ماهنامه دایره - حورا صفرپور کپورچالی
*: نوجوانی دوره ای از رشد اســت که با بلوغ آغاز می شود و با شروع دوره بزرگسالی خاتمه می یابد. نوجوانی را می توان مرحله گذر از کودکی به بزرگسالی توصیف کرد. این دوره به پلی بین کودکی و بزرگسالی تشبیه شده اســت و فرد برای یافتن جایگاه خود به عنوان بزرگسال رشدیافته، ناگزیر از عبور از آن اســت. نوجوانی دوره ای اســت که طی آن روابط فرد با هم سالان تعمیق می یابد؛ استقلالش در تصمیم گیری رشد می کند و در جریان مشغله های فکری و تعلقات اجتماعی قرار می گیرد. نوجوانی دوره کاوش و انتخاب اســت؛ همچنین دوره آشوب و استرس و تعارضات روانی.
مولفه های هویت یابی در این دوره شکل می گیرد. بهترین توصیف از نوجوانی، فرایند پیشرفت اســت که مشخصه بارز آن افزایش توانایی تسلط بر چالش های پیچیده تکالیف تحصیلی، بین فردی و در عین جستجوی استعدادها، هویت های اجتماعی و علایق جدید اســت.
بلوغشاید مهم ترین اتفاق نوجوانی بلوغ باشد. بلوغ دوره یا سنی اســت که در آن فرد به رسش جنسی می رسد و می تواند بچه دار شود؛ یعنی مقطعی از حیات که در آن فرد از لحاظ فیزیکی، هیجانی، اجتماعی، هوشی و معنوی به مرحله بزرگسالی می رسد؛ همچنین در این دوره، تکلیف اتفاق می افتد؛ یعنی تغییرات فیزیکی ای که تحت عنوان کرک دار یا مودار شدن بدن نامیده می شود؛ علاوه بر آن تغییرات روان شناختی و اجتماعی نیز در این دوره رخ می دهد.
ویژگی های دوره بلوغ
در این دوره، تغییرات در دختران و پسران رخ می دهد؛ از جمله این تغییرات می توان رشد جنسی، رشد قد و وزن، تغییر در تناسب بدن، توانایی بدنی و عضلانی، تغییرات شناختی و اخلاقی، وضعیت شیمیایی خون، تغییر نیازهای غذایی و تغییرات هورمونی، که در دختران و پسران متفاوت اســت، را نام برد. در این مقاله به بررسی تغییرات جنسی نوجوانان پرداخته می شود.
بلوغ جسمی و جنسی
از عوامل موثر بر بلوغ جسمی و جنسی، عوامل اجتماعی و عوامل عصبی و هورمونی اســت. در دهه اخیر علاوه بر عوامل هورمونی موثر در پیدایش بلوغ جنسی، به عوامل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نیز توجه شده اســت. به طوری که عواملی چون آب و هوا و نژاد در درجه دوم اهمیت قرار گرفته می گیرد.
تحقیقات نشان داده سن متوسط شروع بلوغ در محیط های اقتصادی فرهنگی بالا، پایین تر اســت و در محیط های اقتصادی و فرهنگی فقیر، این سن بالاتر اســت. همچنین تغییرات هورمونی، در دختران و پسران متفاوت اســت. این تغییرات در غده هیپوفیز، غدد آدرنالین و غدد جنسی اســت که در اینجا فقط به بررسی هورمون های محرک غدد جنسی (گونادها) می پردازیم. گونادها توسط هیپوفیز قدامی ترشح می شود و بر کارکرد غدد جنسی اثر می گذارند.
دو هورمون محرک غدد جنسی وجود دارد: هورمون تحریک کننده فولیکول "FSH” و هورمون سازنده جسم زرد "LH” که مسبب رشد سلول های تخم در تخمدان ها و اسپرم در بیضه ها می شوند. در جنس مونث، "FSH” و "LH”، تولید و رهاسازی هورمون زنانه استروژن و پروژسترون را کنترل می کند و هر دو در تخمدان ساخته می شوند. در جنس مذکر، "LH”، تولید و رهاسازی هورمون مردانه تستوسترون توسط بیضه ها را تحت کنترل دارد.
رسش و کارکرد اندام های جنسی1- مذکر
طی رشد، تغییرات عمده ای در اندام های جنسی رخ می دهد؛ از جمله رشد بیضه ها و بیضه دان که بین سنین یازده تا سیزده سالگی به اوج می رسد و سپس آهسته تر می شود؛ همچنین در طی چهارده الی شانزده سالگی قضیب، غده پروستات و کیسه های منی نیز به مرحله رسش رسیده و ترشح منی آغاز می شود. پسران نوجوان در این دوره ممکن اســت درباره انزال و احتلام نگرانی هایی داشته باشند. داشتن آمادگی و آگاهی های لازم نوجوان قبل از وقوع انزال های شبانه، از برزو اضطراب در او پیشگیری خواهد کرد.
