کشف دارو برای مهار ​ابولا

به گزارش سی‌.ان‌.ان بنا به اظهارات منابع آگاه، دکتر کنت برانتلی یکی از این افراد است که بلافاصله پس از احساس ابتلا به ابولا مساله را با پزشک معالجش در میان گذاشت و داوطلبانه داروی زیمَپ (ZMapp) دریافت کرد. پزشکان می‌گویند که خوشبختانه و در کمال ناباوری​​ظرف مدت یک ساعت علایم این بیمار، یعنی دشواری تنفس و تظاهرات گسترده پوستی،‌ بهبود قابل توجهی یافت. نانسی رایتبل،‌ تبعه آمریکایی دیگری است که تقریبا داستان مشابهی دارد. او نیز پس از ابتلا به ابولا این دارو را دریافت کرده و بهبود قابل‌ملاحظه‌ای یافته است. از آن جا که ابولا نه واکسن و نه درمان تائیدشده‌ای دارد، تاثیرات مطلوب این داروی آزمایشی در دو مورد مذکور پرسش‌های فراوانی در افکار عمومی برانگیخته است. در ادامه به مهم‌ترین این پرسش‌ها پاسخ خواهیم داد.

زیمپ کجا تولید می‌شود؟

زیمپ در یکی از شرکت‌های داروسازی آمریکایی به نام مَپ بیوفارماسوتیکال (Mapp Biopharmaceutical Inc) تولید شده است. این شرکت مطابق وبگاه رسمی‌اش در زمینه تولید داروهای جدید برای پیشگیری و درمان بیماری‌های عفونی فعالیت می‌کند، و تمرکزش بر نیازهای برآورده‌نشده در زمینه سلامت جهانی است. این شرکت با نهادهای رسمی آمریکا همکاری می‌کند و چند سالی است که به سفارش این نهادها به تحقیق و آزمایش در زمینه تهیه و تولید داروی بیماری ابولا مشغول است.

آیا داروی آزمایشی دیگری برای درمان ابولا وجود دارد؟

علاوه بر پروژه زیمپ،‌ در ماه مارس امسال، موسسه ملی سلامت آمریکا 28 میلیون دلار برای پژوهشی گسترده در زمینه ابولا، طی پنج​سال آینده، تخصیص داده است. این پژوهش اکنون با همکاری محققان 15 موسسه مستقل که پیش از این به‌طور مجزا در زمینه ابولا تحقیق می‌کرده‌اند در جریان است. آنچه ظرف چهارماه گذشته صورت پذیرفته، تهیه فهرستی کامل از همه پادتن‌هایی است که این پژوهشگران آن‌ها را داروهای بالقوه بیماری ابولا به شمار می‌آورند و اکنون مشتاقانه در پی یافتن ترکیباتی هستند که بیشترین تاثیر را بر این ویروس خواهد گذاشت و البته یکی از مهم‌ترین اهداف‌شان یافتنِ سازوکار تاثیر آن دارو بر دستگاه ایمنی بدن خواهد بود.

از سوی دیگر،‌ تکمیرا (Tekmira)، یکی از شرکت‌های داروسازی کانادا قراردادی 140​میلیون​دلاری با آمریکا برای تولید داروی ابولا دارد. این شرکت مرحله اول آزمایش داروی تولیدی خود را در ماه ژانویه گذشته آغاز کرده بود که اخیرا به دستور موسسه غذا و داروی آمریکا این آزمایش‌ها را متوقف ساخته و ملزم به انجام تحقیقات بیشتری روی داروی خود شده است. ​علاوه بر این داروهای آزمایشی،‌ واکسن‌هایی نیز در مرحله تحقیق و آزمایش قرار دارند. توماس گیسبرت، یکی از پژوهشگران برجسته دانشگاه تگزاس، اخیرا اعلام کرده است که دست‌کم یک واکسن بالقوه برای ابولا روی افراد سالم داوطلب آزمایش شده است. موسسه ملی سلامت آمریکا نیز اعلام کرده است واکسن دیگری برای بیماری ابولا بزودی و در ماه سپتامبر آزمایش خواهد شد.

زیمپ چیست و چه می‌کند؟

زیمپ نوعی پادتن است. پادتن‌ها به‌طور کلی پروتئین‌هایی هستند که بدن به‌طور طبیعی تولید می‌کند و دستگاه ایمنی هم این پروتئین‌ها را برای مقابله با سلول‌های خارجی یا خطرناک و نابودی آن‌ها به خدمت می‌گیرد. اما زیمپ از آن پادتن‌هایی نیست که بدن انسان تولید می‌کند، بلکه از آن پادتن‌هایی است که اصطلاحا به «پادتن‌های مونوکلونال» معروفند. بر اساس وبگاه مایو کلینیک (Mayo Clinic) پادتن مونوکلونال مولکولی است که در شرایط کاملا آزمایشگاهی و به روش‌های بسیار دقیق مهندسی ژنتیک تولید می‌شود تا به بخش‌های معینی از یک سلول خطرناک بچسبد و آن را نابود کند. این نوع پادتن وقتی وارد بدن انسان شود، در اصل نقش همان پادتن‌های طبیعی بدن را بازی می‌کند. پادتن‌های مونوکلونال برای درمان بسیاری از انواع گوناگون بیماری‌ها،‌ به ویژه انواع سرطان‌ها‌ به​کار می‌رود. به گزارش سی‌ان‌ان منابع آگاه می‌گویند که داروی زیمپ یک پادتن مونوکلونال است که از بدن موش استخراج شده؛‌ به این معنی که موش‌ها در معرض ویروس ضعیف‌شده ابولا قرار گرفتند و سپس پادتن‌های تولیدشده در خون آنها برای تولید این دارو استخراج شده است. اما این تنها راه تولید زیمپ نیست. ظاهرا این دارو را می‌توان از پروتئین‌های ساخته‌شده از گیاه تنباکو نیز به دست آورد.

