مافیای پوشاک،​ نتیجه خلأ ​مدهای ایرانی

جام جم سرا:البته لباس‌های دوخته شده آویزان به رگال گوشه دفتر او به قیمتی گران دوخته شده؛ از 200 هزار تومان تا 800 هزار تومان و حتی بیشتر. همین گرانی طرح‌های ایرانی موضوع بحث ما با مینو پدرام بود که او گفت علت اصلی، پر کار بودن این طرح‌ها و تک‌دوزی لباس‌هاست که اگر طرح‌ها به تولید انبوه برسد قیمت‌ها نیز می‌شکند.

در گفت‌وگو با این طراح و مدرس دانشگاه الزهرا از ضعف آموزش‌های آکادمیک در رشته طراحی لباس، از بی‌اعتمادی تولیدکنندگان به طراحان جوان، از نبود حمایت‌های حقوقی از طراحان، از کپی‌برداری طرح‌ها و نیاز جدی به ساماندهی مد حرف زدیم و در نهایت به این نتیجه رسیدیم که مافیای پوشاک یا آنچه به عنوان طراحی زیرزمینی شناخته می‌شود، چیزی نیست جز نتیجه در دسترس نبودن مدل‌های ایرانی.

این روزها صحبت از مافیای پوشاک است. به وجود این مافیا اعتقاد دارید؟

همه جای دنیا یک خط فکری برای تولید لباس وجود دارد که می‌توان اسمش را مد گذاشت، اما این مد در کشور ما چون هنوز صاحب جایگاه تخصصی نشده و هدایت شده نیست طرح‌های پوشاک را بازار جهت‌دهی می‌کند که البته هدفشان نیز فروش تولیدات است. این فرآیند در کشور ما نوعی حالت مافیایی به خود گرفته چون افرادی خاص و صنوفی خاص در پیشبرد آن نقش دارند. یکی از دلائل راه‌اندازی کارگروه ساماندهی مد و لباس نیز همین بوده تا بتواند بازار مد و پوشاک کشور را سر و سامان دهد که البته هنوز باید کارهای زیادی انجام شود.

قیمت تمام شده یک محصول به عوامل مختلفی بستگی دارد. در همه جای دنیا نیز هم لباس گران وجود دارد هم لباس ارزان، همیشه نیز فقیر و غنی وجود داشته و نمی‌شود منکر آن بود

ارکان این مافیای پوشاک را بیشتر می‌شکافید؟

البته کلمه مافیا برای حوزه پوشاک کمی بزرگ و وحشتناک است، برای همین نمی‌خواهم صنف تولیدکنندگان و فروشندگان پوشاک را مستقیم مخاطب قرار دهم، اما واقعیت این است، کسانی هستند که روی طرح‌هایی فکر می‌کنند و به قصد فروش، آنها را وارد بازار می‌کنند. البته تولید و فروش پوشاک، شرح وظیفه آنهاست و باید به این افراد حق بدهیم که دنبال فروش محصولات و کسب درآمد باشند چون در غیراین صورت امکان ادامه حیات شغلی‌شان وجود ندارد. پس مشکل این است که در تولید این طرح‌ها، جهت‌دهی وجود ندارد و هر که هر چه را می‌پسندد، تولید می‌کند، در حالی که تولید پوشاک باید جهت داشته باشد.

پس شما معتقدید اعضای مافیای پوشاک همچون مافیای مواد مخدر سوء نیت ندارند، درست است؟

به نظر می‌رسد نیت اصلی این افراد فروش بیشتر است که معتقدم برای پاسخ مناسب به این نیاز باید مرکزی تخصصی وجود داشته باشد تا محصولاتی را که قرار است به بازار بیاید، مدیریت کند. من اطمینان دارم تولید کنندگان نیز با این جریان همراهی می‌کنند چون آنها به لباس‌های به‌روز و شیک که فروش خوبی داشته باشد، نیاز دارند و مطمئنا دنبال دردسر نیستند. اما چون الان این الگوهای مناسب وجود ندارد و در اختیار تولیدکنندگان قرار نمی‌گیرد، اینها مجبور به کپی برداشتن از طرح‌های نامناسب هستند. به عبارت دیگر می‌توان ریشه وجود مافیای پوشاک در کشور را به خلأ طرح‌های ایرانی ـ اسلامی ربط داد.

