جام جم سرا: از آنجا که این بیماری از راه جنسی انتقال می‌یابد، تعداد زیادی از افراد جامعه در معرض خطر بوده و امکان پیشرفت آن زیاد است. برای ایجاد آگاهی بیشتر درخصوص چنین بیماری ناشناخته و البته خطرناک با دکتر همایون مژدهی‌آذر، متخصص پوست و مو گفت‌وگو کرده‌ایم.
***
لطفا درباره زگیل، بخصوص زگیل تناسلی و عامل اصلی ابتلا به آن توضیح دهید.
عامل اصلی بیماری زگیل تناسلی مانند انواع دیگر زگیل، ویروسی به نام پاپیلوم انسانی با نام مخفف HPV است. این ویروس انواع مختلفی دارد که امروز بیش از صد نوع آن شناسایی شده است که از این میان، بعضی اهمیت بیشتری دارند. به طور کلی عامل HPV ضایعه‌ای به نام زگیل ایجاد می‌کند. شایع‌ترین محل زگیل، بخصوص در کودکان دست‌ها و پاهاست. البته زگیل در هر نقطه‌ای از بدن ظاهر میشود؛ مانند کف دست، کف پا، کف سر و حتی مخاط. مهمترین نکته‌ای که درباره زگیل‌های معمولی مطرح است ظاهر نازیبا و امکان سرایت آن است. علاوه بر این، زگیل میتواند محلی برای ورود بعضی میکروب‌های دیگر و زمینه‌ساز ایجاد بیماری باشد. یکی از نواحی پنهان پیدایش این زگیل‌ها ناحیه تناسلی است. زگیل‌های این ناحیه از مجموعه‌ای از HPVها ایجاد میشود که به دلیل مسری و بیماری‌زا بودن، اهمیت بسیاری دارد.
شکل و ظاهر این زگیل‌ها چگونه است و بیشتر کجا بروز می‌کنند؟
زگیل تناسلی به دلیل این که در منطقه مرطوب و تحت سایش بروز می‌کند، تا حدودی با زگیل معمولی متفاوت است. زگیل‌هایی که در نواحی خشک پوست مانند کشاله ران، اطراف مقعد و روی بیضه‌ها پیدا می‌شوند، بیشتر شبیه زگیل‌های معمولی روی دست و پا هستند، اما در حالت کلی این زگیل‌ها، به صورت ضایعات برجسته کوچک حدود یک تا دو میلی‌متر و در بعضی موارد به صورت برجستگی‌های مخملی شکل و همرنگ پوست یا تیره‌تر یا حتی روشن‌تر بروز می‌کنند.
زگیل‌هایی که در نواحی مرطوب پیدا می‌شوند، سطح تخت‌تری دارند و امکان دارد شکل معمولشان را نداشته باشند. در بعضی نواحی تناسلی که به طور طبیعی دارای برآمدگی‌هایی است، در تشخیص این زگیل‌ها اشتباه‌هایی رخ می‌دهد که بیشتر درباره خانم‌ها صدق می‌کند. این زگیل‌ها گاهی اندازه‌های بزرگی پیدا می‌کنند و گاهی به قدری کوچک هستند که براحتی قابل‌تشخیص نیستند، به همین دلیل درمانشان چند جلسه طول می‌کشد. در مواردی که ضایعات کوچک است، گاهی بدون مداخله درمانی هم برطرف می‌شوند، اما در بعضی موارد بدون تغییر باقی می‌مانند و حتی بزرگ‌تر شده و در سطح این ناحیه گسترش پیدا می‌کنند. مساله‌ای که اهمیت و خطر این نوع زگیل‌ها را پررنگ‌تر می‌کند، سرایت آنهاست؛ زیرا عمده راه انتقال آن روابط زناشویی است. درباره پیشگیری از ابتلا به بقیه انواع زگیل‌ها، خیلی ساده می‌توان با ممانعت از دست دادن، روبوسی یا استفاده نکردن از لباس افراد دیگر و... از ابتلا دور ماند، اما در تماس جنسی راه امنی برای جلوگیری از سرایت این بیماری وجود ندارد.
در واقع اصلی‌ترین راه ابتلا به این بیماری از راه تماس‌های جنسی است؟
بله، اصلی‌ترین راه انتقال زگیل از راه تماس پوست با پوست یا با وسائل مربوط به پوست است؛ مانند حوله. زگیل تناسلی نیز از راه تماس پوست با پوست و استفاده از لباس زیر مشترک قابل‌انتقال است. توجه داشته باشید بیماری زگیل تناسلی بیماری داخلی نیست و از سطح پوست فراتر نمی‌رود. در ناحیه تناسلی شاید از راه استفاده از روش‌های معمول در جلوگیری از بارداری مانند استفاده از کاندوم، بتوان تا حدی بار ویروس را کاهش داد، اما توجه داشته باشید که این وسیله نیز یک پوشش صددرصد کامل نیست. احتمال سرایت این بیماری از راه اپیلاسیون و استخر گرچه غیرممکن نیست، اما بسیار اندک است و عمده راه انتقال آن همان طور که اشاره شد از راه تماس پوست با پوست و مسائل جنسی است. به همین دلیل مهمترین مساله درخصوص زگیل‌های تناسلی پیشگیری از انتقال و ابتلا به آن است.
