رزق و روزی که خداوند آن را بعهده گرفته و ضمانت کرده عبارت اســت از سهم و نصیبی که باید به مخلوقات برسد تا بتوانند به وجود و بقاء خود ادامه دهند. البته تعهد و ضمانت الهی و رزاقیت و روزی رسانی که بذات اقدس پروردگار نسبت می دهیم با تعهدات و ضمانت ها و تکفل های انسانی متفاوت اســت.
فرآوری: زهرا اجلال-بخش قرآن تبیان
اینکه در قرآن کریم آمده: «و ما مِن دابة فیالارض الا علی الله رزقها؛ رزق و روزی هر جنبنده ای بر عهده خداوند اســت.» (سوره هود، آیه 6) باید در نظر داشت که آنکه ماجرای رزق جنبندگان را به عهده گرفته اســت الله اســت نه یک مخلوق. الله یعنی آن کس که آفریننده نظام های هستی و خالق موجودات اســت و لذا تعهد الهی تفاوت دارد با تعهد مخلوقی که جزئی از همین نظام و تحت تأثیر موجودات این نظام اســت.
شناختن فعل خدا و رزّاقیت خدا شناخت نظامات عالم اســت. ما خود جزء عالمیم و مانند سایر اجزاء عالم وظیفه ای داریم. وظایفی هم که ما در عالم درباره ارزاق و حقوق داریم و قانون خلقت ما را موظف به آن وظایف کرده اســت و یا قانون شریعت ما را به آن موظف ساخته اســت از شئون رزاقیت خداوند اســت.
رسول خدا(صلی الله و علیه وآله) می فرماید: «ازدواج کنید زیرا رزق شما بیشتر می شود.» (وسائل الشیعه، ج ۲۰، ص ۱۹) تقریباً همه کسانی که ازدواج کرده اند علی رغم اذعان به بعضی از مشکلات، اعتراف دارند که وضعیت مادی و معیشتی آنان، از قبل ازدواج بهتر شده اســت. گرچه معمولاً دراین گونه از مسائل اجتماعی استثناءاتی نیز وجود داشته اســت.
قوه جذب و تغذّی که در گیاهان اســت همینطور جهازات تغذیه، میلها و غریزه هائی که در جانداران اســت و آنها را به سوی مواد غذایی می کشاند همه از مظاهر رزاقیت حضرت حق اســت. خداست که هر جانداری را بوسیله یک سلسله میل ها و رغبت ها مسخر کرده که در پی مایحتاج خود برود. و برای ارضای این میل ها همیشه در تلاش باشد. همین اندیشه و تلاش و کوشش جد و جهد در این زمینه به موجب رزّاقیت خداوند اســت و رزاقیت اوست که روزی و روزی خوار. رزق و مرزوق را عاشق یکدیگر قرار داده و در پی هم واداشته اســت. در متن واقع پیوستگی خاصی بین اجزاء خلقت وجود دارد که آن ها را به یکدیگر تطبیق می دهد. تا طفل طفل اســت و قادر به تحصیل روزی و تهیه آن نیست، روزی او را آماده و مهیا در اختیار او قرار داده اســت و تدریجاً که او قدرت بیشتری پیدا می کند و با کنجکاوی می تواند روزی خود را بدست آورد دیگر روزی او به آسودگی در اختیارش نیست مثل اینکه روزی او را بر می دارند و در نقطه ای دور دست می گذارند تا برود و آن را پیدا کند و استفاده نماید.
بطور کلی یک تناسبی اســت میان آمادگی روزی و مقدار توانایی روزی خوار و مقدار هدایتی که به سوی روزی خود شده اســت.
