انسانها دنبال امید می گردند, امیدی که طب حاشیه آن را نوید می دهد طب مدرن در کنترل بیماریهای عفونی تا حد زیادی نوید دهنده و از خود مطمئن است
انسانها دنبال امید می گردند، امیدی که طب حاشیه آن را نوید می دهد. طب مدرن در کنترل بیماریهای عفونی تا حد زیادی نوید دهنده و از خود مطمئن است. به همین دلیل است که ما برای سرماخوردگی سراغ طب حاشیه نمی رویم! چون می دانیم پزشکی مدرن جوابگوست. اما برای بیماریهایی با پایان تلخ ناگزیر به طب حاشیه متوسل می شویم.
مصطفی کوکبی، پزشک: در خیلی از این درمانها به بیمار توصیه می شود، غذای دریایی بخورند درحالی که غذای دریایی نمکش بیشتر و سطح جیوه اش بالاتر است و ممکن است در برخی بیماری ها عوارض شدیدی بدهد یا خیلی از کسانی که دنبال عسل درمانی می روند، مبتلا به سرطان یا بیماریهای خود ایمنی اند. طبق تحقیقات، بیشتر عسلها آلوده به سم بوتولیسم است. این برای ما مشکلی ندارد اما کسی که بیمار است، بیماری اش تشدید می شود.
«پماد الاغ اصلی، جهت دردهای روماتیسم، آرتروز، کمردرد، پا درد و دردهای مفصلی.» این پوستر با یک عکس الاغ روی دیوار نصب شده و از متقاضی می خواهد پماد را با نشان اصلی خریداری کند؟ نشان اصلی پماد الاغ.
دو زن که یکی مسن است و دیگری جوان مقابل این پوستر ایستاده و با جدیت درباره آن بحث می کنند. مادر و دخترند. مادر می گوید: «این همه دکتر رفتم فایده نداشت حالا این را هم امتحان می کنم.» دختر روی پوستر دنبال شماره تلفن می گردد؛ لابد برای اینکه پماد اصلی را تهیه کند. روی کاغذ اما از شماره یا آدرس هیچ خبری نیست.
یک ماه است، آش آلو می خورد؛ برای درمان صفرا. هر روز یک قابلمه بزرگ. آنقدر از این غذا خورده که دیگر خسته شده اما چاره ای نیست، توصیه درمانگر است. مرد 45 سال دارد: «هر چقدر برای درمان صفرا دکتر رفتم فایده نداشت. داروها بدترم کردند. حالا ببینم این آش آلو چه کارمی کند.»
ماهی درمانی، زالودرمانی، زنبور درمانی، چاکرا درمانی، خام گیاهخواری، رایحه درمانی، سنگ درمانی، مار درمانی وهزار درمان شناخته و ناشناخته دیگر این روزها بدجوری مد شده. بعضی عجیب و غریبند و به قول معروف با هیچ منطقی جور درنمی آیند و بعضی هم کاملاً مبتنی بر طب سنتی و قدیمی، اما هرچه هست، این سؤال برای خیلی ها پیش می آید. چرا مردم این روزها آنقدر به این گونه درمان ها که انسان شناسان پزشکی نام «طب حاشیه» بر آن گذاشته اند گرایش پیدا کرده اند. آیا از طب مدرن ناامید شده اند؟ بیماران چه زمانی سراغ طب حاشیه یا طب آلترناتیو می روند؟ آیا واقعاً طب مدرن در درمان بیماری ها شکست خورده؟
عسل درمانی و آب درمانی؛ ناامیدی از پزشکی مدرن
آیا دلیل این همه گرایش بیماران به درمانهای متفاوت وگاه عجیب وغریب بی توجهی پزشکان به بیمار نیست؟ پزشکانی که گاه حاضر نیستند، دقایقی به حرف بیمارشان گوش دهند؟ مزدک دانشور، انسان شناس پزشکی در گفت و گو با ما سه عاملی که گرایش به طب حاشیه را بیشتر کرده، این گونه دسته بندی می کند: «بنیاد و پارادایم طب حاشیه پیوستگی و وابستگی بدن انسان به جهان اطراف است. طب مدرن از این پارادایم فاصله گرفته اما عوامل بسیاری در فرهنگ جوامع، این پیوستگی را تأیید می کند. عامل دیگر گرایش افراد به طب حاشیه، ناکامی طب مدرن در درمان بیماری های مزمن، طولانی و با انتهای مشخص است. سومین عامل سرمایه زده شدن پزشکی مدرن است که موجب شده اعتماد مراجعان به پزشکان سپیدپوش کم شده و در نتیجه طب حاشیه پررنگتر شود و خود بازار بزرگی ایجاد کند.»
