پایان دوران «باربی»: عروسک «لمیلی» با تتو و خالکوبی رسید!

اسباب‌بازی یکی از ابزارهای نفوذ است. مثلا همین عروسک باربی که نیم‌قرن است الگوسازی کرده و حالا با تغییر ارزش‌های جامعه غربی دارد جای خود را به لمیلی (Lammily) می‌دهد.
در ایران اگرچه ٣‌سال است که فروش باربی ممنوع شده و بنا بود دارا و سارا جای او را بگیرند اما این تغییر فرهنگ به‌راحتی آنچه در کشورهای توسعه‌یافته صورت می‌پذیرد، اتفاق نمی‌افتد. شاید مهم نوع اندیشه و بیان آن است و نه سرمایه‌گذاری امری. آنچنان که لمیلی با استفاده از جذب سرمایه مردمی راه خود را آغاز کرده است و نه حمایت دولتی!
بد نیست بدانید ایده شکست‌خورده ساخت عروسک‌های ملی دارا و سارا از ‌سال ۱۳۷۵ توسط کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان مطرح شد. پس از ٥‌سال این دو عروسک، با لباس‌های محلی اقوام مختلف ایرانی، با هدف آشناسازی کودکان ایرانی با فرهنگ ایرانی، در‌ سال ۱۳۸۰ ساخته شدند.
کانون، وسایل جنبی عروسک‌های دارا و سارا مثل لوازم‌تحریر، نوار سرود، تقویم، پوستر و جوراب را نیز تولید و عرضه کرد اما به‌دلیل کیفیت نامرغوب عروسک‌های ایرانی، ساخت این عروسک‌ها به چین واگذار شد. البته می‌گویند چین تنها مجری طرح تولید بود و هیچ نظارتی‌بر طراحی و ساخت این عروسک‌ها نداشت. در مقابل اما باربی عروسکی است که در‌سال ۱۹۵۹ توسط شرکت متل تولید و روانه بازار شد.
روث هندلر هنگام مشاهده بازی دخترش باربارا با عروسک‌های کاغذی متوجه شد او از بازی دادن آنها در نقش بزرگسالان لذت می‌برد. آن زمان اغلب عروسک‌ها به شکل کودکان خردسال ساخته می‌شدند. روث با کمک مهندسی به نام جک راین اقدام به طراحی عروسکی بزرگسال کرد و به نام دخترش باربارا نام باربی را بر آن نهاد.
ظاهر باربی، بارها تغییر یافت و به‌روز شد. باربی اولین عروسکی بود که استراتژی بازاریابی براساس تبلیغات تلویزیونی داشت. برآورد می‌شود که بیش از یک‌میلیارد عروسک باربی در بیش از ۱۵۰ کشور جهان فروخته شده‌است و بنا بر ادعای شرکت متل هر دقیقه ٣ باربی به فروش می‌رسد. اما همان‌طوری که در عالم فشن، خانواده‌ها و جریانات اجتماعی مخالفت خود را با رژیم‌های غذایی و سوءتغذیه ناشی از آنها اعلام کردند و درمقابل موج لاغری بانوان ایستادند، این‌بار نیز الگوسازی از باربی مسیر سراشیبی خود را طی می‌کند. دوران باربی‌ها تمام شده است.

