شاید تا حالا نشنیده باشید، ولی بهتر است بدانید با توجه به ماده 5 قانون مربوط به مقررات امور پزشکی مصوب سال ۱۳۳۴ هیچ پزشکی حق تبلیغ حرفه‌اش را ندارد. دلیلش هم ساده است. وقتی شما از در و دیوار مورد هجوم تبلیغات رنگارنگ پزشکی قرار می‌گیرید و از صبح تا شب از انجام عمل‌های جراحی زیبایی می‌شنوید، بالاخره احتمال دارد یک روز وسوسه شوید و بخواهید زیر تیغ جراح بروید یا خدمات پزشکی ویژه‌ای دریافت کنید؛ آن هم جراحی‌ها و خدمات پزشکی که کاملا القایی هستند. یعنی اگر آن تبلیغات را نمی‌دیدید، شاید تا پایان عمرتان هم فکر انجام این جراحی‌های بی‌مورد و غیرضروری به ذهنتان خطور نمی‌کرد.
البته این حرف به این معنی نیست که هر کسی در معرض این تبلیغات پزشکی قرار گرفت، خودش را می‌بازد و به عمل‌های زیبایی تن می‌دهد، ولی کلا تبلیغات خدمات پزشکی، خود به خود نیاز درمانی کاذب ایجاد می‌کند و این وسط خیلی‌ها فریب این تبلیغات را می‌خورند. این ترفندهای تبلیغی در بسیاری از رشته‌های پزشکی وجود دارد، ولی بدون شک بیشترین حجم تبلیغات پزشکی در حوزه عمل‌های زیبایی است.
هر تبلیغ پزشکی، جرم نیست
فرض کنید پزشکی بتازگی وارد یک شهر جدید شده باشد؛ شهر کوچکی که احتمال دارد این پزشک مثلا تنها پزشک متخصص کلیه آن شهر باشد. در این شرایط، باید سازوکاری وجود داشته باشد که مردم را نسبت به حضور این پزشک آگاه کند تا بیماران کلیوی آن شهر مجبور نباشند برای پیدا کردن پزشک متخصص به شهر دیگری سفر کنند. بنابراین این که بگوییم پزشک تحت هیچ شرایطی نباید خدماتش را به بیماران معرفی کند، خارج از قاعده انصاف و منطق است. حتی در مثال بالا دیدیم که گاهی همین تبلیغات پزشکی به نفع بیمار تمام میشود و حداقل بیمار نسبت به خدمات پزشکی ارائه شده در منطقه سکونتش، آگاهی پیدا می‌کند.
دکتر شهریار خاقانی، مدیرکل نظارت سازمان نظام پزشکی کشور در گفت‌وگو با جام‌جم به توصیف همین خط قرمز می‌پردازد و از محدودیت‌های تبلیغات پزشکی سخن می‌گوید. به گفته این مقام مسئول، هر تبلیغ پزشکی که باعث گمراه شدن بیمار یا ایجاد نیاز القایی و کاذب در مریض شود، ممنوع است و جرم به حساب می‌آید. حد قانونی و مجاز تبلیغات پزشکی به این شکل است که به قول خاقانی، پزشک اول باید به سازمان نظام پزشکی بیاید و از این سازمان، مجوز تبلیغات بگیرد. سپس به او اجازه داده میشود نام و تخصص پزشکی‌اش را به اطلاع مردم برساند. جدای از این حد مجاز، اگر بخواهد برای روش‌های درمانی‌اش بازار گرمی کند، این کار خلاف مقررات است.
البته براساس قوانین فعلی، پزشکان عمومی این امکان برایشان فراهم شده است که سه عنوان تخصصی و پزشکان متخصص هم دو عنوان فوق‌تخصصی را در تابلوی پزشکی خود به‌عنوان مهارت بیشتر به دید عموم بیاورند. یعنی مثلا اگر یک پزشک عمومی در درمان بیماری‌های پوستی مهارتی دارد، میتواند این مهارت تخصصی را در تابلوی خود هم بیاورد.
چرا بیشتر پزشکان، مجوز تبلیغات نمی‌گیرند؟
اگر با گفته‌های خاقانی جلو برویم، گرفتن مجوز تبلیغات پزشکی برای پزشک، کار چندان پیچیده و سختی نیست. کافی است پزشک به سازمان نظام پزشکی مراجعه کند و مجوز تبلیغات پزشکی بگیرد. بعد هم میتواند با درج شماره مجوز تبلیغات در کنار آگهی‌اش خدماتش را به بیماران معرفی کند. حالا سوالی که این وسط پیش می‌آید این است که چرا با وجود این فرآیند راحت، خیلی از پزشکان بدون گرفتن مجوز لازم، دست به تبلیغات می‌زنند؟
در پاسخ به این سوال، دکتر خاقانی تاکید می‌کند بیشتر تبلیغات پزشکی بدون مجوز انجام میشود. دلیلش هم این است که پزشک نمی‌خواهد فقط نام و تخصصش را به بیماران معرفی کند، بلکه عده زیادی از این پزشکان دوست دارند درباره فعالیت‌های پزشکی‌شان اغراق یا بیمار را نسبت به انجام یک عمل جراحی خاص تشویق کنند.