او یکی از دغدغه های اصلی انسان شناسی پزشکی را همین طب حاشیه یا آلترناتیو می داند: «در تفکر باستانی فرض بر این بوده که بدن انسان با محیط اطرافش پیوستگی دارد. یعنی بدن انسان و محیط اطراف در یک تناظر و رابطه تنگاتنگ قرار دارند و آنچه در بدن انسان به عنوان بیماری می بینیم در حقیقت یک مابه ازای بیرونی نیز دارد و بالعکس. به عنوان مثال در افسانه ها می خوانیم که با بیماری پادشاه، برکت از زمین می رود و یا برعکس به علت گناه مردمان طاعون و وبا در ملکی همه گیر می شود.
حال آنکه پزشکی مدرن علت ابژکتیو و ملموس بیماریها را بیان می کند. این رویکرد در مورد بیماریهای عفونی تا حد زیادی جواب می دهد، اما وقتی کار به بیماریهای مزمن و سبک زندگی می رسد، دیگرجوابگو نیست. چون اولاً علت بیماری را نمی تواند به طور مشخص معلوم کند و هم در درمان آن تا حدی ناکام است و فقط می تواند آن را کنترل کند و یا مرگ را اندکی به تعویق اندازد.»
مریم 33 ساله مبتلا به نوعی بیماری خونی است. او می گوید: «از دکترم بارها خواستم درباره بیماری ام به من توضیح دهد، دست کم اگر این کار را نمی کند به حرفهایم گوش کند. اما حتی این زحمت را هم به خودش نمی داد. من هم سراغ «هومیوپاتی» رفتم فکر می کنم در این نوع درمان دست کم امید هست، همان چیزی که پزشکی ما گمش کرده.» در پزشکی هومیوپات، پزشک باید یک ساعت برای بیمار وقت بگذارد و با عواطف و زوایای روحی او آشنا شود و بر آن اثر بگذارد.
مزدک دانشور هم تأکید می کند: «انسانها دنبال امید می گردند، امیدی که طب حاشیه آن را نوید می دهد. طب مدرن در کنترل بیماریهای عفونی تا حد زیادی نوید دهنده و از خود مطمئن است. به همین دلیل است که ما برای سرماخوردگی سراغ طب حاشیه نمی رویم! چون می دانیم پزشکی مدرن جوابگوست. اما برای بیماریهایی با پایان تلخ ناگزیر به طب حاشیه متوسل می شویم.»
شادی 26 ساله به بیماری اعصاب و روان مبتلاست؛ نوعی اختلال وسواس و اضطراب شدید: «دوا و درمانی نبوده که سراغش نرفته باشم؛ از شوک درمانی گرفته تا تزریق آمپول و انواع و اقسام داروها با هزینه های سرسام آور اما واقعاً به این نتیجه رسیده ام روانپزشکی در درمان بیماری ام ناتوان است. الان سراغ عسل درمانی رفته ام. چند ماه است مدام عسل می خورم و وضعیت بهتری دارم.» شادی تمام داروهای شیمیایی اش را دور ریخته و این روزها به عسل دل بسته است، اما واقعاً چقدر عسل به درمان بیماری اش کمک می کند؟
علیرضا یک بیمار مبتلا به سرطان خون است، او هم این روزها خام گیاهخواری را برای درمان بیماریش انتخاب کرده: «پرتو درمانی و شیمی درمانی فقط یک روش درمان سرطان خون است، من با تحقیق زیاد فهمیدم در درمان بیماری من فقط 50 درصد مؤثرند. بنابراین خام گیاهخواری را انتخاب کردم با هزینه و درد کمتر.»
