جام جم سرا: بر اساس مطالعات علمی می‌توان ۴۰ درصد کاهش مراجعه به پزشکان عمومی، ۱۷ درصد کاهش مراجعه به پزشکان متخصص،۵۰ درصد کاهش مراجعه به مراکز اورژانس، ۵۰ درصد بستری در بیمارستان و ۵۰ درصد غیبت از کار را با خودمراقبتی کاهش داد.
بین 65 تا 85 درصد از مراقبت‌هایی که به سلامت ما منجر میشود، محصول همین خود مراقبتی است؛ یعنی فعالیت‌هایی که خود یا خانواده‌مان برای حفظ یا ارتقای سلامت‌مان، پیشگیری از ابتلای‌مان به بیماری، درمان بیماری‌مان یا کاهش عوارض آن انجام می‌دهیم. بین اعضای خانواده، معمولاً مادران مهمترین نقش مراقبتی را بر عهده دارند.
خودمراقبتی یعنی چه؟
خودمراقبتی، عملی است که در آن، هر فردی از دانش، مهارت و توان خود به عنوان یک منبع استفاده می‌کند تا به طور مستقل از سلامت خود مراقبت کند، منظور از به طور مستقل، تصمیم گیری درباره خود و با اتکا به خود است. البته این تصمیم‌گیری میتواند شامل مشورت و کسب کمک تخصصی یا غیرتخصصی از دیگران (چه متخصص، چه غیرمتخصص) نیز باشد، اگر چه خودمراقبتی، فعالیتی است که مردم برای تأمین، حفظ و ارتقای سلامت خود انجام می‌دهند؛ ولی گاهی این مراقبت به فرزندان، خانواده، دوستان، همسایگان، هم‌محلی‌ها و همشهریان آنها نیز گسترش می‌یابد. به هرحال، در تعریف خودمراقبتی، پنج ویژگی زیر، مستتر است:
1. رفتاری است داوطلبانه
2. فعالیتی است آموخته‌شده
3. حق و مسئولیتی است همگانی برای حفظ سلامت خود، خانواده و نزدیکان
4.بخشی است که از مراقبت های نوزادان، کودکان، نوجوانان و سالمندان
5. بزرگسالانی که قادر به خودمراقبتی نیستند، نیازمند دریافت مراقبت‌های بهداشتی از ارائه‌دهندگان خدمات اجتماعی یا بهداشتی خواهند بود.
به نقل از تسنیم، براین اساس افتراق نهادن میان سه واژه خودمراقبتی، خودمدیریتی و خوداتکایی بسیار مهم است.
خودمراقبتی: خودمراقبتی به مسئولیت‌پذیری افراد در مقابل سلامت خود از طریق اتخاذ سبک سالم زندگی، تدبیراندیشی جهت جلوگیری از رخداد حوادث و بیماری‌ها، نگهداری و استفاده صحیح از داروهای بدون نسخه (OTC) در بیماری‌های جزیی و مراقبت بهینه بیماری‌های مزمن اطلاق میشود.
خودمدیریتی: خودمدیریتی به مسئولیت‌پذیری و مشارکت افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن در تصمیم‌گیری‌های آگاهانه بالینی، همکاری با افرادی که مراقبت از سلامت آنان را برعهده دارند، به حداقل رساندن تأثیر بیماری بر وضعیت عملکردی، عواطف و ارتباطات بین فردی و همچنین پایش و مدیریت علایم و نشانه‌های بیماری برای به حداقل رساندن دفعات و عواقب حملات تشدید بیماری اطلاق می‌گردد.
خوداتکایی: خوداتکایی به توانایی و اعتماد به نفس فرد برای حفظ استقلال، انجام امور روزمره و دستیابی به اهداف زندگی با حداقل وابستگی به دیگران گفته میشود.
نگاه قدیمی به سلامت (تجویز دارو و بستری در بیمارستان) باید تغییر کند
عباس زارع نژاد دبیر ستاد برگزاری هفته سلامت نیز عنوان می‌کند: آموزش و اطلاع رسانی، در گسترش فرهنگ خودمراقبتی و توانمندسازی مردم برای حفظ سلامتی، نقش بسیار اساسی دارد. بنابراین نگاه قدیمی به سلامت، یعنی تجویز دارو و بستری در بیمارستان؛ باید تغییر کند.
انواع خودمراقبتی
بیشتر انسان‌ها قسمت عمده جوانی خود را در سلامت کامل سپری می‌کنند اما همه ما گه‌گاه به بیماری‌های خفیف و گذرا مبتلا می‌شویم؛ گاهی از بیماری‌های حاد رنج می‌بریم و گاهی در دوران میانسالی و سالمندی، با بیماری‌های مزمن دست و پنجه نرم می‌کنیم. خودمراقبتی در تمام طیف سلامت و بیماری معنی پیدا می‌کند و مراقبت‌های بهداشتی در طیفی قرار می‌گیرند که دامنه‌اش از خودمراقبتی 100 درصد (مثل مسواک زدن منظم روزانه) تا مراقبت حرفه‌ای 100 درصد (مثل جراحی اعصاب) متغییر است.