2- مونث
اندام های جنسی خارجی زن، که مجموعا تحت عنوان فرج شناخته می شود، در این دوره، بزرگ تر و برآمده تر می شود در بلوغ، ترشحات دیواره های داخلی واژن، حالت اسیدی پیدا کرده و غدد بارتولن ترشح خود را آغاز می کند. طول رحم دو برابر می شود و رد فاصله ده تا هجده سالگی، اندازه و وزن تخمدان نیز افزایش می یابد. در این دوره قاعدگی رخ می دهد که به طور متوسط در دختران از دوازده- سیزده سالگی آغاز می شود؛ البته مکن اســت در برخی زودتر و در برخی دیرتر باشد؛ همچنین لازم به ذکر اســت قاعدگی معمولا تا زمانی که حداکثر میزان رشد قدی و وزنی حاصل نشده اســت، رخ نمی دهد.
در عصر حاضر به دلیل مراقبت بهداشتی و تغذیه بهتر، قاعدگی در دختران زودتر از نسل های قبل آغاز می شود. افزایش چربی بدن ممکن اســت سبب شروع زودتر قاعدگی شود و ورزش وقوع آن را به تاخیر می اندازد. طول چرخه، بین بیست تا چهل روز اســت؛ ولی به طور متوسط بیست و هشت روز اســت؛ این مسئله در زنان مختلف نیز متفاوت اســت؛ همچنین بسیار نادر اســت که در یک زن چرخه قاعدگی بسیار منظمی وجود داشته باشد.
بلوغ زودرس و دیررسبلوغ زودرس منجر به رفتاری باوقارتر، آرام تر و بااعتماد به نفس بیشتر در پسران می شود. این امر باعث می شود که در میان هم سالان خود محبوب تر باشند و احتمال رهبری آنها در گروه هم سالان نیز بیشتر اســت؛ اما بلوغ دیررسی در پسران باعث احساس بی کفایتی، طردشدگی، پرخاشگری و احساس امنیت کمتر می شود؛ البته ممکن اســت این خصایص همیشه پایدار نباشد و با ورود به بزرگسالی تغییرات دیگری حاصل شود.
در دختران تمایل به بلوغ به موقع بیشتر اســت. دختران با بلوغ زودرس، درون گرا و خجالتی تر و از نظر رفتاری ضعیف ترند؛ ولی به تدریج محبوبیت بیشتری پیدا می کنند. در کل در دختران در مقایسه با پسران تفاوت زیادی بین بلوغ زودرس و دیررس وجود ندارد.
آموزش جنسی نوجوانان
آغاز بلوغ و تغییرات بدن همراه با علایق و گرایش های جنسیِ رو به افزایش، سبب می شود نیاز نوجوان به آگاهی از موضوع جنسیت انسان، برانگیخته شود. آموزش جنسی نوجوانان اهداف گوناگونی را دنبال می کند. هدف نخست، توسعه دانش و آگاهی نوجوان از تغییرات رخ داده در بدن اســت. نوجوان باید بداند که سرعت رسشِ هر فرد، مختص خود اوست و رشد دختران و پسران تفاوت دارد. آموزش جنسی نوجوانان، باید اطلاعات پایه درباره تولید مثل انسان و فرایند آن را دربر گیرد.
هدف دوم، ارتقای سلامت جنسی نوجوان اســت که نه فقط شامل سلامت فیزیک بلکه شامل سلامت هیجانی و روان شناختی نیز می شود. سلامت جنسی نوجوانان مبتنی بر ارزش گذاری و احترام بر خود و سایر افراد از هر دو جنس و پذیرش این دیدگاه اســت که زن و مرد، هرچند یکسان نیستند؛ ولی اساسا موجوداتی برابرند و باید بدانند که جنسیت شان چیزی جدا از آنها نیست.
نقش والدین
اکثر پژوهش های انجام شده نشان می دهد که نوجوانان، اطلاعات مربوط به مسائل جنسی را مستقیما از هم سالان خود دریافت می کنند. اگر فرض بر این باشد که آموزش جنسی به محیط خانه تعلق دارد، یقینا می توان گفت بسیاری از والدین مسئولیت خود را در این زمینه نپذیرفته اند. این امتناع از مسئولیت، دلایل مختلفی دارد.
