چندی پیش، مهران مدیری، بازیگر، کارگردان و مجری برجسته کشورمان در اقدامی غیرمنتظره در نشست خبری فیلم جدید خود، اقدام به کشیدن سیگار کرد. این اقدام وی، واکنش‌های بسیار زیادی را از سوی مسولان بهداشتی کشور در پی داشت که شاید بتوان مهمترین آنها را، نامه دکتر غلامرضا حیدری، رئیس مرکز تحقیقات پیشگیری و کنترل دخانیات به مهران مدیری دانست. نامه‌ای که در ادامه، شرح مفصل آن را می‌خوانیم.
باورمان نمی‌شد که شما در کنفرانس مطبوعاتی فیلمتان و با حضور حامی مالی قدرتمند برنامه‌هایتان یکباره سیگار روشن کنید و همه آنچه را که حوزه سلامت در ۳-۲ دهه گذشته برای کاهش و کنترل مصرف دخانیات انجام داده بود، دود کنید.
شما یا نمی‌دانید چه کردید یا از قبل برنامه‌ریزی کرده بودید و عمدا سلامت آینده جامعه را هدف قرار دادید. امیدواریم شکل اول باشد که جای جبران دارد و برای دانستن‌تان می‌گوییم که به استناد بیش از ۱۰۰ مقاله علمی بین‌المللی که در مرکز تحقیقات ما وجود دارد، شواهد بسیاری از مطالعات توصیفی- مقطعی، طولی و تجربی نشان داده که بین مشاهده صحنه‌های مصرف سیگار در فیلم‌ها و شروع مصرف سیگار جوانان رابطه مستقیمی وجود دارد.
فیلم‌ها همواره وسیله مناسبی برای تبلیغ محصولات تولیدکنندگان دخانیات بوده‌اند. هنگامی که یک ستاره سینما در یک فیلم مطرح روز سیگار می‌کشد، یک حس قوی و محونشدنی به سیگارکشیدن می‌افزاید. سالانه صدها میلیون جوان در سراسر جهان این فیلم‌ها را تماشا می‌کنند.
نقش سینما نه‌تنها تقویت هنجارهای اجتماعی و بهداشتی است، بلکه باید آنچه را که در جامعه و ذهن فیلمنامه‌نویسان می‌گذرد نیز به مردم انتقال دهد. چنین مواردی شامل حقایق آزاردهنده، ناسالم، پرخطر و ضداجتماعی است.
صحنه‌های جذاب مصرف سیگار در فیلم‌ها بسیار حائز اهمیت هستند زیرا بین تمامی گروه‌ها، رفتن به سینما یکی از مشخصه‌های قشر جوان است، به‌طوری که جوانان ۳ برابر بیشتر از بزرگسالان به سینما می‌روند. ۹۰درصد جوانان حداقل ۱ بار در سال به سینما می‌روند.از هر ۱۰ نفری که به تازگی سیگاری میشوند، ۸ نفر کودک یا نوجوان است.مطالعات دانشگاهی کاملا نشان می‌دهند مصرف سیگار در فیلم‌های سینمایی میتواند به شروع مصرف سیگار در جوانان منجر شود. به‌عنوان مثال:
– یک مطالعه بزرگ در ایالات متحده نشان داد احتمال سیگاری‌شدن در نوجوانانی که فیلم‌های زیادی با صحنه‌های مصرف سیگار می‌بینند، ۳ برابر بیشتر از نوجوانانی است که کمتر چنین صحنه‌هایی را در فیلم‌ها می‌بینند.
– یک تحقیق دانشجویی نشان داد صحنه‌های مصرف سیگار در فیلم‌ها کاملا منعکس‌کننده واقعیت‌هاست.
– تحقیقات نشان می‌دهند فیلم‌هایی که دارای صحنه‌های مصرف سیگار هستند، انگیزه جوانان را برای نکشیدن سیگار ضعیف می‌کنند.
– طی مطالعه‌ای که روی رفتارهای بهداشتی بین دانش‌آموزان مقطع راهنمایی انجام گرفت، ۴۹درصد دانش‌آموزان بین ۱۲ تا ۱۷ ساله (۴۶درصد پسران و ۵۱درصد دختران) معتقد بودند سیگارکشیدن ستارگان سینما انگیزه‌ای برای سیگارکشیدن جوانان است.