چرا این دارو فقط به این دو نفر تبعه آمریکایی داده شده است؟

بسیاری می‌پرسند که چرا این داروی آزمایشی برای این دو آمریکایی تجویز شده است؛ درحالی‌که افراد بسیاری در غرب آفریقا، حدود 1600 نفر، با این بیماری دست و پنجه نرم می‌کنند، اما از این دارو بی‌بهره‌اند.

سازمان بهداشت جهانی در پاسخ می‌گوید که دخالتی در تصمیم‌گیری برای درمان این دو آمریکایی نداشته است. از نظر این سازمان باید از هر دو بیمار، با علم به این که این دارو پیش از این بر هیچ انسان دیگری آزمایش نشده بوده،‌ اجازه می‌گرفتند تا به​چنین شیوه درمانی بپردازند. از موضعگیری سازمان بهداشت جهانی می‌توان دریافت که اکنون استفاده از این دارو منوط به اجازه خود بیمار است. به‌علاوه مشکلات اجرایی برای تجویز آن به این تعداد بیمار پیش روی پزشکان است که یکی از آنها مقدار بسیار کم داروی زیمپ است. اما به‌هرحال،‌ در سایه تاثیر مثبت زیمپ در درمان ابولا،‌ استفاده مجدد و عمومی از این دارو ممکن است مشمول مقررات «استفاده بشردوستانه» موسسه دارو و غذای آمریکا شود. این مقررات تحت شرایط خاصی اجازه می‌دهد داروهای در حال پژوهش، خارج از روال آزمایش‌های کلینیکی در دسترس افراد بیشتری قرار بگیرند.

آیا پزشکان می‌دانستند که زیمپ داروی موثری است؟

درست است که این دارو بر میمون‌های بیمار موثر بوده است،‌ اما در آن آزمایش‌ها هم فقط هشت میمون درمان شده بودند. نکته بسیار اساسی آن است که هیچ تضمینی وجود ندارد دستگاه ایمنی بدن انسان درست مانند آن هشت میمون عمل کند و چه بسا ممکن است واکنش‌هایی متفاوت از خود نشان دهد. به همین دلیل است که هر دارویی را نخست در شرایط کلینیکی بر انسان آزمایش می‌کنند و پس از اطمینان کامل از عملکردش به تائید مقامات رسمی می‌رسانند. اما اکنون روند یادشده کمی مخدوش شده است. دو بیمار آمریکایی داوطلب شده‌اند که پیش از اتمام روند تائید، این داروها برای درمان‌شان به کار گرفته شود. خوشبختانه نتیجه مثبت و مطلوب بوده، ولی به این معنی نیست که به همین سادگی بتوان آن را برای هر بیمار دیگری تجویز کرد. به همین دلیل اولا باید منتظر تائید نهایی این دارو باشیم، به‌علاوه باید روی این دو فرد داوطلب نیز در آینده آزمایش‌های بیشتری شود تا نحوه تاثیر این دارو بر عملکرد دستگاه ایمنی بدن‌شان مشخص شود. دکتر آنتونی فاوسی، ‌مدیر موسسه ملی بیماری‌های عفونی و حساسیت آمریکا، ‌تاکید می‌کند دانشمندان باید درباره این فرض که زیمپ به دلیل تاثیر مطلوب بر این دو بیمار بر دیگر بیماران نیز موثر خواهد بود، بسیار محتاط باشند.

آیا شرکت تولیدکننده زیمپ مقادیر بیشتری از این دارو در اختیار دارد؟

دکتر فاوسی می‌گوید که این شرکت مقادیر بسیار کمی از داروی آماده برای مصرف بیماران در اختیار دارد. آنها در واقع درصدد افزایش تولید این دارو هستند، اما چنین کاری دست‌کم به چند ماه زمان نیاز دارد.

آیا این دارو می‌تواند اپیدمی ابولا را متوقف سازد؟

بهتر است مساله را کمی کلان‌تر ببینیم. به‌طور کلی هر داروی موثر در درمان ابولا، حال زیمپ باشد یا هر داروی دیگری، می‌تواند به پزشکان کمک کند که به درمان این ویروس مرگبار بپردازند،‌ ویروسی‌ که می‌گویند حدود 60 درصد مبتلایانش را در غرب آفریقا به کام مرگ می‌کشد. ولی برای پیشگیری از اپیدمی ابولا واکسن ابزار بسیار موثرتری است. واکسن‌ها منتظر بروز بیماری نمی‌مانند. آنها را به افراد سالم تزریق می‌کنند تا در برابر ابتلا به بیماری مصون بمانند. اما با این همه ظاهرا عزم جدی در تولید واکسنی برای پیشگیری از ابولا وجود ندارد. متخصصان می‌گویند یکی از موانع مهم بر سر راه مبارزه با ابولا آن است که شرکت‌های داروسازی مطمئن نیستند با تولید واکسن ابولا پول بیشتری عایدشان شود. به همین دلیل شرکت‌های بسیار کمی به ساخت چنین واکسنی علاقه نشان می‌دهند. (ضمیمه سیب)

مترجم :مسعود ایثاری

منبع: سی ان ان