جام جم سرا: اکنون یک آزمایش تازه روی میمون‌ها نشان می‌دهد احتمالا یک نوع جهش ژنتیکی نادر در کسی که مغز استخوانش را به آقای براون اهدا کرده، وجود داشته که در درمان وی نقش اساسی داشته است.
بیماری اچ‌آی‌وی آقای براون سال 2007 (1386 ه.ش) و پس از آن‌که وی به علت ابتلا به سرطان خون در آلمان تحت عمل جراحی قرار گرفت، آرام‌آرام ریشه‌کن شد. آقای براون برای درمان سرطان، نخست تحت پرتودرمانی قرار گرفت تا سلول‌های سرطانی و سلول‌های بنیادی مغز استخوان وی که بیماری را به وجود آورده بودند، کشته شوند.
وی سپس پیوند مغز استخوان را از یک اهداکننده سالم دریافت کرد تا سلول‌های خونی تازه در بدنش تولید شود. پس از این فرآیند درمانی نه‌تنها سرطان آقای براون بهبود یافت، بلکه میزان ویروس اچ‌آی‌وی نیز تا حد قابل‌ملاحظه‌ای افت کرد و از آن پس ثابت ماند و تغییری نکرد. همه اینها در حالی رخ داد که آقای براون داروهای آنتی‌رتروویرال را که معمولا برای پایین نگهداشتن میزان اچ‌آی‌وی در بیماران استفاده میشود، دریافت نمی‌کرد.
3 احتمال اصلی
دلیل تشخیص‌ناپذیری ویروس در بدن آقای براون ممکن است این باشد که پیوند مغز استخوان از جانب اهداکننده‌ای به وی انجام شده که این اهداکننده خود به نوعی جهش ژنتیکی نادر مبتلا بود. این جهش ژنتیکی خاص باعث میشود سلول‌های CD4-T یا همان سلول‌های ایمنی و مقاوم در برابر ویروس که هدف اصلی عفونت موسوم به اچ‌آی‌وی هستند، دائما بازتولید شوند.
کسانی که به این جهش خاص ژنتیکی مبتلا هستند، اصطلاحا دلتا 32 نام دارند. این جهش باعث میشود گیرنده خاصی موسوم به CCR4 که مانع از ورود ویروس‌ها به سلول‌های ایمنی میشود، تغییر شکل دهد. اما در عین حال این احتمال نیز وجود دارد که پرتودرمانی تقریبا تمام سلول‌های حاوی اچ‌آی‌وی آقای براون را که در مراحل آغاز بیماری بوده‌اند، از بین برده باشد. اینجاست که جهش ژنتیکی فرد اهداکننده دیگر کمتر اهمیت خواهد داشت. البته هنوز احتمال دیگری نیز وجود دارد و آن اینکه سلول‌های ایمنی جدید (آنهایی که از طریق سلول‌های مغز استخوان پیوندی تولید شده‌اند) به‌واسطه بیماری موسوم به «پیوند ضد میزبان» به سلول‌های آغازین آقای براون حمله کرده باشند که این مورد میتواند باعث از بین بردن ذخایر اچ‌آی‌وی شده باشد که پس از پرتودهی باز هم از بین نرفته و در بدن بروان باقی مانده‌اند.
پس حالا چه ممکن است باشد؟
اکنون در یک مطالعه، دکتر گویدو سیلوستری، پاتولوژیست از دانشگاه اموری آتلانتا و همکارانش درمانی مشابه درمان آقای براون را در مورد سه میمون اجرا کرده‌اند تا بفهمند کدام مرحله در درمان سرطان ممکن بوده در نابودی اچ‌آی‌وی نقش داشته باشد.
میمون‌های این تحقیق ابتدا با ویروس نقص ایمنی میمونی (نوعی ویروس پسگرد که عامل به وجود آمدن ویروس اچ‌آی‌وی بود) آلوده شدند. لازم به یادآوری است، ویروس نقص ایمنی میمونی یک بیماری مشابه ایدز را در بدن حیوانات پدید می‌آورد. میمون‌ها برای مدتی داروهای مخصوص آنتی‌رترو ویرال را دریافت کردند تا موقعیتی مشابه بیماران مبتلا به اچ‌آی‌وی پیدا کنند. سپس این حیوانات تحت پرتودهی قرار گرفتند و پس از آن، یک پیوند از سلول‌های مغز استخوان خودشان داشتند.