مصرف سیگار و دخانیات رفتاری است که عموما از سنین نوجوانی آغاز میشود. مطالعات مختلف نشان می‌دهد حدود ۸۰ درصد افراد سیگاری قبل از ۱۸ سالگی تجربه مصرف سیگار داشته‌اند.این رقم در مطالعه‌ای که در کشورمان انجام گرفته حدود ۶۰درصد است و مطالعات دیگر درصدهای بیشتری را در سنین پایین‌تر (حدود ۱۵ سالگی) نشان می‌دهد. افراد تحت‌تاثیر عوامل مختلفی سیگار می‌کشند که می‌توان به عوامل فردی، خانوادگی و اجتماعی اشاره کرد.در بسیاری از مطالعات عوامل فردی به صورت کنجکاوی برای مصرف و تجربه سیگار مهمترین اثر را داشته، به صورتی که حدود ۶۰درصد دانش‌آموزان دبیرستانی شهر تهران در سال ۸۲ این علت را ذکر کرده‌اند.
فیلم‌ها یکی از آخرین و مهمترین راه‌های صنعت دخانیات برای جلب توجه جوانان به مصرف سیگار آنسوی دریاهاست. صنعت دخانیات در سال ۱۹۸۹ قول داد پرداخت مبالغ به هالیوود را متوقف کند. طی دهه گذشته سیگار کشیدن روی صحنه فیلم‌ها واقعا افزایش‌یافته است. بخش سیاسی هالیوود از آگاه‌سازی والدین در مورد اینکه فیلم‌ها یا ویدئوها باعث ترویج دخانیات میشوند، امتناع می‌کند، اما دخانیات یک تجارت است که بیش از ایدز، خشونت و داروهای غیرقانونی (روی هم رفته) باعث مرگ میشود.
سازمان بهداشت جهانی می‌گوید: «مصرف سیگار در فیلم‌ها یک مشکل جهانی است زیرا تبلیغات قوی‌ای ارائه می‌کند. این مساله نه‌نتها باعث تشویق اطفال به مصرف دخانیات میشود، بلکه باعث تقویت بازارهای دخانیاتی نیز میشود. صنعت تصاویر متحرک آمریکا نقش تعیین‌کننده‌ای در ایجاد این مشکل ایفا می‌کند زیرا این فیلم‌ها در سراسر جهان قابل‌دسترسی هستند و سرمشق سایر فیلمسازها قرار می‌گیرند».
انجمن پزشکی آمریکا معتقد است استعمال دخانیات در فیلم‌ها رایگان است و هدفی جز فریبندگی، تقویت و ترویج مصرف سیگار به‌عنوان یک رفتار مطلوب ندارد. این موضوع خصوصا وقتی مشکل‌ساز است که در مورد فیلم‌های جوانان به کار می‌رود زیرا در بسیاری از مطالعات نشان داده شده مصرف سیگار در فیلم‌ها یک عامل خطر برای شروع سیگار کشیدن در جوانی است. ما همچنین از۴ خط مشی توصیه‌شده ذیل برای کاهش مصرف دخانیات در فیلم‌ها حمایت می‌کنیم.
صنعت دخانیات سابقه طولانی در استفاده از پول نقد و توجه خاص در راستای ترویج دخانیات در فیلم‌ها دارد. ظاهر صحنه ممکن است حفظ شود اما این حق مخاطب است که بداند پشت پرده چه می‌گذرد؟ صنعت دخانیات و هالیوود از دهه ۱۹۲۰ برای هم سودمند بوده‌اند به‌صورتی که ستارگان در تبلیغات شرکت می‌کردند و دخانیات روی صحنه مورد استفاده قرار می‌گرفت. زمانی که محدودیت تبلیغات دخانیات در سایر رسانه‌ها شدیدتر شد، فیلم‌ها از نظر امنیت مانند یک وسیله تبلیغ جهانی به‌خصوص برای مخاطبان جوان قرار گرفتند.
سیگار کشیدن روی صحنه امروزه از فیلم‌های دهه ۱۹۶۰، ۱۹۷۰، ۱۹۸۰ بیشتر شده است. در آن دهه‌ها آمریکایی‌های بیشتری سیگاری بودند. سیگار کشیدن بین شخصیت‌های برجسته فیلم نسبت به افراد مورد مقایسه با آن در جمعیت آمریکا رایج‌تر است. شخصیت‌های سیگاری که در فیلم‌ها نشان داده میشوند، اغلب سطح بالا هستند، در حالی که در زندگی واقعی، سیگاری‌ها بیشتر کم‌درآمد و با تحصیلات کمتر هستند. در سراسر جهان سالیانه ۵ میلیون نفر بر اثر استعمال دخانیات کشته میشوند، اما فیلم‌ها اغلب سیگار کشیدن و در معرض دود سیگار قرار گرفتن را به صورت یک مورد مضر برای سلامت و کشنده به تصویر نمی‌کشند.
