی نوشت ها:
[۱] . فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان، بیروت، دار المعرفة، چاپ اول، ۱۴۰۶، ج۸، ص ۷۸۵٫
[۲] . نساء / ۴۸ .
[۳] . زمر / ۵۵- ۵۴ : و به درگاه پروردگارتان بازگردید و در برابر او تسلیم شوید، پیش از آنکه عذاب به سراغ شما آید، سپس از سوى هیچ کس یارى نشوید! . و از بهترین دستورهائى که از سوى پروردگارتان بر شما نازل شده پیروى کنید پیش از آنکه عذاب [الهى] ناگهان به سراغ شما آید در حالى که از آن خبر ندارید!
[۴] . مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه؛ تهران، دار الکتب الاسلامیه، ج ۱۹، ص ۴۹۸٫
[۵] . نساء / ۴۸ .
[۶] . زمر / ۵۳ .
[۷] . ر.ک: نمونه ، ج ۱۹ ، ص۴۹۸ ؛ طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، ج ۱۷، ص ۲۹۸؛ طبرسی، مجمع البیان، بیروت، دارالمعرفه، ذیل آیه فوق.
نوشته راه های بخشش گناهان کبیره اولین بار در بامداد پدیدار شد.
زهرا اجلال - بخش قرآن تبیان
نکته ای که از روایات استفاده می شود برای تکمیل موضوع بخشیده شدن گناهان شهیدان ، این اسـت که همه ی گناهان شهید آمرزیده می شود به جز حق الناس؛ چنانچه پیامبر خدا (صلی الله و علیه وآله) می فرمایند: [با] نخستین قطره خونى که از شهید ریخته مى شود، همه گناهان او بخشوده مى شود، مگر قرض. (کنز العمّال، ح 11109)
در جایی دیگر امام باقر(علیه السلام) فرموده اند: کشته شدن در راه خدا ، هر گناهى جز قرض را پاک مى کند؛ زیرا قرض جز با ادا شدن پاک نشود. یا باید وام دار، وام خود را بپردازد و یا طلبکار از حقّ خود بگذرد. (الکافی، ج 5، ص 94، ح 6)
نماز برای آمرزش گناهان به دستور پیامبر اکرم (ص)
نماز برای آمرزش گناهان به دستور پیامبر اکرم (ص)
نماز را بخوان. اگر این نماز را خواندى، خداوند گناهان بزرگ و کوچک، قدیم و جدید و گناه عمدى و اشتباهى تو را مى بخشد».
برای بخشیده شدن گناهان پیامبر اسلام توصیه هایی دارد
که یکی از آن ها خواندن نماز دو رکعتی برای طلب بخشش از خداوند است.
جعفر ابن ابی طالب ملقب به «ذوالجناحین» و مشهور به «جعفر طیار» از صحابه پیامبر گرامی اسلام(صلی الله و علیه وآله) و
برادر امام علی(علیه السلام) بود که در غزوه «موته» دستانش توسط رومیان بریده شد و به شهادت رسید.
بیشتر ما نام جعفر طیار را به عنوان نمازی طولانی می شناسیم که از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است،
اما پپیشینه این نماز به کجا بر می گردد و خواندن آن چه ثوابی دارد؟
این نماز در واقع هدیه ای از سوی پیامبر اسلام(صلی الله و علیه وآله) به جعفر بن ابی طالب است
و در روایات آمده زمانی که جعفر در روز فتح خیبر، از «حبشه» به «مدینه» آمد، رسول خدا(صلی الله و علیه وآله)
به استقبال او رفت و پیشانى او را بوسید آن گاه رو به مردم کرد و فرمود:
«نمی دانم به کدام یک از این دو خوشحالی کنم،
به فتح خیبر یا به برگشتن پسر عمویم جعفر؟» سپس این نماز را به او آموختند و فرمودند:
«اگر توانستى این نماز را هر روز، و اگر نتوانستى
هر هفته، و اگر نتوانستى هر ماه، و اگر نتوانستى هر سال،
و اگر نتوانستى در عمر خود یک بار این نماز را بخوان.