چند سالی است در کشور کارگروه ساماندهی مد و لباس وجود دارد، اما وقتی شما از وجود خلأ در طراحی مد حرف می‌زنید به این معنی است که این کارگروه نتوانسته خوب کار کند. منظورتان همین است؟

نمی‌توانیم بگوییم این کارگروه تا به حال کاری انجام نداده، چون من نیز در این مدت گاهی به صورت نزدیک و تنگاتنگ و گاهی از راه دور با کارگروه همکاری داشته‌ام و تلاش را از نزدیک دیده‌ام، اما موضوع این است که کارگروه ساماندهی مد و لباس عمر زیادی ندارد و نیاز داشته تا شرح وظایفش را بداند و مشخص کند ​کجای ماجرای طراحی مد و لباس قرار دارد که همه اینها زمانبر است. به اعتقاد من الان این کارگروه تقریبا جا افتاده و حضورش را تثبیت کرده که اگر همه نهادهای درگیر در حوزه مد و لباس از خط مشی‌های این کارگروه پیروی کنند و با آن هماهنگ باشند نتایج بهتری نیز حاصل خواهد شد.

شما پیش از این در یک مصاحبه ابراز گلایه کرده بودید که در کارگروه مد و لباس از نظرات کارشناسان متخصص کمتر استفاده می‌شود، آیا این شرایط همچنان ادامه دارد؟

شرایط خیلی بهتر از قبل شده. الان در کارگروه، کمیته‌هایی در حال شکل‌گیری است که ساختارهایی قوی دارد و در حوزه‌های پژوهشی و حتی بازار و فروش نیز ورود پیدا کرده است. قبلا هم نه این که نخواهند از نظر متخصصان استفاده کنند بلکه برنامه‌ریزی و زمان‌بندی برای هماهنگ کردن کارشناسان و نشستن دور یک میز کار سختی بود. اما در مجموع باید پذیرفت ورود به حوزه پوشاک دشوار است و قابل مقایسه با اقلام تولیدی دیگر نیست و همه ابعاد فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی را در برمی گیرد و عزمی ملی را می‌طلبد.

ما که از دور شاهد فعالیت‌های کارگروه مد و لباس هستیم قضاوتمان این است که در برخی موارد فضایی فکر می‌کنند، به طور مثال در مورد قیمت لباس‌هایی که طرحش از مجرای این کارگروه بیرون آمده است.

قیمت‌گذاری در مورد لباس‌های ایرانی ـ اسلامی با کارگروه نیست و جزو شرح وظایفش قرار ندارد.

با این حال همیشه این کارگروه از قیمت نهایی محصولات دفاع می‌کند، در حالی که رقم‌های بالای این لباس‌ها مانع استقبال عمومی از آنهاست.

قیمت تمام شده یک محصول به عوامل مختلفی بستگی دارد. در همه جای دنیا نیز هم لباس گران وجود دارد هم لباس ارزان، همیشه نیز فقیر و غنی وجود داشته و نمی‌شود منکر آن بود. البته من تجملات در طراحی لباس و تولید لباس‌های بسیار فاخر را نمی‌پسندم و نوعی افراط‌گرایی می‌دانم، ولی به هر حال همه رقم لباس با طیف‌های مختلف قیمت باید وجود داشته باشد. ضمن این که برخی لباس‌ها که به صورت تک‌دوزی تولید می‌شود مسلما قیمت زیادی دارد و هر چه در تیراژ بیشتری تولید شود قیمتش کمتر می‌شود و چون اغلب طراحان کشور به صورت تک دوزی کار می‌کنند در نتیجه قیمت محصولاتشان بالاست.

اما موضوع قیمت‌های بالای لباس‌ها از این بابت مهم است که وقتی قرار است لباس‌های ایرانی ـ اسلامی را در جامعه جا بیندازیم چاره‌ای جز شکستن قیمت‌ها نداریم، درست مثل چینی‌ها که با قیمت نازل اجناسشان توانسته‌اند لباس‌های چینی را به تن ملت‌های مختلف کنند.

من باز هم تاکید می‌کنم که این موضوع در حیطه وظایف کارگروه ساماندهی مد و لباس نیست و اگر در مورد قیمت‌ها اظهار نظر می‌کنند به این علت است که در چرخه تولید، موضوع فروش هم مطرح است. من معتقدم برای کاهش قیمت لباس‌های ایرانی ـ اسلامی علاوه بر حمایت از تولید انبوه از طرح‌ها، وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز باید وارد کار شود.