لمیلی به‌تازگی‌ وارد بازار شده است. مثل باربی لاغر نیست بلکه قوی و ورزشکار است. گاهی جوش صورت یا چروک روی پوست شکم یا حتی تتو دارد. موهای قهوه‌ای و صافی دارد و به‌ندرت آرایش می‌کند.
این عروسک که رقیبی برای باربی است، ۱۹ساله است و لباس گشاد و راحت، همراه با کفش کتانی می‌پوشد. پایش زخم‌شده و بخیه خورده است. اینها مشخصات عروسک جدیدی است که نیکولای لم، هنرمند آمریکایی آن را طراحی کرده و می‌خواهد با این عروسک ایده‌آل‌های زیبایی کودکان را به‌واقعیت‌های محیط‌شان نزدیک‌تر کند و بدین‌وسیله کودکان خودشان را باور داشته باشند.
لم با استفاده از جذب سرمایه‌ مردمی (Crowdfunding) این پروژه را پیش برد و به مرحله تولید رساند. او برای نزدیک‌کردن ایده‌آل‌های زیبایی کودکان به واقعیت، برچسب‌هایی تولید کرد که می‌شود آنها را خرید؛ برچسب‌هایی مانند جوش‌صورت، تتو، لکه‌های روی لباس و همچنین عینک.
این برچسب‌ها خلاف باربی، که یک تصویر غیر واقعی و بدون نقص از انسان به کودک منتقل می‌کند، به کودکان نشان می‌دهد که لمیلی هم دختری است مثل خودشان در دنیای واقعی که می‌تواند لکه سبز چمن را روی لباس خود داشته باشد.
لم معتقد است، این نه‌تنها برای بچه‌ها عجیب نیست بلکه باعث خنده و شادی‌شان نیز می‌شود و آنها می‌توانند عروسک خود را آن‌طور که دوست دارند شکل داده و به والدینشان نشان دهند و بدین‌ترتیب شخصیت کودکان بیشتر قابل‌شناسایی است.

چرا ما موفق نمی‌شویم؟

برخی صاحب‌نظران عروسک خوب را عروسکی می‌دانند که بتوان با آن به‌راحتی بازی کرد و مانند عروسک‌های باربی امکان تغییر ظاهر و نوع لباس عروسک وجود داشته باشد. این عروسک‌ها را می‌شود بی‌لباس خرید. تنوع لباس‌های باربی به حدی‌ است که می‌توان از او از یک کارگر ساختمانی یا باغبان گرفته تا یک ملکه یا هنرپیشه ساخت و اینها همه تنها به‌وسیله لباس‌های متعدد ساده و گوناگونی‌ است که متناسب با حالات باربی و اتفاقات زندگی روزمره‌اش طراحی و عرضه شده‌ است؛ ولی لباس‌های فاخر و غیرقابل انعطاف دارا و سارا مانع از بازی متنوع بچه‌ها با آنهاست.
یکی دیگر از تفاوت‌های این عروسک‌ها قیمت آنهاست که همین مسأله حتی موجب گرایش والدین به خرید عروسک‌های باربی برای کودکانشان می‌شد.
به‌گفته برخی کارشناسان روانشناسی‌بازی، دارا و سارا در شکل کنونی خود بیشتر عروسک‌های زینتی هستند. یکی دیگر از ضعف‌های طراحی عروسک‌های دارا و سارا، وزن این عروسک‌هاست و طراحی و تولید به‌گونه‌ای است که بدن آنها توپر است و همین امر وزن عروسک‌ها را افزایش داده که ممکن است برای کودکان خطرساز باشد.

با ممنوعیت کار را پیش می‌بریم

در‌سال ۲۰۰۳ کشور عربستان فروش باربی را به‌دلیل عدم تطابق با فرهنگ و اندیشه‌های اسلام غیرقانونی کرد. هیات امر به معروف و نهی از منکر اعلام کرد که عروسک‌های یهودی باربی با پوشش آشکار و وضع ننگین و متعلقات و ابزارشان نمادی از فساد و انحراف غرب هستند.
در کشورهای خاورمیانه، عروسکی مشابه باربی و با پوشش اسلامی و نام فولا کوشید تا بیشترین مقبولیت را در بازار اسلامی به‌دست آورد.
در ایران پلیس نظارت بر اماکن در دی‌ماه ١٣٩٠ دستور جمع‌آوری عروسک‌های باربی از مغازه‌ها را صادر کرد؛ اما امروز خود غربی‌ها علیه باربی برخاسته‌اند. شاید علت سودجویی و رقابت باشد اما مبنای آن توجه و نیاز خانواده‌ها به‌سادگی و ضرورت باورپذیر ساختن کودکان به این است که دنیای بی‌عیب و نقص وجود ندارد. (شهروند)