سلول‌های مغز استخوان پیش از آن‌که میمون‌ها به ویروس نقص ایمنی آلوده شوند، از آنها گرفته و کشت داده شده بود. محققان پس از این مراحل دریافتند پرتودهی بخش اعظم سلول‌های ایمنی و خونی این حیوانات، از جمله 99 درصد سلول‌های CD4-T را نابود کرده است. این یافته این احتمال را مطرح کرد که در این مرحله از آزمایش پرتودهی عملا توانسته از طریق نابودی بخش اعظم ذخایر اچ‌آی‌وی یک گام اساسی و کلیدی در درمان آقای براون بردارد.
دانشمندان دریافتند پیوند مغز استخوان فقط ظرف چند هفته باعث تولید سلول‌های ایمنی و خون اچ‌آی‌وی آزاد در میمون‌ها شده است. موضوع مورد تاکید آن است که پیوند مغز استخوان در میمون‌ها موفقیت‌آمیز بود. حال اگر میمون‌ها می‌توانستند از اچ‌آی‌وی نجات پیدا کنند، آن‌گاه محققان می‌توانستند از بیماری موسوم به «پیوند ضدمیزبان» نیز ممانعت به عمل آورند؛ چرا که هر میمون در پیوند مغز استخوان فقط سلول‌های مغز استخوان خودش را دریافت کرده بود. اما بعد از عمل به محض اینکه محققان داروهای آنتی‌رترو ویرال را به میمون‌ها متوقف کردند، میزان ویروس در دو مورد از سه میمون بشدت بالا رفت. میمون سوم را پس از تحلیل کلیه‌اش و به دلیل زجر زیادی که تحمل می‌کرد، محققان بهکشی کردند. اما این میمون نیز میزان قابل‌ملاحظه‌ای از ویروس اچ‌آی‌وی را در زمان مرگ در برخی بافت‌هایش داشت.
این اتفاق، این فرضیه را تقویت کرد که هیچ‌کدام از سه میمون بعد از این فرآیند درمان نشده‌اند. نتیجه کامل تحقیقات بیست و پنجم سپتامبر در مجله پاتوژن‌های PLOS چاپ شد. اکنون یافته‌ها این نظریه را قوت می‌بخشد که هرچند پرتودهی ممکن است از میزان سلول‌های اچ‌آی‌وی بکاهد، برای حذف ذخایر این ویروس کافی نیست.
پژوهشگران می‌گویند در مورد آقای براون، یا جهش ژنتیکی اهداکننده مغز استخوان یا بیماری موسوم به پیوند بر ضدمیزبان بوده که نقش اساسی را در درمان ایفا کرده است. درمان آقای براون حداقل برای دو مورد از بیماران مبتلا به اچ‌آی‌وی که آنها نیز مبتلا به لیمفوما (سرطان غدد لنفاوی) بودند، تکرار شد. اما باوجود همه مشابهت‌ها، اهداکنندگان مغز استخوان جهش ژنتیکی نادر یادشده را نداشتند. این بیماران ابتدا ظاهرا بهبود یافتند و از ویروس اچ‌آی‌وی خلاص شدند؛ اما پس از چندین ماه ویروس دوباره بازگشت و بیماران مجبور شدند بار دیگر درمان از طریق قرص‌های آنتی‌رترو ویرال را پیش بگیرند. (ضمیمه سیب)
مترجم: فرناز حیدری
منبع: لایوساینس
با این حال و به‌رغم آن که طی سال‌های اخیر به پیشرفت‌های دارویی بسیار خوبی در زمینه کنترل بیماری و حفظ روند نسبتا متعادل بیماران مبتلا به اچ‌آی‌وی دست یافته‌ایم، اما همچنان مساله انتقال ویروس ایدز از شخص آلوده به افراد سالم چالشی بزرگ و خطرناک محسوب میشود؛ به‌ویژه اگر قرار باشد چنین انتقالی از مادر آلوده طی بارداری یا زایمان به فرزند بی‌گناهش صورت بگیرد بسیار دردناک‌تر خواهد بود.
اما آیا جنین یا نوزاد یک مادر مبتلا به ایدز محکوم به ابتلا به ویروس اچ‌آی‌وی است؟ آیا نمی‌شود با اتخاذ روش‌های کنترلی از انتقال بیماری به جنین و نوزاد تازه متولد شده جلوگیری کرد؟
دکتر ندا هاشمی، متخصص زنان و زایمان در پاسخ به این سوالات در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: طی دو دهه گذشته، تعداد موارد انتقال بیماری ایدز طی دوران بارداری به جنین از مادر آلوده به دلیل اجرای آزمایش‌های اچ‌آی‌وی، پیش از بارداری و طی آن و بهره‌گیری از درمان ضدویروسی برای خانم‌های باردار و سپس نوزادان به طور قابل توجهی کاهش یافته است.
وی تاکید می‌کند: توجه داشته باشید راه عمده انتقال ایدز از طریق مقاربت جنسی است. البته باید به خانم‌ها اطلاع داده شود آزمایش اچ‌آی‌وی، جزو آزمایشات ضروری پیش از اقدام به بارداری است.