شما از طراحان شناخته شده لباس در کشور هستید، وضع طراحان ایرانی را چطور می‌بینید؟

در سال‌های اخیر طراحان تا حدی جایگاه خود را پیدا کرده‌اند، ولی هنوز مظلوم و مهجورند. من در خیلی از جلسات گفته‌ام و صادقانه و روراست هم می‌گویم که 30 سال در این کشور نتوانستند مد ایرانی را جا بیندازند و این طراحان بودند که به نوعی حتی اگر شده به صورت زیرزمینی (نه به معنای منفی) و به دور از جار و جنجال به طراحی مد ایرانی پرداختند. من یکی از این افراد بودم که با تلاش مستمر توانستم مد ایرانی را عرضه کنم. الان خیلی خوشحال هستم که در ویترین مغازه‌ها می‌توانیم لباس‌های نشات گرفته از فرهنگ‌مان را ببینیم. الان بر خلاف گذشته که تولیدکنندگان از طرح‌های ترک یا اروپایی استفاده می‌کردند زیاد اتفاق می‌افتد که سراغ طراحان داخلی بیایند و از آنها طرح‌هایی با تم ایرانی و سنتی بخواهند. به نظر من همه این اتفاقات مرهون زحمات طراحان است.

یکی از مشکلات ما در بحث تولید پوشاک، کمبود نیروی متخصص در میان تولیدکنندگان است و همین باعث شده تولیداتشان نتواند با استانداردهای جهانی مطابقت کند

شما حتما طرح‌هایی داشته‌اید که جا افتاده و مشهور شده، درست است؟

من معمولا به صورت تک‌دوزی کار می‌کنم و در فروشگاهی که دارم در هر فصل حدود 30 مدل را تولید می‌کنم و از هر مدل در نهایت 20 ـ 10 نمونه می‌دوزم، چون روال کارم این است که مدلی را می‌دوزم و اگر مشتری سفارش دهد از روی آن دوباره تولید می‌کنم. البته طرح‌هایی هم داشته‌ام که در جامعه متقاضی زیادی پیدا کرده و به نوعی به شهرت رسیده که معمولا تا 80 درصد، تم ایرانی داشته است و این بخوبی نشان می‌دهد مردم تا چه اندازه طالب طرح‌های برخاسته از فرهنگ ایرانی هستند.

فقط مانتو طراحی می‌کنید؟

سفارشهای تک‌دوزی من همه چیز را شامل می‌شود؛ از لباس شب گرفته تا مانتو ولی در فروشگاهی که دارم، اغلب مانتو، کت و دامن و کت و شلوار عرضه می‌شود.

پس چادر طراحی نمی‌کنید؟

نه، البته به برخی طراحان مشورت‌هایی داده‌ام، ولی معتقدم هر فردی بهتر است در حوزه تخصصی خودش کار کند.

طرح‌ها چطور به ذهنتان می‌رسد؟

من دائم دنبال طرح‌های مد روز هستم، چون باید قبول کنیم که مردم ما به‌روز هستند و خواهان طرح‌های نو، ضمن این‌که در سال‌های اخیر برندهای خارجی نیز در کشورمان شعبه دارد و مردم از این طریق با مدها آشنا می‌شوند. برای همین ما چه در تک‌دوزی‌ها و چه در تولید انبوه نمی‌توانیم بازار جهانی را نادیده بگیریم. من هم سعی می‌کنم با جدیدترین اطلاعات مربوط به طراحی در دنیا کار کنم و از ژورنال‌ها و اینترنت استفاده کنم که البته از اینها خط فکری می‌گیرم و براساس ذائقه ایرانی طراحی می‌کنم.

بیشتر مد چه کشورهایی را دنبال می‌کنید؟

من همه چیز را پیگیری می‌کنم؛ طرح‌های عربی، ترک، اروپا و... بویژه اروپا که مرکز مد دنیاست. من این کار را می‌کنم، چون وظیفه هر طراح است که به‌روز باشد و اگر غیر از این باشد، شکست می‌خورد.