بخشی از ناخوشی‌های جزیی، بیماری‌های مزمن و بیماری‌های حاد، نیازمند مراقبت‌های پزشکی حرفه‌ای است و هدف خودمراقبتی، این است که بخش حرفه‌ای مراقبت از این بیماری‌ها را به حداقل برساند.
مرگ زودرس در کشور
مطالعه‌ای درسال 1382 نشان داد که بخش عمده سال‌های از دست رفته عمر در کشور ما به سبب مرگ زودرس و معلولیت ناشی از حوادث، بیماری‌های روانی و اختلالات رفتاری و همچنین بیماری‌های قلبی است. کاهش بار این بیماری‌ها قطعاً مستلزم ارتقای سطح آگاهی مردم و تغییر رفتار سلامت آنهاست. منبع اطلاعات بیشتر مردم در حوزه سلامت معمولاً نشریات، اینترنت و تلویزیون است؛ این در حالی است که متأسفانه فقط کسر کوچکی از این اطلاعات، مستند و قابل اعتمادند.
بخش عمده‌ای از بیماری‌ها را بیماری‌های جزیی تشکیل می‌دهند؛ بیماری‌هایی که در مدتی کوتاه، بدون درمان یا با درمان‌های خانگی ساده بهبود می‌یابند. مطالعه‌ای در انگلستان نشان داد که حدود 20 درصد از مراجعات به پزشکان و مراکز درمانی، مربوط به همین بیماری‌های جزیی است. در حالی که بخش عمده‌ای از این بیماری‌ها توسط خود مردم قابل مراقبت است. در این موارد، ارایه اطلاعات کیفی مکتوب در ویزیت‌ها میتواند از ویزیت‌های مجدد و بستری‌های بیمارستانی پیشگیری کند.
طبق آمار شبکه سلامت انگلستان، نزدیک به دو سوم مشاوره‌های پزشکان عمومی که منجر به تجویز دارو میشود، بدون دارو یا با استفاده از داروهای بی نیاز از نسخه پزشک، قابل درمان است. توصیه‌های خودمراقبتی در چنین مواردی میتواند مردم را توانمند کند تا به طور مناسبتی مشکل خود را حل کنند و از دریافت غیرضروری دارو اجتناب کنند.
آموزش همگانی سلامت و ارائه منابع اطلاعاتی قابل اعتماد برای خودمراقبتی در بیماری‌های جزئی میتواند دست کم جلوی یک پنجم از مراجعات پزشکی بی مورد را بگیرد. در انگلستان، مبلغ صرفه‌جویی شده در نظام سلامت، صرفاً از همین منظر، سالانه 96 میلیارد دلار است. اگر صرفه‌جویی‌های ناشی از عدم نیاز به غیبت از کار برای مراجعه به پزشک و کاهش هزینه‌های حمل و نقل را هم به عدد فوق بیفزاییم، صرفه‌جویی نهایی بسیار بزرگ‌تر خواهد بود.
خودمراقبتی در بیماری‌های مزمن
بیماری‌های مزمن به عنوان چالش اصلی نظام‌های سلامت در قرن بیست و یکم مطرح شده‌اند. امروزه، اپیدمی بیماری‌های غیرواگیر، مسئول 60 درصد از موارد مرگ و میر در جهان است. حدود 80 درصد از مراجعات سرپایی در انگلستان و 75 درصد از هزینه‌های نظام سلامت در آمریکا مرتبط با بیماری‌های مزمن است. انگلستان تخمین زده است که تا سال 2030 بروز بیماری‌های مزمن در جمعیت بالای 65 سال این کشور، بیش از دو برابر خواهد شد.
40 درصد کاهش در مراجعه به پزشکان عمومی، 17 درصد کاهش در مراجعه به پزشکان متخصص، 50 درصد کاهش در مراجعه به مراکز اورژانس، 50 درصد کاهش در بستری بیمارستانی، 50 درصد کاهش در روزهای غیبت از کار با خودمراقبتی حل خواهد شد.
بر اساس گزارش تسنیم، امروزه پاسخگویی به این حجم از خدمات مورد انتظار در مراقبت بیماری‌های مزمن، اولویتی کلیدی برای بخش سلامت محسوب میشود و حمایت از خودمراقبتی در بیماری‌های مزمن، جزئی اساسی از این کار است. یافته‌های پژوهشی نشان داده است که خودمراقبتی در بیماری‌های مزمن میتواند تا حد زیادی استفاده از منابع نظام ارائه خدمامت سلامت را کاهش دهد، به طوری که نتیجه آن، 40 درصد کاهش در مراجعه به پزشکان عمومی، 17 درصد کاهش در مراجعه به پزشکان متخصص، 50 درصد کاهش در مراجعه به مراکز اورژانس، 50 درصد کاهش در بستری بیمارستانی، و 50 درصد کاهش در روزهای غیبت از کار خواهد بود.