در واقع ارائه یک برنامه جامع مراقبت‌های قبل از بارداری، حین حاملگی و نیز پس از تولد که شامل آزمایشات و مراقبت‌های پزشکی و حمایت‌های روانی ـ اجتماعی میشود برای حفظ سلامت جنین مادر آلوده به اچ‌آی‌وی ضروری است.
خطر انتقال بیماری هنگام زایمان
جالب است بدانید احتمال انتقال ویروس ایدز به جنین در حین بارداری 15 تا 20 درصد و هنگام زایمان نزدیک به 50 درصد اعلام شده است.
این متخصص زنان در این باره می‌گوید: ناگفته نماند انتقال جفتی اچ‌آی‌وی میتواند اوایل بارداری اتفاق بیفتد و حتی ویروس در نمونه‌های سقط گزارش شده است، اما شایع‌ترین علت ابتلای کودکان به دلیل انتقال از مادر به فرزند در زمان زایمان است.
وی می‌افزاید: اگر خانم مبتلا به ویروس، قصد حاملگی ندارد باید از روش‌های جلوگیری از بارداری موثر استفاده کند؛ چراکه داروهای ضدویروسی اثربخشی روش‌های هورمونی جلوگیری از بارداری را کم می‌کنند و در مواردی که یکی از طرفین مبتلا هستند استفاده از کاندوم الزامی است. از سوی دیگر در خانم‌هایی که قصد بارداری دارند باید مشاوره قبل از بارداری صورت بگیرد، زیرا بعضی از درمان‌های ضدویروسی برای جنین خطرناک است و نواقص جنینی ایجاد می‌کنند.
مادر باید تحت درمان باشد
نتایج تحقیقات نشان می‌دهد بارداری تأثیری بر روند بیماری در زنان آلوده به اچ‌آی‌وی نخواهد داشت، اما به کاهش موقت سلول‌های دفاعی که پیش از این به وسیله ویروس بیماری ضعیف شده‌اند، منجر خواهد شد. چنین اتفاقی میتواند خطر بروز عفونت را در مادر مبتلا به ایدز بیشتر کند.
بر این اساس، دکتر هاشمی تاکید می‌کند: توجه داشته باشید وضعیت بیماری در خود مادر نیز بسیار مهم است، چون بیشترین علت ابتلای فرزندان، انتقال از مادر است. با وجود درمان، بروز عوارض حین بارداری در خانم‌های باردار افزایش می‌یابد. به همین دلیل باید درمان‌های ضدویروسی برای تمام خانم‌های باردار مبتلا صورت بگیرد؛ چراکه این درمان، صرف‌نظر از جلوگیری از کاهش تعداد سلول‌های ایمنی مادر، خطر انتقال ویروس اچ‌آی‌وی حین بارداری را کم می‌کند.
وی یادآور میشود: درمان مادر حین حاملگی و در زمان زایمان به طور قابل توجهی خطر انتقال ویروس را کاهش می‌دهد و انتقال آن را از 25 درصد به 2 درصد می‌رساند و کمک می‌کند نوزادی سالم متولد شود.
زایمان فقط به روش سزارین
زایمان به روش سزارین برای کاهش انتقال قبل از زایمان توصیه شده است، مگر این که بیمار با شکایت درد زایمانی مراجعه کند و زمان زایمان نزدیک باشد.
این متخصص با بیان مطالب فوق می‌گوید: در حین زایمان نیز نباید از مانیتورینگ داخلی قلب جنین (دستگاهی است که با الکترود مخصوص برای اندازه‌گیری عملکرد قلب به جنین وصل میشود) استفاده کرد. همچنین نباید از پوست سر جنین خون گرفت، زیرا شانس ابتلای جنین به اچ‌آی‌وی بیشتر میشود.
شیردهی مادر، ممنوع
در بسیاری از موارد، کودکان مادران اچ‌آی‌وی مثبت از شیر مادر محروم خواهند شد، اما در عوض شانس آلودگی به این ویروس تا حدود 30 درصد در آنها کاهش پیدا خواهد کرد.
دکتر هاشمی با اشاره به این که وقتی نوزاد متولد شد ابتدا باید کاملا تمیز شود و در چند نوبت از نوزاد برای تائید یا رد بیماری آزمایش گرفته شود، اظهار می‌کند: انتقال بیماری ایدز با شیردهی افزایش پیدا می‌کند و عموما در خانم‌های مبتلا به ویروس توصیه نمی‌شود. البته بیشتر موارد انتقال در شش ماه اول زندگی کودک صورت می‌گیرد.
پونه شیرازی