تا به حال شده خارجی‌ها دنبال طرح‌های شما بیایند؟

من مشتری‌هایی از مدیران زن دولتی دارم که سفرهای خارجی زیاد می‌روند و برای مسافرت‌ها و ماموریت‌های خارجی‌شان سفارش لباس می‌دهند. همچنین مشتری‌هایی دارم که مقیم کشورهای خارجی هستند و لباس‌های تولید شده ما را با خود به خارج از ایران می‌برند. در واقع ارتباط من با کشورهای خارجی در همین حد است، البته بتازگی با یک شرکت خارجی در حوزه گردشگری صحبت‌هایی کرده‌ام که اگر به نتیجه برسد، برای گردشگران خارجی لباس تولید خواهم کرد.

یعنی گردشگران ورودی به ایران لباس ایرانی بپوشند؟

بله. این ایده من بود و آنها هم استقبال کردند. این لباس‌ها قرار است هم بحث حجاب این گردشگران را پوشش دهد، هم وقتی به کشورشان بازگشتند، به عنوان یک لباس ایرانی مدرن بتوانند از آن استفاده کنند.

می‌دانید یکی از گرفتاری‌ها در ایران، بحث رعایت نشدن قانون‌ کپی‌رایت است که تقریبا همه حوزه‌ها را گرفتار کرده، از جمله حوزه پوشاک. تا به حال شده از طرح‌های شما کپی‌برداری شود؟

بله، این مشکل وجود دارد و در مورد من از وقتی فروشگاهم را افتتاح کرده‌ام، طرح‌هایی را که در ویترین گذاشته‌ام، بعد از مدتی در جاهای دیگر می‌بینم، البته من از این موضوع زیاد ناراحت نمی‌شوم و حتی به دانشجویانم می‌گویم این‌که عده‌ای از روی طرح ما کپی‌برداری می‌کنند، باعث خوشحالی است، چون باعث می‌شود دیگر​سراغ طرح‌های خارجی نروند و طرح‌های اصیل ایرانی همگانی شود، البته این کپی‌برداری‌ها به طراحانی که از روی طرح خود نمونه‌های زیادی تولید کرده‌اند، صدمه می‌زند و فکر می‌کنم کارگروه ساماندهی مد و لباس باید برای رفع این مشکل چاره‌اندیشی کند تا حریم کار طراحان حفظ شود.

فکر می‌کنید در حوزه پوشاک چطور می‌شود جلوی کپی‌برداری را گرفت؟

این البته کار سختی است، ولی باید روی موضوعات حقوقی آن کار شود. الان تولیدکنندگانی هستند که ادعا می‌کنند طرح متعلق به آنهاست، در حالی که آن طرح اقتباسی است، نه تولیدی. بنابراین باید اصالت هر طرح تائید شود و طرح‌های خلاقانه و نوآورانه از بقیه جدا شود. در کنار این باید قانون کپی‌رایت نیز در کشور اجرا شود تا طرح‌های تولیدی مصون بماند.

باید دانشگاه بیشتر تلاش کند و رشته‌های بیشتر در مقاطع بالاتر ایجاد کند و سطح آموزش‌هایش را بالا ببرد. نکته ناراحت‌کننده‌ای که الان وجود دارد این است که بیشتر استادان رشته طراحی لباس این رشته را فقط به صورت تئوری بلدند

به اعتقاد من، علاوه بر مشکل کپی‌برداری، نبود فضای تبلیغات در حوزه مد و لباس کشور نیز یکی از مشکلات ماست. با من هم‌عقیده هستید؟

امروز در دنیا، تبلیغات یک علم است و در کشور ما نیاز به ساماندهی دارد. الان در همه جای دنیا در مقاطع بالای رشته دانشگاهی طراحی لباس، شاخه مارکتینگ وجود دارد، چون معتقدند طراح باید بازار را حدس بزند، یعنی جلودار بازار باشد و بداند در فصل‌های آینده باید چه چیزهایی مد شود. درواقع یک طراح باید علم بازاریابی را داشته باشد تا بتواند سهمی از بازار ببرد، البته بحث بازاریابی با تبلیغات متفاوت است، ولی وقتی قرار است طرحی نو وارد بازار شود، باید همزمان تبلیغات هم برایش اتفاق بیفتد تا آن کالا معرفی شود که این تبلیغ باید آنقدر خوب انجام شود که هم افراد ترغیب به خرید شوند، هم تبلیغات با کیفیت محصول همخوانی داشته باشد، اما می‌بینیم که این اتفاق در کشور ما کمتر رخ می‌دهد و اعتماد مشتری از بین می‌رود. پس تبلیغات و بازاریابی جزئی از کار طراحی لباس است که باید در مسیر درستی قرار بگیرد.