مزدک دانشور همچنین به موارد دیگری از پزشکی مدرن که گرایش به طب حاشیه را افزایش داده هم اشاره می کند: «از جمله علت های گرایش بیماران به این شیوه شفابخشی و گریز از طب مدرن را می توان در سرمایه زده بودن آن رصد کرد. آنقدر پول مسأله مهمی در رابطه بیمار- پزشک شده است که بیماران اعتمادشان را به راه حلهای پزشکان از دست داده اند.»
علم پزشکی درباره طب حاشیه
چه می گوید؟
علم پزشکی اما چندان به درمانهای طب حاشیه معتقد نیست، خیلی از پزشکان معتقدند این درمانها فقط جنبه تلقینی دارد و تأثیرشان ثابت نشده. مصطفی کوکبی، پزشک در این باره بیشتر توضیح می دهد: «در خیلی از این درمانها به بیمار توصیه می شود، غذای دریایی بخورند درحالی که غذای دریایی نمکش بیشتر و سطح جیوه اش بالاتر است و ممکن است در برخی بیماری ها عوارض شدیدی بدهد یا به بیمار توصیه می کنند به جای نمک یددار نمک دریا بخورد. این نمک به دلیل سرب بالا برای بیماریهای خودایمنی مضر است. درحالی که درصد خلوص نمک یددار در آزمایشگاه کنترل می شود. خیلی از کسانی هم که دنبال عسل درمانی می روند، مبتلا به سرطان یا بیماریهای خود ایمنی اند. طبق تحقیقات ثابت شده که بیشترعسلها آلوده به سم بوتولیسم است. این برای ما که سالم هستیم ممکن است مشکلی به وجود نیاورد چون سیستم گوارش ما می تواند سم بوتولیسم را نابود کند، اما کسی که بیماری مزمن دارد سیستم ایمنی اش پایین می آید و عفونتهای فرصت طلب، بیماری اش را تشدید می کند.» او به تجربه بیمارانی که به مدت طولانی آب درمانی کرده اند هم اشاره می کند: «گاهی آب درمانی طولانی به کلیه ها فشار می آورد و سیستم تغذیه ای را بهم می ریزد و موجب پوکی استخوان، مشکل کم بینایی و کمبود شدید ویتامین می شود. ما در درمانگاه بیمارستان امام، بیماران زیادی را دیده ایم که درمان اصلی را رها کرده و سراغ این گونه درمانها رفته و بعد از ماه ها وقتی برگشته اند به مرحله غیر قابل جراحی رسیده و زمان طلایی درمان را از دست داده اند. این بین جوانانی که سرطان خون دارند به وفور دیده شده، جوانانی که به اینترنت دسترسی دارند و مدام به دنبال بهترین نوع درمانند.»
مرد 45 ساله که همه امیدش در درمان صفرا به آش آلو بود، حالاچند روزی است دست از درمان کشیده: «واقعا ذائقه ام اجازه نمی داد بازهم از آن آش بخورم. حالم را بد می کرد، الان آب درمانی می کنم.» مادر و دختری که دنبال پماد الاغ بودند، بالاخره آن را پیدا کرده اند. دختر می گوید دردهای روماتیسمی مادرش خیلی بهتر شده. شادی هنوزعسل درمانی می کند و معتقد است اضطراب و وسواسش کمتر شده. علیرضا که مبتلا به سرطان خون بود دوباره به درمانهای شیمیایی برگشته. پزشکان به او گفته اند دوره طلایی درمان گذشته و خیلی سخت می شود به درمانهای آینده امیدوار بود. طب حاشیه و مدرن در جدال و رقابت با یکدیگر قرار دارند، هرچه هست، بیشتر بیماران در میانه دوراهی سرگردانند. خیلی هایشان می گویند طفلی به نام امید را گم کرده اند.
مزدک دانشور، انسان شناس پزشکی