اگر این نماز را خواندى، خداوند گناهان بزرگ و کوچک،
قدیم و جدید و گناه عمدى و اشتباهى تو را مى بخشد».
امام کاظم(علیه السلام) فرمود: «کسی که نماز جعفر را بخواند
اگر گناه او به عدد ریگ هاى درهم فشرده بیابان و به اندازه کف هاى دریا باشد،
خداوند همه آنها را مى بخشد».نماز جعفر طیار دارای چهار رکعت است
که به صورت دو نماز مستقل دو رکعتی خوانده می شود
و بهترین وقت خواندن آن ظهر روز جمعه است، اما می توان
در هر روز و هر ساعتی آن را خواند. نحوه خواندن نماز جعفر طیار به این شرح است
چهار رکعت نماز ٓ دو تا دو رکعتی – خوانده شود که در رکعت اول، بعد از تکبیرة الاحرام،
سوره حمد و سپس سوره «زلزال» خوانده شود و بعد پانزده مرتبه گفته شود:
«سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ»
سپس به رکوع رفته ده بار همین ذکر، تکرار گردد و سر از رکوع بر داشته ده بار این ذکر را بگوید،
آنگاه به سجده رفته ده بار آن ذکر را تکرار نموده، سپس سر از سجده بر داشته در حال نشسته
ده بار آن ذکر گفته شود، دوباره به سجده رفته ده بار آن ذکر را تکرار کند
و سر از سجده بر دارد در حالت نشسته ده بار دیگر آن ذکر را گفته سپس بلند شده
و رکعت دوم را شروع کرده و در آن حمد و سپس سوره «عادیات» را خوانده،
و قبل از رکوع پانزده مرتبه همان ذکر را تکرار کرده، آنگاه قنوت گفته
بعد به رکوع رفته ده بار آن ذکر را گفته سپس سر از رکوع بر داشته ده بار ذکر را بگوید.
آنگاه به سجده رفته همانند رکعت اول در دو سجده و پس از سر برداشتن از هر سجده ذکر را ده بار گفته
پس از آن تشهد خوانده و نماز را سلام داده و بعد دو رکعت دیگر را با تکبیرة الاحرام آغاز نموده
که در رکعت اول ٓ از دو رکعت دوم – بعد از حمد، سوره «نصر»
و در رکعت دوم ٓ از دو رکعت دوم ٓ بعد از حمد، سوره «توحید» خوانده شود
و مانند دو رکعت اول ذکرها را بعد از اتمام سوره قبل از رکوع و هنگام رکوع بعد از رکوع، در حال سجده،
بعد از هر سجده به همان ترتیب و تعداد بگوید و نماز را با تشهد و سلام به اتمام رساند.
همچنین می توان در هر چهار رکعت بعد از حمد، سوره توحید را خواند.
باشگاه خبرنگاران
معین شرافتی- کارشناس حوزه/ بخش قرآن تبیان
انسان، این جانشین الهی، برای بهشتی ابدی خلق شده و قیمتی جز بهشت ندارد. مسئلهای که امیرالمؤمنین (علیه السلام) نیز آن را فرمودند: «إِنَّهُ لَیْسَ لِأَنْفُسِکُمْ ثَمَنٌ إِلَّا الْجَنَّةَ فَلَا تَبِیعُوهَا إِلَّا بِهَا؛ براى وجود شما قیمتى جز بهشت نیست، آن را جز به بهشت نفروشید.» (غرر الحکم و درر الکلم، ص177)
خداوند برای بخشیدن گناهان راه های مختلفی را قرار داده، راههای مختلفی که برخی سخت و پرخرج و برخی بسیار ساده است. راه هایی که در احادیث به آن اشاره شده است:
رسول اکرم (صلی الله علیه و آله): «وَ مَنْ طَافَ بِهَذَا الْبَیْتِ طَوَافاً أَحْصَى فِیهِ أُسْبُوعَهُ وَ أَحْسَنَ رَکْعَتَیْهِ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ؛ و کسی که هفت بار دور کعبه بگردد و طواف کند؛ دو رکعت نماز طواف را نیز به جا آورد؛ خدا او را می بخشد.» (الکافی، ج2، ص19)