در دانشگاه‌های ایران این نکات به دانشجویان طراحی لباس آموزش داده می‌شود؟

متاسفانه یکی از مشکلات ما این است که بسیاری از رشته‌های دانشگاهی با وضع بازارمان همخوانی ندارد و این مساله در رشته طراحی لباس کاملا وجود دارد. یکی از علل مشکل این است که در کشور ما فقط رشته طراحی لباس وجود دارد، در حالی که در دنیا این رشته جزئیات زیادی دارد و شاخه‌های مختلفی را دربر می‌گیرد. در کشور ما ادامه تحصیل در این رشته تا مقاطع بالا نیز امکان‌پذیر نیست و چندسالی است کارشناسی ارشد برای آن به وجود آمده است.

این در حالی است که سرفصل‌های درسی نیز کفایت کار را نمی‌کند و پاسخگوی نیازها نیست، در حالی که رشته طراحی لباس می‌تواند یکی از اشتغال‌زاترین و پردرآمدترین رشته‌ها باشد. یکی از مشکلات ما در بحث تولید پوشاک، کمبود نیروی متخصص در میان تولیدکنندگان است و همین باعث شده تولیداتشان نتواند با استانداردهای جهانی مطابقت کند که بخشی از این موضوع به نحوه عملکرد دانشگاه‌ها برمی‌گردد، البته چند سال است سعی شده با ایجاد تغییرات در سرفصل‌های درسی، دانشجویان از بازار مطلع شوند، ولی همچنان این حوزه نیاز به کار و بازنگری دارد.

یعنی منظور شما این است که تولیدکنندگان به طراحان فارغ‌التحصیل از دانشگاه اعتماد نمی‌کنند؟

بله، اما باید موضوع را از دید تولیدکنندگان نیز بررسی کرد، چون اینها حق دارند به طراح کم‌تجربه اعتماد نکنند و نخواهند خطر کنند، البته به این معنی نیست که فارغ‌التحصیلان دانشگاه ناموفق هستند؛ بلکه آنها زمانی موفق می‌شوند که چندسال کار کنند و با بازار آشنا شوند.

طبیعی است با تجربه‌اندوزی طراح، تولیدکننده هم به او اعتماد می‌کند، اما این اعتماد را چطور می‌شود از همان نقطه شروع به وجود آورد؟

باید دانشگاه بیشتر تلاش کند و رشته‌های بیشتر در مقاطع بالاتر ایجاد کند و سطح آموزش‌هایش را بالا ببرد. نکته ناراحت‌کننده‌ای که الان وجود دارد این است که بیشتر استادان رشته طراحی لباس این رشته را فقط به صورت تئوری بلدند و خودشان کمتر در بازار حضور داشته‌اند. طبیعی است این استادان که از بازار اطلاع کافی ندارند، نمی‌توانند دانشجویان را هدایت کنند. تولیدکنندگان هم در سوی دیگر قضیه باید به طراحان جوان فرصت دهند و روی طرح‌هایشان سرمایه‌گذاری کنند، چون در میان این طراحان کسانی هستند که با کسب تجربه می‌توانند به طراحان قابلی تبدیل شوند.

طراحی لباس شغل پردرآمدی است؟

به جرات می‌گویم که طراحی لباس در کشور ما یکی از پول‌سازترین شغل‌هاست، البته بتازگی دست زیاد شده و رقابت به وجود آمده، در ازای پولی هم که به دست می‌آید نباید فراموش کرد که طراحی لباس کار سختی است و نیاز به دانش کافی دارد.

اما با وجود همه مشکلاتی که بر سر طراحی پوشاک وجود دارد، به نظرتان این رشته ارزش امتحان کردن را دارد. درست است؟

بله، اما دوست دارم جوان‌ها ایده‌آلیستی فکر نکنند و طراحی لباس را فقط محدود به فشن و طرح زدن و نقاشی کردن روی کاغذ ندانند.(مریم خباز /گروه جامعه)