یک‌هفتم کودکان در سراسر دنیا تا ۱۵ سالگی به دام می‌افتند. امروزه خیلی‌ها می‌خواهند ترک کنند، بسیاری شکست خواهند خورد و یک‌سوم موارد اعتیاد منجر به مرگ میشوند. هر روز در ایالات متحده ۲ هزار نوجوان دیگر به دخانیات معتاد میشوند. حتی در دنیای در حال پیشرفت مصرف دخانیات سریع‌تر از پیش می‌رود زیرا در آنجا آگاهی از خطرات در کمترین سطح است و روش‌های بازاریابی دخانیات تحت‌کنترل نیستند.
این صنعت، ۱۰ سال پیش برای قرار دادن محصولاتش در صحنه فیلم‌ها پول می‌پرداخت، در حالی که این کار را انکار می‌کرد. امروزه هم پرداخت وجه را انکار می‌کند. همچنین در هر مورد که ستارگانی این کار را انجام می‌دهند با صنعت دخانیات معامله می‌کنند.محققان دریافته‌اند نوجوانانی که ستارگان مورد علاقه‌شان روی پرده سیگار می‌کشند، ۱۶ برابر احتمال بیشتر دارند که در مورد دخانیات مثبت فکر کنند.
کودکان ۱۴-۱۱ ساله که سیگار کشیدن در فیلم‌ها را زیاد دیده‌اند، ۳ برابر احتمال بیشتر دارند که خودشان سیگار را امتحان کنند. در هر روز، ۳ هزار کودک معتاد میشوند و نیمی از آنها از این اعتیاد فوت خواهند کرد. صنعت دخانیات می‌داند فیلم‌ها بهتر از هر تبلیغ دیگری باعث روشن شدن سیگار میشوند.
همچنین نتایج مطالعه‌ای که این مرکز در ۳ دهه بررسی فیلم‌های سینمایی ایران انجام داده، نشان می‌دهد زمان نمایش مصرف دخانیات در این فیلم‌ها به صورت معنی‌داری برای هنرپیشه مرد ۳ برابر و برای هنرپیشه زن ۲۰ برابر شده که این مساله میتواند کنار دیگر موارد دلیلی برای افزایش مصرف دخانیات در جامعه جوان ما باشد.
هنوز امیدواریم ندانسته این کار را کرده باشید که جای جبران دارد و شما به خوبی می‌توانید انجامش دهید چرا که اگر با دیدن صحنه مصرف سیگار شما امکان داشته باشد ۱ میلیون نفر به سیگار گرایش پیدا کنند:
-حتما ۷۵۰ هزار نفر آنها سیگاری میشوند
-حتما ۶۰۰ هزار نفر آنها وابستگی شدید به دخانیات پیدا می‌کنند
-حتما ۳۰۰ هزار نفر آنها دچار بیماری مزمن انسدادی ریه میشوند
-حتما ۱۰۰هزار نفر آنها به سرطان ریه مبتلا میشوند
-حتما ۱۵۰هزار نفر دیگر دچار بیماری‌های قلبی- عروقی خواهند شد
-و این بیماری‌ها جدای دیگر عوارض مانند پیری زودرس، ناتوانی جنسی و نازایی و کاهش عمر مفید در ۲۰۰هزار نفر دیگر است
البته اگر شانس بیاورند و به بیماری‌های جدی و مهلک ناشی از مصرف دخانیات مبتلا نشوند.
شواهد علمی معتبر نشان می‌دهد تفاوت هزینه‌های پزشکی افراد سیگاری بر اثر بیماری‌های ناشی از مصرف سیگار در مقایسه با افراد غیرسیگاری ۶ میلیارد دلار است. در کشور هلند نیز هنگام تورم شدید قیمت‌ها در سال۱۹۹۷، هزینه بیماری‌های ناشی از مصرف سیگار در طول عمر کل مردان کشور ۲۷/۷ میلیارد دلار و برای زنان ۴۷/۹ میلیارد دلار بوده است. این ارقام به غیر از هزینه‌های اقتصادی ناشی از دست‌دادن روزهای کاری بوده که بر اثر فوت یا مرگ زودهنگام ایجاد شده است.