انسان چون نسبت به گیاهان و حیوانات موجودی عالی تر اســت و آنچه برای زندگی گیاهان و حیوانات کافی اســت برای او کافی نمی باشد مسئله تحصیل روزی او شکل و وضع دیگری دارد. فاصله بین روزی و روزی خوار در عرصه زندگی انسان بیشتر اســت. از این رو وسائل زیادتری در اختیار او قرار داده شده و دستگاه هدایت در وجودش تقویت گشته به او عقل و عمل و فکر داده شده. وحی و نبوت به یاریاش آمده و برایش وظیفه و تکلیف مقرر شده و همه اینها از شئون رزاقیت خداوند اســت. و لذا اینکه گفته شده:
مخور هول ابلیس تا جان دهد
هر آنکس که دندان دهد نان دهد
توانا اســت آخر خداوند روز
که روزی رساند تو چندین مسوز
نگارنده کودک اندر شکم
نویسنده عمر و روزی اســت هم(سعدی)
سخن درستی اســت اما نه به این معنی که دندان داشتن کافی اســت که نان پخته و آماده بر سر سفره انسان مهیا شود. بلکه به این معنی که در دستگاه خلقت بین نان و دندان رابطه اســت. اگر نان نبود دندان نبود و اگر دندان و صاحب دندان نبود نان نبود. بین روزی و روزی خوار ووسائل خوردن و هضم و جذب روزی و وسائل هدایت و راهنمایی به سوی روزی در متن خلقت ارتباط اســت. آن کس که انسان را در طبیعت آفریده و به او دندان داده نان یعنی مواد غذایی قابل استفاده را هم در طبیعت آفریده و اندیشه و فکر و نیروی عمل و تحصیل و حسن انجام وظیفه را هم آفریده اســت همه اینها توأما مظهر رزاقیت خداوند اســت.(بیست گفتار، آیتالله مطهری، گفتار ششم، ص 127 تا 137)
دو نوع رزق و روزی داریم
از مهمترین عوامل برکت در رزق و روزی، داشتن ایمان و تقوا (عمل به واجبات و ترک محرمات) اســت. امام رضا (علیه السلام) فرمود: «خدای عز و جل به یکی از پیامبران خود وحی فرمود که: هر گاه اطاعت شوم خشنود گردم و چون خشنود گردم برکت دهم و برکت من بی پایان اســت.» (میزان الحکمة، ج1، ح1700)
در واقع ما دو گونه رزق و روزی داریم: رزقی که بسراغش می رویم و رزقی که به سراغمان می آید.
امام علی (علیه السلام): اِن الرزق رزقان رزق تطلبه و رزق یطلبک فان انت لم تأته اتاک (نهجالبلاغه، نامه 31)
رزق طالب (که به سراغ ما می آید) رزقی اســت که همواره ما را تعقیب میکند حتی اگر از آن فرار کنیم ما را رها نمیسازد همان طور که رهایی از چنگال مرگ ممکن نیست. حضرت رسول اکرم(صلی الله و علیه وآله): لو اَنَّ ابنَ آدم فَرَّ من رِزقِه کما یَفِرُّمن المَوتَ لادرکه کما یدرکه الموت (مکارمالاخلاق 2/377)
این گونه رزق ریشه در قضای الهی دارد و هیچ گونه تغییر و تحولی در آن صورت نمی گیرد. در این زمینه مرحوم علامه طباطبایی می فرماید: روزی و روزی خوار متلازم همند و معنی ندارد که روزی خوار در مسیر زندگی طالب بقاء باشد اما رزقی برایش نباشد همینطور ممکن نیست رزقی محقق باشد و روزی خواری در بین نباشد و نیز رزق از مایحتاج روزی خوار افزون باشد و لذا رزق داخل در قضای الهی اســت. (المیزان، ج 18، جزء 27، ص 377)
اما قسم دیگر روزی (رزق مطلوب) رزقی اســت که برای طالب آن مقدّر شده اســت. اگر آن را طلب نمائیم و مشروط و علل لازم وصول به آن را مراعات نمائیم چنین رزقی را بدست می آوریم و در واقع تلاش ما در جهت رسیدن به اینگونه روزی، جزء العلّة اســت و اگر در کنار دیگر علل مهیای عالم غیب قرار گیرد مسلما دستیابی به آن حتمی اســت.
در این باره مولی امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) می فرماید: طلب نمائید روزی را که مضمون و مقدر اســت اما برای طلب کننده آن: اطلبوا الرّزق فانّه مضمون لطالبِه (الارشاد، 1/303) همانطور که طلب بدون ضمانت بی معنی اســت تضمین رزق بدون طلب نیز در این قسم (روزی مطلوب) ناممکن اســت.
لذا از این دو قسم روزی که از ناحیه خدای بزرگ برای بندگان معین گشته اســت قسمی از آن بدون قید و شرط و به عبارتی رزق طالب و قسمی دیگر مشروط اســت و مطلوب. روزی بی قید و شرط در هر حال انسان را طلب می نماید و تا پیمانه قابلیت انسان از این گونه رزق پر نگردد اجل و مرگ انسان فرا نمی رسد. حضرت رسول اکرم (صلی الله و علیه وآله): الا و اِنّ الرُّوحَ الاَمینَ نَفَتَ فی روعِی اَنَّه لن تَموتَنَفْسٌ حَتّی تستکمل رزقها (الکافی، 2/74/2)
اما روزی مطلوب و مشروط حتمیت و ضرورتش مشروط به انجام اموری و در نظر گرفتن مسائلی اســت که بدون ترتیب و انجام شرائط محقق نمی گردد.
