جام جم سرا: اگر پنج دهه قبل، ساختار اغلب خانواده‌های ایرانی در هم تنیده و وابسته به یکدیگر بود، اما حالا دیگر در بسیاری از خانواده‌ها از آن روابط خیلی نزدیک و پیوستگی قدیم، خبری نیست.
به موازات همین تغییرات، نقش والدین و فرزندان هم در داخل حریم خانه دچار دگردیسی شده است.
یکی از عمده این تغییرات، دگرگونی‌هایی است که در ماهیت و کارکرد نقش خانهداری در بین زنان به‌وجود آمده است.
مثلا با گذشت چند دهه، نقش زنان خانه‌دار روستایی کشور نیز دچار تغییرات مهمی شده است.
زن روستایی را تصور کنید که در گذشته باید علاوه بر پذیرش نقش مادری و خانهداری، پا به پای همسرش هم در زمین‌های زراعی کار می‌کرد، ولی نقش فعلی زن خانه‌دار در روستاها با تغییرات محسوسی مواجه شده است.
گرچه هنوز هم در بسیاری از روستاهای کشور، زنان خانه‌دار همین نقش‌های گذشته را حفظ کرده‌اند، اما به‌دلیل کاهش جمعیت روستایی کشور به نسبت چند دهه قبل و افزایش میل به شهرنشینی، تعداد زنان خانهداری که در بیرون از منزل هم در کار زراعت و دامپروری فعال باشند، کاهش پیدا کرده است.
حتی در برخی روستاها هم میزان مشارکت زنان خانه‌دار در کارهای زراعی کمتر از قبل شده است، زیرا به دلیل دسترسی بیشتر به امکانات نوین کشاورزی، ماشین جایگزین انسان شده و دیگر کمتر نیاز است زن خانه‌دار روستا، به مشقت دهه‌های قبل در کارهای کشاورزی حضور داشته باشد.
برای زنان خانه‌دار شهری هم اوضاع به نسبت قبل متحول شده است. این روزها تعداد زنان خانهداری که دارای مدرک تحصیلی از دانشگاه‌ها باشند، بیشتر از گذشته شده است.
همچنین افزایش سطح سواد زنان خانه‌دار، محیط خانواده و نحوه تربیت فرزندان را هم تحت تاثیر قرار داده است و دیگر آن شیوه تربیت سنتی فرزندان در بین بسیاری از زنان خانه‌دار و تحصیلکرده منسوخ شده است.
جهان‌بینی‌ها عوض شده است
یکی از عمده تفاوت‌های نسل قدیم و جدید زنان خانه‌دار را باید در نوع مهارت‌آموزی زنان خانه‌دار شهری جستجو کرد. یعنی اگر تا چند دهه قبل، فعالیت‌هایی مثل گلیم‌بافی، جاجیم‌بافی و امثال این هنرها در بین زنان خانه‌دار شهری رواج داشت، اما حالا در کمتر خانه‌ای، دار قالی وجود دارد و بسیاری از زنان خانه‌دار شهری برای عقب نماندن از معلومات فرزندانشان هم که شده، تمایل دارند مهارت‌های امروزی‌تری مثل نرم‌افزار را فرابگیرند.
اشتیاق به ادامه تحصیل و حضور بیشتر در فعالیت‌های اجتماعی، مشخصه دیگر زنان خانه‌دار امروزی است. بسیاری از زنان خانه‌دار در عصر فعلی به حضور در انجمن‌های غیردولتی مختلف، گردهمایی‌های فرهنگی، فعالیت‌های خیریه و حضور در کلاس‌های هنری مثل آموزش موسیقی رغبت پیدا کرده‌اند.
زن خانه‌دار امروزی نسبت به مادر خانه‌دارش، انتظارات نسبتا متفاوتی از زندگی دارد. در نگاه زن خانه‌دار دیروز، رضایت همسر و اداره کارهای خانه در اولویت فعالیت‌ها قرار داشت و بیشترین وقت او هم صرف همین امور می‌شد، اما زن خانه‌دار امروزی علاوه بر اینکه دوست دارد خانواده‌اش او را مایه آرامش خود بدانند، در عین حال دوست دارد آموزش‌های جدید ببینید، با هنرها و مهارت‌های جدید آشنا شوید و از زمان و فناوری عقب نیفتد.
شاید بشود در یک جمله گفت که جهان‌بینی و نوع نگاه به زندگی در بین زنان خانه‌دار امروزی عوض شده است.
اغلب مادران جوانی که امروز خانهداری می‌کنند، نمی‌خواهند همه وقت و انرژی‌شان در محیط خانه بگذرد یا صددرصد توجه‌شان فقط به همسر یا فرزندانشان معطوف شود. البته این حرف اصلا به این معنی نیست که زن خانه‌دار امروز نسبت به اعضای خانواده کم‌مسئولیت‌تر شده است، بلکه اتفاقا همچنان زن ایرانی، اسوه‌ای است که بی‌چشمداشت، به همسر و فرزندش محبت می‌کند و نسبت به آنها حس مسئولیت‌پذیری دارد.
اما حرف اصلی این است که این روزها زنان جوان خانه‌دار نمی‌خواهند کاملا وقف خانهداری شوند و تمایل دارند لحظاتی را هم فقط مختص خودشان داشته باشند که البته حق طبیعی و بدیهی آنهاست.
زن خانه‌دار امروز، آگاهی بیشتری نسبت به حقوقش دارد و از قوانین مدنی بیشتر آگاه است.
یک حقیقت دیگر هم که در بین زنان خانه‌دار عصر حاضر وجود دارد و شاید خلاصه‌ای برای مباحث مطرح شده باشد این است که دیگر اغلب آنها نمی‌خواهند فقط زن خانه‌دار باشند، بلکه می‌خواهند در کنار پذیرش این نقش مهم، نقش‌های مکمل دیگری هم در جامعه داشته باشند.
خانهداری راحت‌تر شده است
شاید بعضی زنان امروزی موافق این حرف نباشند، ولی حقیقت این است که در مقایسه با مشقت‌هایی که زنان خانه‌دار در دهه‌های قبل متحمل می‌شدند، خانهداری در عصر امروز راحت‌تر از قبل شده است.
زن خانه‌دار دیروز مجبور بود آب را از چاه بکشد، لباس‌ها را با دست بشوید و با جاروی دستی، خانه و حیاط را تمیز نگه دارد. آن موقع‌ها خبری از ماشین لباسشویی، ماشین ظرفشویی، بخارشوی، مایکروفر و ده‌ها نوع وسیله جدید امروزی نبود.
طبیعی است در چنین وضعی، نظافت خانه، غذا درست کردن و در کل اداره محیط خانه، سخت‌تر از زمان حال باشد.
اما نکته‌ای که نباید ذکر آن در این گزارش فراموش شود، وضعیت زنان خانهداری است که در بیرون از منزل هم کار می‌کنند: یعنی همزمان هم نقش خانهداری، هم نقش مادری و هم نقش زنان شاغل را بازی می‌کنند.
فرسایش جسمی و روحی و هماهنگی دشوار بین تنظیم نقش‌ها و وظایف مختلف باعث میشود با جرات بیشتری بگوییم فعالیت زنان خانه‌دار و شاغل در عصر حاضر، سخت‌تر از فعالیت بسیاری از زنان خانه‌دار در عصر دیروز و امروز است.
امین جلالوند / گروه جامعه