این پیشگیری‌ها شامل چه مواردی است؟
پیشگیری از انتقال یعنی سعی شود از تماس با افراد پرخطر جدا خودداری شود. افراد پرخطر مشخصا افرادی هستند که تماس‌های جنسی پرخطری دارند و مراقبت‌های لازم را انجام نمی‌دهند. در خیلی از کشورهای دیگر که بی‌بند و باری‌های جنسی وجود دارد، تماس با افراد مختلف و بدون آگاهی از وجود چنین بیماری‌هایی باعث انتشار آن میشود. در برخی کشورهای اروپایی بیماری زگیل آلت تناسلی حتی تا یک‌سوم افرادی را که در سنین باروری هستند مبتلا کرده است. در بعضی از این کشورها احتمال این که هر فرد در طول زندگی خود به این مشکل دچار شود 30 درصد است. در واقع لازمه در امان بودن از این بیماریها داشتن اطلاعات و آگاهی کافی درباره آن است.
این زگیل‌ها فقط یک مساله بهداشتی است یا زمینه‌ساز بیماری‌های جدی‌تر هستند؟
تا چند وقت پیش زگیل را تنها یک مساله بهداشتی تصور می‌کردند، تا این که به مرور آگاهی متخصصان در این زمینه بیشتر شد. متخصصان متوجه شدند زگیل تناسلی، بخصوص در خانم‌ها میتواند زمینه‌ساز بروز بعضی سرطان‌ها در ناحیه گردن رحم شود. بتازگی نیز همین مساله درخصوص بدخیمی‌های ناحیه تناسلی و اطراف مقعد در آقایان، بویژه در افرادی که دچار ضعف سیستم ایمنی هستند ازجمله مبتلایان به ایدز دیده میشود. در واقع زگیل تناسلی در آقایان نیز میتواند زمینه‌ساز بروز سرطان شود. البته شیوع این سرطان‌ها در جامعه بسیار کم است، اما به هر حال همین تعداد اندک نیز باعث نگرانی است. این مساله میان متخصصان مطرح است که بهتر است با پیشگیری از پیدایش این زگیل‌ها، یکی از عوامل خطرساز ابتلا به سرطان را مهار کنند. دقیقا مساله‌ای که درباره هپاتیت B مطرح بود؛ از آنجا که این بیماری زمینه‌ساز ابتلا به سرطان کبد است، متخصصان به فکر افتادند با ساخت واکسن هپاتیت B با یکی از عاملان بروز سرطان کبد مقابله کنند که البته موفق نیز شدند. به همین دلیل محققان برآن شدند واکسن پیشگیری از پیدایش زگیل را تهیه و به بازار عرضه کنند. هم‌اکنون در بازار ایران بیش از یک نوع از این واکسن‌ها وجود ندارد. از بین بیش از صد نوع ویروس HPV، بخصوص چند نوع آن بیشتر با مساله تغییرات ناخواسته همراه هستند که بیشتر از انواع 16 و 18 هستند. امروز رایج‌ترین واکسن‌هایی که در بازارهای جهانی وجود دارند، می‌توانند در برابر چهار نوع HPV ایجاد ایمنی کنند. دو نوع از این چهار نوع ویروس، خطر کمتری برای ایجاد زگیل تناسلی دارند، اما دو نوع دیگر پرخطر هستند. بررسی‌های انجام‌شده نشان می‌دهند با تزریق یک دوره با سه دوز از واکسن HPV می‌توان تا حد زیادی از بروز انواع ویروس‌ها در فرد جلوگیری کرد. محققان همچنان در حال بررسی و مطالعه درباره این واکسن‌ها هستند؛ زیرا کارایی آنها در کوتاه‌مدت به اثبات رسیده است، اما هنوز نکته‌های مبهمی از تاثیر آنها در طولانی‌مدت وجود دارد.