نکاتی درباره ی برکت در مال
در کنار این انواع رزقی که عرض شد، دستورالعمل هایی داده شده اســت که همین نوع رزق را با برکت کنیم تا بهتر زندگی کنیم.
در ادامه به نکاتی از آن ها می پردازیم:
1- داشتن ایمان و تقوا
امام صادق (علیه السلام) می‌فرماید: "هر کس سوره ذاریات را روز یا شب بخواند، خداوند وضع زندگی او را اصلاح می کند و روزی فراوانی برایش می دهد..."( اعلام الدین، دیلمی، ص 377)
یکی از عوامل مهم برکت زا در زندگی، داشتن ایمان و کسب تقوا می باشد. خداوند در قرآن کریم می فرماید: «وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى آمَنُواْ وَاتَّقَواْ لَفَتَحْنَا عَلَیْهِم بَرَکَاتٍ مِّنَ السَّمَاء وَالأَرْضِ ؛ اگر مردم قریه ها ایمان آورده و پرهیزکاری پیشه کرده بودند، برکت های آسمان و زمین را به رویشان می گشودیم» (سوره اعراف، 96)
از مهمترین عوامل برکت در رزق و روزی، داشتن ایمان و تقوا (عمل به واجبات و ترک محرمات) اســت. امام رضا (علیه السلام) فرمود: «خدای عز و جل به یکی از پیامبران خود وحی فرمود که: هر گاه اطاعت شوم خشنود گردم و چون خشنود گردم برکت دهم و برکت من بی پایان اســت.» (میزان الحکمة، ج1، ح1700)
2- ازدواج کنید
ازدواج دارای فوائد فراوانی اســت که در معارف نورانی اسلام به آنها اشاره شده اســت: بقاء نسل، آرامش و تعادل روحی، تأمین نیازهای طبیعی و غریزی انسان و ازدیاد رزق.
بر خلاف بیشتر تصورات ابتدایی از ازدواج، که عده ای آن را موجب زیاد شدن نان خور و تقسیم سرمایه می دانند. دین اسلام ازدواج را موجب برکت و ازدیاد رزق و روزی می داند. خداوند می فرماید: «اشخاص مجرد و بردگان و کنیزان شایسته خود را همسر دهید که اگر فقیر باشند خداوند آنان را از فضل خود بی نیاز می کند.» (نور، 32)
رسول خدا(صلی الله و علیه وآله) می فرماید: «ازدواج کنید زیرا رزق شما بیشتر می شود.» (وسائل الشیعه، ج ۲۰، ص ۱۹) تقریباً همه کسانی که ازدواج کرده اند علی رغم اذعان به بعضی از مشکلات، اعتراف دارند که وضعیت مادی و معیشتی آنان، از قبل ازدواج بهتر شده اســت. گرچه معمولاً دراین گونه از مسائل اجتماعی استثناءاتی نیز وجود داشته اســت.
3 سوره برای افزایش رزق و روزی
در کنار معنویات و سوره هایی که تأکید شده، یادمان نرود که باید اسباب دیگر چون تلاش و ... هم باشند. برخی از سوره‌هایی که در روایات اسلامی برای زیاد شدن رزق و روزی توصیه شده عبارتند از:
1. سوره واقعه.: امام صادق (علیه السلام) می‌فرماید: "کسی که هر شب سوره واقعه را بخواند... در دنیا سختی، فقر، نیازمندی و آفتی از آفت دنیا را نمی بیند و از دوستان حضرت علی (علیه السلام) می‌شود..."( وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج 6، ص 112)
2. سوره مزمل: رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) می فرماید: "هر کس سوره مزمل را بخواند در دنیا و آخرت سختی از او برداشته می شود".( مستدرک الوسائل، محدث نوری، ج 4، ص 354)
3. سوره ذاریات: امام صادق (علیه السلام) می‌فرماید: "هر کس سوره ذاریات را روز یا شب بخواند، خداوند وضع زندگی او را اصلاح می کند و روزی فراوانی برایش می دهد..."( اعلام الدین، دیلمی، ص 377)
منابع: پرسمان بیست گفتار، شهید مطهری اسلام پدیا 