برخی از والدین از گفت و گو درباره این موضوع بیش از اندازه شرم دارند یا حتی با آن برخورد منفی می کنند. برخی از والدین اطلاعات کافی ندارند و نمی دانند چگونه مطلب را برای فرزند خود توجیه کنند. بسیاری از آنها می ترسند آگاهی از این مطالب به آزمایش کردن آنها منجر شود. از این اطلاعات لازم را به فرزندان خود ارائه نمی دهد و اگر هم اطلاعاتی می دهند، بسیار اندک و دیرهنگام می باشد.
زمان مناسب آموزش جنسی در خانه، سال های پیش از مدرسه اســت. اگر این اطلاعات درخصوص تولید مثل و جنسیت به کودک داده شود، در طی دوره بلوغ، والدین می توانند توجه خود را در راستای کمک به نوجوان برای ایجاد نگرش ها و احساسات مثبت و نحوه سلوک در روابط معطوف کنند. در بیان مطالب جنسی بین فرزندان دختر و پسر به والدین، پسران از محرومیت بیشتری برخوردارند.
در یک پژوهش، نوجوانان هر دو جنس گزارش کرده اند که احتمال گفت و گو با مادر بیشتر از پدر اســت و احتمال گفت و گوی والدین با فرزند نوجوان همجنس، بیشتر از فرزند نوجوان غیرهمجنس اســت؛ در کل مادران، تفهیم کننده اصلی مسائل جنسی به فرزندان هستند.
نقش مدرسهتحقیقات نشان می دهد که 85 درصد از والدین، طرفدار آموزش جنسی، در مدارس هستند؛ زیرا بسیاری از آنان به وظیفه آگاهی رسانی خود، به خوبی عمل نمی کنند و نوجوانان نیز به منابع اطلاعاتی علمی و قابل اعتماد نیاز دارند. در این میان اصلی ترین نقش بر دوش مدارس گذاشته می شود.دلایل مختلفی موید ضرورت درگیرشدن مدارس در این مسئله هستند:
1- تشکیل خانواده و آموزش جنسی، اجزای طبیعی دوره های آموزشی بی شماری اســت که هم اکنون در مدارس ارائه می شوند. تردید نیست که آموزش جنسی، باید بخشی از دروس زیست شناسی و یا آموزش بهداشت را تشکیل دهد. کلاس های اقتصاد خانواده نیز می توانند به مقوله روابط والدگری، آمادگی برای ازدواج و مراقبت از کودک بپردازد. دوره های مطالعات اجتماعی نیز باید بر روی خانواده به عنوان واحد اجتماعی اصلی و نیز بر روی مسائلی نظیر بیماری های مقاربتی، ازدواج زودرس یا طلاق تمرکز کند.
2- آماده سازی نوجوانان برای ازدواج موفق در آینده و والدگری مسئولانه، هدف بسیار مهمی به شمار می آید.
3- مدارس را به عنوان موسسات آموزشی حرفه ای می توان برای موفقیت در انجام این امر تجهیز کرد. می توان به معلمان آموزش داد و دوره های آموزشی طراحی کرد. مدارس نیز می توانند پس از اثبات ضرورت توجه به این نیازها، منابع لازم آن را تامین کنند.
4- مدرسه تنها موسسه اجتماعی اســت که به تمامی نوجوانان دسترسی دارد؛ بنابراین از فرصتی مناسب برای دسترسی به نوجوانانی برخوردار اســت که بیش از همه به آموزش جنسی نیاز دارند. والدینی که خود آموزش ندیده اند، نمی توانند به فرزندانشان در مورد این مباحث چیزی بیاموزند؛ ولی این فرزندان جمعا در مدارس حضور می یابند و می توانند از برنامه های صحیح آموزش جنسی استفاده کنند.
در کل باید به این موضوع توجه داشت که اگر نوجوانی در مدرسه سوالاتی در این خصوص مطرح کند و یا اگر برداشت غلط و منفی ای نسبت به این روابط دارد، معلمان و مربیان تربیتی و مشاوران مدارس، نباید بی تفاوت بمانند. مدارس در کنار انجام وظیفه تعلیم و تربیت، باید آماده آموزش مسائل جنسی به نوجوانان نیز باشند.
* کارشناس ارشد روانشناسی بالینی
در این تحقیق مشخص شده است که والدینی که بالای ۷۰ سال عمر کرده‌اند، بجه‌های‌شان ۲۰ درصد کمتر از دیگران از سکته قلبی فوت شده است. 