ساده‌تر این که در تبلیغات مجاز، میدان زیادی برای تحت تاثیر قرار دادن بیمار وجود ندارد و کسی با شنیدن نام و تخصص یک پزشک وسوسه نمی‌شود که مثلا عمل زیبایی انجام دهد، ولی در تبلیغات پزشکی غیرمجاز، پزشک هر چه دل تنگش می‌خواهد به مخاطبانش می‌گوید و دل آنها را برای رفتن به مطبش به دست می‌آورد.
تبلیغات پزشکی غیرپزشکان
تبلیغ هر نوع عمل زیبایی به هر شکلی ممنوع است، چون تبلیغ جراحی‌های زیبایی هم سلامت جامعه را به خطر می‌اندازد و هم هزینه‌های هنگفت و غیرضروری را به بیمار و نظام سلامت تحمیل می‌کند. در این میان حتی گاهی افراد غیرپزشک هم وارد گود درآمدزایی می‌شوند و با تبلیغ و پخش تراکت بعضی عمل‌های زیبایی را تبلیغ می‌کنند.
مثلا لیزردرمانی برای برداشتن خال زگیل، جای جوش و رفع موهای زائد، یک شیوه درمان تخصصی و حساس است، اما این روزها حتی بسیاری از افراد غیرپزشک هم در آرایشگاه‌ها و اماکن دیگر، این عمل حساس را انجام می‌دهند و فعالیت غیرقانونی‌شان را در فضای مجازی و غیرمجازی تبلیغ می‌کنند.
یعنی همزمان، دو کار خلاف را با یکدیگر انجام می‌دهند، طوری که هم بدون داشتن تخصص و مجوز، دست به لیزردرمانی می‌زنند و هم این عمل زیبایی را تبلیغ می‌کنند. حتی چند وقت قبل، رئیس سازمان نظام پزشکی در گفت‌وگو با رسانه‌ها بصراحت اعلام کرد که «90 درصد تبلیغات پزشکی از سوی گروه‌های غیرپزشکی ارائه میشود. این تبلیغات پزشکی، اغلب غیرعلمی و فریبنده است و افرادی که آن را انجام می‌دهند صلاحیت علمی ندارند و در نتیجه مشکلات زیادی ایجاد می‌کنند. آن ۱۰ درصد تبلیغات پزشکی هم که توسط جامعه پزشکی صورت می‌گیرد ضرورتی ندارد، زیرا پزشک حاذق به تبلیغات نیاز ندارد.»
به‌طور کلی بعید است چراغ این تبلیغات پزشکی، روزی در کشور ما خاموش شود. حتی اگر همه راه‌های تبلیغات پزشکی را هم ببندند، پزشک متخلف بالاخره راهی برای تبلیغات پیدا می‌کند. در این وضعیت، بهترین راهکار این است که خود مردم نسبت به این‌گونه تبلیغات، واکنش هیجانی نشان ندهند و فریب این تبلیغات را نخورند. نهادهای فرهنگساز هم باید برای آموزش بیشتر مردم، پا پیش بگذارند و به بیماران بیاموزند هر پزشکی که تبلیغاتش در همه جای شهر پراکنده بود، الزاما بهترین پزشک شهر نیست.
پزشکان متخلف رصد می‌شوند
وقتی در همه جا، تبلیغات اغراق‌آمیز پزشکی موج می‌زند، یعنی این که این گروه از پزشکان برای تبلیغات غیرمجاز، واهمه چندانی ندارند. شاید شما هم دیده باشید که گاهی پزشکی برای چند سال متوالی قسمت ثابتی از یک نشریه را به تبلیغ فعالیتش اختصاص می‌دهد بدون این که آب از آب تکان بخورد.
اما مدیر کل نظارت سازمان نظام پزشکی، نظری خلاف این موضوع دارد و معتقد است اگرچه تعداد تبلیغات غیرمجاز پزشکی زیاد است، اما این سازمان به همه این تبلیغات نظارت دارد و با خاطیان برخورد می‌کند:«ما همواره روزنامه‌ها و رسانه‌های مختلف را رصد کرده و گزارش ماهانه از تبلیغات غیرمجاز پزشکی را دریافت می‌کنیم. در همین راستا به پزشکانی که مقررات تبلیغات پزشکی را رعایت نکنند اخطار می‌دهیم و آنها را جریمه می‌کنیم.»
چند ماه قبل هم دکتر علیرضا زالی، رئیس سازمان نظام پزشکی درباره نحوه برخورد با تبلیغات پزشکی گفته بود که «با وجود کمبود نیروی انسانی در این سازمان، روزانه 100 مجله را مجبوریم رصد کنیم که ابتدا در صورت مشاهده تبلیغ، پزشک را می‌خواهیم، تذکر شفاهی می‌دهیم و بعد به بخش انتظامی سازمان منتقل می‌کنیم.»
امین جلالوند
جامعه