طی مطالعه‌ای روی هزینه بیماری‌ها که سال ۱۹۹۶ در آلمان انجام گرفت، کل هزینه‌های بهداشتی ناشی از مصرف سیگار در این سال برای:
-برای بیماران ریوی معادل ۴۷۱/۵ میلیارد یورو
-برای سرطان ریه ۵۹۳/۲ میلیارد یورو (۸۹درصد)
-برای سرطان دهان و حنجره ۹۹۶ میلیون یورو (۶۵درصد)
-برای سکته مغزی ۷۷۴/۱ میلیارد یورو (۲۸درصد)
-برای بیماری‌های سرخرگی کرونری ۹۶۳/۴ میلیارد یورو (۳۵درصد)
-برای بیماری‌های انسدادی تصلب شرایین ۷۶۱ میلیون یورو (۲۸درصد)
بوده است. در مجموع، کل بار مالی هزینه‌های بهداشتی- درمانی ناشی از مصرف سیگار در آلمان طی سال۱۹۹۶ برابر ۶/۱۶ میلیارد یورو بوده است.
از طرف دیگر، هزینه‌های سالانه برای خدمات بهداشتی ملی کشور انگلستان بر اثر بیماری‌های ناشی از مصرف سیگار در بزرگسالان طی سال ۱۹۹۸ به ۳/۲ میلیارد یورو رسیده است. در سال۲۰۰۰ نیز بر اثر مصرف سیگار هزینه‌های مربوط به روزهای کاری از دست رفته در این کشور ۱۳۰ میلیارد یورو تخمین‌زده شده و سرطان ریه ۷/۵درصد از کل هزینه‌های خدمات بهداشتی ملی کشور انگلستان را شامل میشود.
هزینه‌های بهداشتی وابسته به مصرف سیگار در ایتالیا نیز محاسبه شده است. نام آن «پیامدهای اقتصادی مصرف سیگار» بوده که همسو با برنامه اقدام برای ایجاد اروپایی بدون دخانیات در سال۱۹۹۹ توسط سازمان بهداشت جهانی تایید شده است. در ایتالیا طی سال۱۹۹۸، بار مالی کل هزینه‌های بهداشتی ناشی از مصرف سیگار برابر بود با ۳۱۲۷۱/۴ میلیارد یورو (بیماری‌های قلبی- عروقی۴۶۴۱۹/۲ میلیارد یورو؛ ریوی، ۵۳/۴۵۱ میلیون یورو؛ سرطان ریه سلول کوچک، ۰۶/۵۸ میلیون یورو؛ سرطان ریه سلول غیرکوچک، ۲۵/۲۳۲ میلیون یورو؛ سکته مغزی۱۰۶۶۷/۱ میلیارد یورو)
همچنین به غیر از هزینه‌های بهداشتی، خسارات آتش‌سوزی ناشی از مصرف سیگار نیز باید در نظر گرفته شود، به‌طوری که سالانه در اسکاتلند هزینه‌ای معادل ۶ میلیون یورو و در انگلستان و ولز معادل ۲۱۸ میلیون یورو خسارت به بار می‌آورند. طی مطالعه‌ای در اسکاتلند روی هزینه‌های ناشی از کاهش بازدهی کار، مشخص شد میزان کارگریزی در افراد سیگاری بیشتر از افراد غیرسیگاری است. هزینه این غیبت‌های کاری در اسکاتلند سالانه ۶۰ میلیون یورو است، در حالی که کل هزینه‌های ناشی از کاهش بازدهی در این کشور معادل ۶۶۰ میلیون یورو در سال است.
در ایران برآورد دقیقی از این میزان در دست نیست.
اگر حداقل همین آمار را برای هر نفر از این ۷۵۰هزار نفری را که شما سیگاری کردید، محاسبه کنیم، شما حداقل ۱۵۰۰ میلیارد تومان به سلامت جامعه ضرر وارد کردید. فکر می‌کنید شما یا حامی مالی‌تان آن را جبران می‌کنید؟
هنوز امیدواریم که ندانسته این کار را کرده باشید که جای جبران دارد و شما به خوبی می‌توانید انجامش دهید.