امام صادق (علیه السلام): «مَنْ زَارَ قَبْرَ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ ع جُعِلَ ذُنُوبُهُ جِسْراً عَلَى بَابِ دَارِهِ ثُمَّ عَبَرَهَا کَمَا یُخَلِّفُ أَحَدُکُمُ الْجِسْرَ وَرَاءَهُ إِذَا عَبَرَه؛ کسى که قبر حسین بن علیّ را زیارت کند، گناهانش پلى بر در خانهاش قرار داده مى شود، و آنگاه از روى آن عبور می کند، همان طور که یکى از شما چون از پل بگذرد آن را پشت سر خود وا می گذارد.» (من لا یحضره الفقیه، ج2، ص581)
رسول اکرم (صلی الله علیه و آله): «مَنْ صَلَّى عَلَیَ کُلَ یَوْمٍ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ فِی کُلِّ لَیْلَةٍ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ حُبّاً لِی وَ شَوْقاً إِلَیَّ کَانَ حَقّاً عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یَغْفِرَ لَهُ ذُنُوبَهُ تِلْکَ اللَّیْلَةَ وَ ذَلِکَ الْیَوْم؛ کسی که بر من هر روز سه بار و هر شب سه بار صلوات بفرستد، خدا لازم میداند که گناهان آن روز و شب او را ببخشد.» (الدعوات راوندی، ص89)
بهرهمندی از بخشش الهی و شفاعت باید خداشناسی صحیحی داشت. البته چنین کسی تسلیم گناه نمیشود. زیرا خدا را حاضر و ناظر خویش میداند و فقط در اثر غفلت، دچار گناه و سیاهی میشود که در این صورت، اعتقادات صحیح، شفیعی برای او به شمار میآید.
در میان گناهان، هستند گناهانی که بخشیدنی نیست و به هر صورتی است فرد باید مراقب باشد که به هیچ عنوان به آنها آلوده نشود. گناهانی که ارزش انسان را به کلی نابود کرده و او را راهی عذاب میکند. آیات قرآنی این معصیت ها را بیان کرده است.
1- کفر و شرک
انسانی میتواند امیدوار به عفو و بخشش الهی باشد که اعتقاداتی صحیح داشته باشد. کسی که خدا را به یکتایی قبول نکرده، چگونه خدا او را ببخشد. همچنانکه خداوند متعال فرموده است: « إِنَّ اللَّهَ لَا یَغْفِرُ أَنْ یُشْرَکَ بِهِ وَیَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِکَ لِمَنْ یَشَاءُ(نساء/48) مسلماً خدا اینکه به او شرک ورزیده شود نمی آمرزد، و غیر آن را برای هر کس که بخواهد می آمرزد.» پیامبر اکرم نیز فرمودند: «وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ بَشِیراً لَا یُعَذِّبُ اللَّهُ بِالنَّارِ مُوَحِّداً أَبَداً وَ إِنَ أَهْلَ التَّوْحِیدِ لَیَشْفَعُونَ فَیُشَفَّعُون؛ قسم به خدایی که مرا امیدوار کنندهای بر حق مبعوث کرد؛ کسی که یکتاپرست باشد در آتش عذاب نمی شود و اهل توحید شفاعت می شوند و شفاعت می شوند.»(امالی صدوق/ص296)
پس برای بهرهمندی از بخشش الهی و شفاعت باید خداشناسی صحیحی داشت. البته چنین کسی تسلیم گناه نمیشود. زیرا خدا را حاضر و ناظر خویش میداند و فقط در اثر غفلت، دچار گناه و سیاهی میشود که در این صورت، اعتقادات صحیح، شفیعی برای او به شمار میآید.
2- دشمنی با خدا و پیامبر
دشمنی با خدا و پیامبر نیز از گناهان غیر قابل بخشش در قرآن بیان شده است: «أَلَمْ یَعْلَمُوا أَنَّهُ مَنْ یُحَادِدِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَأَنَّ لَهُ نَارَ جَهَنَّمَ خَالِدًا فِیهَا ذَلِکَ الْخِزْیُ الْعَظِیمُ(توبه/63) آیا ندانسته اند که هر کس با خدا و رسولش دشمنی و مخالفت کند، مسلماً آتش دوزخ برای اوست که در آن جاودانه و رسوایی بزرگ است.»
