جام جم سرا: برعکس فرزندی که تحرک زیادی دارد و شیطنت می‌کند را بیش‌فعال می‌دانند، در صورتی که باید بدانند هر شیطنتی بیشفعالی نیست و شیطنت جزو رفتارهایی است که از تمامی کودکان در مواقعی بروز می‌کند، اما این برای کودکان بیش‌فعال به حدی است که عملکرد آنها را در منزل، مدرسه، ارتباط با همسالان و اطرافیان دچار مشکل می‌کند. باید بدانیم این اختلال قبل از هفت سالگی شروع میشود و امکان دارد هر کودک بیش‌فعال با نوع متفاوتی از آن درگیر باشد، در نوع بیشفعالی با محور مشکلات تمرکز و توجه، این کودکان بسیار بی‌دقت هستند و توجه زیادی به جزئیات ندارند، بر تکالیف مدرسه و حتی بازی‌ها نمی‌توانند تمرکز داشته باشند و آن را به پایان رسانند، در دروسی مثل ریاضی و دیکته که نیاز به توجه و تمرکز بیشتری دارد، معمولا مشکلات بیشتری نشان می‌دهند . وقتی با آنها صحبت می‌کنید،گوش نمی دهند و محرک‌های بیرونی غالبا حواسشان را پرت می‌کند. این کودکان اکثرا فراموشکارند و وسایلشان را گم می‌کنند یا جا می‌گذارند. وقتی این کودکان به سنین نوجوانی می‌رسند، به علت فراموشکاری به عنوان افراد حواس پرت و بی‌نظم از آنها نام برده میشود.
در نوع بیشفعالی ـ تکانشگری این کودکان بیشتر اوقات در حال حرکت و دویدن هستند، انگار موتوری به آنها وصل است، اگر قرار باشد لحظه‌ای بنشینند، مرتب وول می‌خورند، معنی خطر را نمی‌فهمند و بدون فکر اقدام به انجام کار می‌کنند، برای در انتظار نوبت ماندن ناتوانند، زیاد صحبت می‌کنند و قبل از پایان سوال با عجله جواب می‌دهند. البته این مشکلات آنها در مدرسه نمود بیشتری پیدا می‌کند چرا که با رفتارهای خود موجب برهم زدن نظم کلاس شده یا اگر بتوانند خود را کنترل کنند، دائما روی صندلی در حال حرکت هستند. در نوع دیگر در بعضی کودکان علائم بیشفعالی ـ تکانشگری و بی‌توجهی با هم دیده میشود.
با توجه به ویژگی‌هایی که گفته شد اگر احتمال می‌دهید کودکتان بیش‌فعال است، به روان‌شناس بالینی یا روانپزشک مراجعه کنید و در صورتی که تشخیص اختلال بیشفعالی ـ کم‌توجهی داده شد درمان را شروع کنید، چون این کودکان مرتب از اطرافیان خود پیام‌های منفی دریافت می‌کنند، پیام هایی که باعث میشود شخصیت و اعتماد به نفس آنها از بین برود و شما با شروع درمان آنها می‌توانید باعث کاهش علائم اختلال و بهبود عملکرد ارتباطی، تحصیلی و افزایش اعتماد به نفس آنها شوید.
طبق پژوهش‌‌های انجام شده این دسته از کودکان باید دارو مصرف کنند، این داروها میتواند به افزایش توجه و کاهش رفتارهای بیش‌فعالانه او کمک کند، بعضی از والدین از این که کودکشان دارو مصرف کند نگرانند، اما باید بدانند به شرطی که دارو توسط فرد متخصص تجویز شود، مزایای بسیاری دارد و وابستگی دارویی ایجاد نخواهد کرد. در فرآیند درمان این اختلال، درمان شناختی ـ رفتاری، آموزش مهارت‌‌های اجتماعی، آموزش والدین و اصلاح برنامههای آموزشی کودک از دیگر رویکردهای مداخله‌‌ای محسوب میشود. با استفاده از روش رفتاردرمانی می‌توان به کودک کمک کرد تا رفتار پرخاشگرانه خود را کنترل کرده و با نظارت بر رفتارهای اجتماعی‌‌اش، فردی مؤ‌ثر و مفید شود. درمان‌شناختی نیز باعث کاهش افکار منفی، افزایش عزت نفس و مهارت‌‌های حل مساله در کودک میشود.
والدین این کودکان باید مهارت‌‌های مدیریتی را فراگیرند. برای مثال، هیچ گاه از کودک خود نخواهند چند فعالیت را در یک زمان انجام دهد، بلکه آنها باید فعالیت موردنظر را به مراحل جزئی‌‌تر تقسیم کرده و از کودک بخواهند آنها را یکی پس از دیگری انجام دهد.
درخصوص جنب و جوش بیش از حد این کودکان نیز می‌توان از طریق فعالیت‌های جسمانی مثل بردن به پارک برای بازی و شرکت دادن در کلاس‌های ورزشی انرژی زیاد آنها را تخلیه کرد البته باید گفته شود در رابطه با این کودکان ورزش‌های رزمی به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود چرا که رفتارهای تکانشی را در آنها افزایش می‌دهد.
همچنین این کودکان با روش‌های عملی، دیدن و لمس کردن بهتر یاد می‌گیرند. پس برای آموزش به آنها از این راه استفاده کنید و به آنها یاد بدهید که در مواقع نبود توجه به خود بگویند (صبر کن! کمی بیشتر دقت کن! حالا انجام بده) زمانی که از کودک خود خواسته‌ای دارید، آرام، واضح و کوتاه صحبت کنید و بهتر است از کودک بخواهیدکه خواسته شما را تکرار کند و در صورت انجام رفتارهای درست، کودکتان را بلافاصله و به طور روزمره با تشویق کلامی و دادن جایزه تقویت کنید و علاقه خود را همیشه برای افزایش اعتماد به نفسش به او نشان دهید، هرگز از تنبیه بدنی برای این کودکان استفاده نکنید. به جای آن برای اصلاح رفتارهای کودک خود قوانینی را در خانه یا بیرون برای او ایجاد کنید؛ مثلا زمان خاصی را برای نوشتن مشق و خوابیدن او که بسیار ضروری است زود به رختخواب برود در نظر بگیرید و در صورت انحراف از این قوانین او را از یک سری چیزها مثل بازی، تماشای تلویزیون و... محروم کنید، همچنین والدین در برخورد با این کودک باید هماهنگ و در انتظارات خود از کودک ثبات داشته باشند تا کودک فرصتی برای سوءاستفاده پیدا نکند تا بخواهد رفتار نادرست خود را تکرار کند. در پایان از والدین می‌خواهم در رابطه با این کودکان صبور باشند و بدانند که آنها درباره کودکشان مقصر نیستند و این کودکان مشروط بر این که بخوبی تحت درمان قرار گیرند، می‌توانند درآینده زندگی موفقی داشته باشند.(رزیتا حیدری - مدرس دانشگاه/ضمیمه چاردیواری/جام جم)