این واکسن‌ها در چه سنی باید تزریق شوند؟
توصیه میشود واکسنی که در بازار وجود دارد، بخصوص در خانم‌های بین 9 تا بیست و شش ساله تزریق شود. این واکسن به صورت تزریق عضلانی به فاصله دو و شش ماه از واکسن اول تزریق میشود. بعد از این سه تزریق می‌توان مطمئن شد این ایمنی در فرد ایجاد شده است. در آقایان فعلا این واکسن‌ها توصیه نشده است، اما از نظر تئوری می‌توان استفاده از آن را توجیه کرد، زیرا اگر مردی دچار ضایعه زگیل تناسلی نباشد، آن را به فرد مقابل نیز انتقال نمی‌دهد. در بعضی کشورهای اروپایی و آمریکایی تزریق واکسن به صورت اجباری در خانم‌ها و آقایان بین 9 تا بیست و شش ساله انجام میشود. البته در بعضی کشورها تزریق این واکسن‌ها در سنین بالاتر حتی در چهل و پنج سالگی هم انجام میشود. برای بچه‌های زیر 9 سال هنوز مطالعات کافی انجام نشده و تزریق این واکسن‌ها هم توصیه نمی‌شود. خوشبختانه در ایران نیز این واکسن وجود دارد، اما جزو واکسیناسیون‌های اجباری نیست ولی افراد می‌توانند با توصیه متخصصان پوست و زنان و زایمان از آنها استفاده کنند.
آیا این واکسن‌ها عوارض یا مشکلات خاصی در پی دارند؟
تزریق واکسن نیز به هر حال عوارضی مانند درد، سوزش و حتی در مواردی واکنش‌های حساسیتی ملایم تا شدید به دنبال دارد. سردرد، سرگیجه، حالت تهوع و در موارد نادری بعضی از مشکلات عصبی نیز دور از ذهن نیست. البته محققان قانع شده‌اند تزریق این واکسن با اطلاعات کنونی قابل استفاده و موثر است، اما به هر حال مطالعات تکمیلی و دقیق‌تری لازم است. در واقع این مساله مطرح است که اگر خطر بروز عوارض شدید و خطرناک بعد از تزریق این واکسن بیشتر از خطر ابتلا به سرطان‌های ناشی از زگیل تناسلی باشد، قطعا در تزریق این واکسن‌ها هم تردید ایجاد میشود که محققان باید به این قبیل موارد پاسخ دهند.
با توجه به این که زگیل تناسلی در خانم‌ها هم بروز می‌کند خطر آن در دوران بارداری چیست؟ آیا امکان سرایت از مادر به نوزاد هم وجود دارد؟
در بعضی موارد دیده شده است که در دوران بارداری این زگیل‌ها افزایش پیدا می‌کنند. در بیشتر موارد زگیل در بارداری خانم‌ها مشکل خاصی ایجاد نمی‌کند. البته روش‌هایی برای درمان این زگیل‌ها وجود دارد که به این افراد کمک می‌کند حتی در دوران بارداری بتوانند با این ضایعات مقابله کنند، اما بیشترین مساله‌ای که در دوران بارداری مطرح است، پیدایش زگیل در مجرای زایمان است که در صورت بزرگ بودن مانعی برای تولد طبیعی نوزاد میشود. در این موارد از روش سزارین استفاده میشود، در غیر این‌صورت و در ضایعات کوچک‌تر معمولا زایمان به صورت طبیعی قابل انجام است. خطر اندکی از پیدایش ضایعات زگیلی در مخاط حلق نوزاد متولد شده وجود دارد که البته امر شایعی نیست. با این حال خطر انتقال این بیماری به نوزادهایی که حتی به صورت سزارین به دنیا می‌آیند وجود دارد. به همین دلیل توصیه میشود قبل از بارداری درخصوص کنترل و درمان این ضایعات اقدام شود.
اگر فردی به هر دلیلی به آن مبتلا شود، از چه روش‌های درمانی میتواند برخوردار شود؟
درمان‌هایی که برای زگیل آلت تناسلی وجود دارند تا حدودی مشابه زگیل‌های معمولی است. به طور کلی این درمان‌ها به دو گروه دارویی و غیردارویی تقسیم می‌شوند: درمان‌های دارویی شامل مواد تخریب‌کننده مانند سالیسیلیک اسید، تری‌کلرواستیک اسید، پودوفیلین، پودوفیلوکس و داروی موضعی ایمیکویماد (آلدرا) است. از درمان‌های غیردارویی می‌توان به روش‌هایی مانند سرمادرمانی، تخریب با کمک حرارت (الکتروسرجری) و لیزردرمانی اشاره کرد. در بعضی موارد خاص در مورد ضایعات حجیم که از نظر اندازه مشکل‌زا هستند، برای مثال ضایعاتی که در کانال زایمان مانع عبور نوزاد می‌شوند، لازم است با روش‌های جراحی برداشته شوند. البته سخن درباره روش‌های درمانی که در اینجا به صورت خلاصه و اجمالی گفته شد مجال دیگری می‌طلبد و هر فردی باید زیر نظر پزشک متخصص درمان‌های خاص خود را دریافت کند. (ضمیمه سیب)
فاطمه مهدی‌پور