دشمنی گاهی شمشیر کشیدن و گاهی نافرمانی کردن است. همانگونه که امام باقر(علیهالسلام) فرمودند: «مَنْ کَانَ لِلَّهِ مُطِیعاً فَهُوَ لَنَا وَلِیٌّ وَ مَنْ کَانَ لِلَّهِ عَاصِیاً فَهُوَ لَنَا عَدُوٌّ وَ مَا تُنَالُ وَلَایَتُنَا إِلَّا بِالْعَمَلِ وَ الْوَرَعِ؛ هرکس اطاعت خدا را بکند، او برای ما دوست است و هرکس نافرمانی خدا را انجام دهد، او برای ما دشمن است و به ولایت ما نمیرسد مگر به وسیله عمل و ورع.»(الکافی، ج2، ص75)
طبق این حدیث، کسی که برنامه ریزی شده مرتکب گناه شود؛ با ورع نیست و از ولایت اهل بیت خارج شده و دشمن الهی به حساب میآید. همان کسانی که طبق آیه قرآن اهل جهنم هستند.
برخی با ضایع کردن حق دیگران، دنیای خود را آباد میکنند؛ خانهها، ویلاها و ماشینهای آنچنانی را به دست میآورند. قرآن قیامت و محاسبه اعمالشان را به تصویر کشیده و بیان کرده که آنان وقتی با عذاب الهی روبرو میشوند؛ پا به فرار میگذارند و به آنان گفته میشود: «لَا تَرْکُضُوا وَارْجِعُوا إِلَى مَا أُتْرِفْتُمْ فِیهِ وَمَسَاکِنِکُمْ لَعَلَّکُمْ تُسْأَلُونَ قَالُوا یَا وَیْلَنَا إِنَّا کُنَّا ظَالِمِینَ(انبیاء/13و14) فرار نکنید و بازگردید به زندگی پرناز و نعمتتان، و به مسکنهای پر زرق و برقتان! تا سائلان بیایند و از شما تقاضا کنند گفتند: ای وای بر ما که ظالم و ستمگر بودیم.»
3- حق الناس
یکی از گناهانی که بخشیده نمیشود. حق الناس است. البته حق الناس مفهومی گسترده است. بدهیهای مالی، غیبت، تهمت، بردن آبروی دیگران و قتل از آن دسته به شمار میآید. بخشیده نشدن حق الناس در اصل شعبهای از عدالت الهی نیز هست. چرا که در حق الناس طرف حساب شخص گناهکار، خدا نیست تا او را ببخشد؛ بلکه فرد دیگری صاحب حق است.
متاسفانه برخی با ضایع کردن حق دیگران، دنیای خود را آباد میکنند؛ خانهها، ویلاها و ماشینهای آنچنانی را به دست میآورند. قرآن قیامت و محاسبه اعمالشان را به تصویر کشیده و بیان کرده که آنان وقتی با عذاب الهی روبرو میشوند؛ پا به فرار میگذارند و به آنان گفته میشود: «لَا تَرْکُضُوا وَارْجِعُوا إِلَى مَا أُتْرِفْتُمْ فِیهِ وَمَسَاکِنِکُمْ لَعَلَّکُمْ تُسْأَلُونَ قَالُوا یَا وَیْلَنَا إِنَّا کُنَّا ظَالِمِینَ(انبیاء/13و14) فرار نکنید و بازگردید به زندگی پرناز و نعمتتان، و به مسکنهای پر زرق و برقتان! تا سائلان بیایند و از شما تقاضا کنند گفتند: ای وای بر ما که ظالم و ستمگر بودیم.»
پس کسی که در آخرت، حق دیگران به گردن دارد باید صاحب حق را راضی کند و این ممکن نیست مگر آنکه از پاداشهایش به او ببخشد یا گناهان طرف مقابل را به عهده گیرد تا صاحب حق راضی شود.
به هر حال اگر کسی در دنیا نتوانست رضایت صاحب حق را جلب کند؛ میتواند کارهایی خاص را به نیت رد مظالم انجام داده تا چارهای برای روز قیامت وی باشد.