صرفه جویی در زمان برای بیماران دیابتی
مزایای آموزش‌های خودمراقبتی در بیماری‌های دیابت، آسم و سایر بیماری‌های مزمن نیز به طور معنی‌دار، به اثبات رسیده است. مطالعات متعددی نشان داده‌اند که خودمراقبتی مهمترین شکل مراقبت اولیه در کشورهای توسعه یافته و همچنین در کشورهای در حال توسعه یافته است؛ برای مثال، مبتلایان به دیابت به طور متوسط در طول یک سال حدود 3 ساعت با یک متخصص بهداشتی در تماسند و 8 هزار و 757 ساعت باقیمانده را با استفاده از همان توصیه‌هایی که در آن 3 ساعت گرفتند یا با استفاده از مهارت‌های خودمراقبتی می‌گذرانند.
جام جم سرا:
دکتر احمد جمالی زاده در همایش مادران باردار که در رفسنجان برگزار شد با بیان این که خود مراقبتی در همه زمینه ها کمک بسیاری به جسم و روح یک فرد می کند، تصریح کرد: مادران در زمان بارداری باید با رعایت مسایل بهداشتی، انجام ورزش و فعالیت های بدنی، مصرف مواد غذایی سالم و تغذیه مناسب و استراحت مواظب خود و جنین باشند.
به نقل از ایرنا، جمالی زاده افزود: اصل بهداشت در دنیا به این مفهوم است که افراد یاد بگیرند که در سنین مختلف از چه مواد غذایی و به چه میزان مصرف کننده و چه نوع ورزش هایی انجام دهند، تا فردی سالم در اجتماع به زندگی و حیات خود ادامه دهند. به طور مثال مصرف غذاهای چرب و فست فودی برای هیچ گروه سنی مناسب نیست و آنچه را که می دانیم صحیح است انجام دهیم نه آنچه را که نادرست است.
وی خاطرنشان کرد: مادران باردار در مقطعی هستند که علاوه بر حفظ سلامتی خود باید به حفظ سلامتی جنین نیز توجه داشته باشند و از او هم مراقبت کنند.
جمالی زاده گفت: سعی کنید اطلاعات و مطالب ارزشمند و نکات بهداشتی را از مراکز بهداشتی دریافت کنید و بدون مشورت با کارشناسان و پزشکان عرصه بهداشتی از سایت های غیر معتبر اینترنتی و ماهواره ای اطلاعات کسب نکنید چرا که بسیاری از این اطلاعات نادرست هستند.
معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان افزود: بیشتر مراجعات زنان باردار به متخصصان زنان و زایمان غیر ضروری است و گاهی به دلیل شلوغی مطب ها پزشکان فرصت ارائه توصیه ها و نکات مورد نظر نیستند لذا مراکز بهداشتی لیست اسامی و اطلاعات جسمی نظیر وزن، قد، بیماری و تعداد زایمان های خانم های باردار هر منطقه را در اختیار دارند و می توانند به آنها آموزش ها و اطلاعات کافی و لازم را ارائه دهند. سال گذشته به دلیل مراقبت ها و پی گیری های لازم مادران و مراکز بهداشتی در شهرستان های رفسنجان و انار هیچ زن بارداری منجر به فوت نداشتیم در حالی که یکی از شاخص های مهم در دنیا مرگ مادران باردار به خاطر عوارض بارداری است.
جام جم سرا: وقتی صحبت از مراقبت‌های پیشگیرانه مربوط به بانوان میشود، هم باید به مسائل مربوط به هررده سنی وهم مسائل مربوط به این جنس خاص توجه شود. سلامت زنان از دو جنبه دارای اهمیت است؛ از سویی به‌عنوان مادر و کسی که پایه و اساس یک خانواده و سلامت فرزندان بستگی به سلامت او دارد و از سوی دیگر به‌عنوان یک انسان مستقل که 50 درصد جمعیت کشور را شامل میشود. به همین دلیل، سازمان جهانی بهداشت، سلامت مادران را به‌عنوان یکی از شاخص‌های اصلی سلامت جامعه مورد توجه قرار می‌دهد. با توجه به اهمیت خودمراقبتی در حوزه سلامت زنان با دکتر آمنه لاهوتی، متخصص زنان و زایمان به گفت‌وگو نشسته‌ایم.
آیا وقتی صحبت از خود مراقبتی در زنان میشود، تاکید اصلی بر چکاپ‌های خاص مربوط به سلامت زنان است؟
بخشی از خودمراقبتی درهمه سنین، شامل مراجعه به پزشک و انجام آزمایش‌های چکاپ دوره‌ای است. در مورد زنان، معاینات دوره‌ای پستان که از سوی خود شخص انجام میشود نیز در محدوده همین اقدامات خودمراقبتی قرار می‌گیرد. همه زنان در دوره‌هایی از عمر خود ناگزیر از مراجعه به پزشک متخصص زنان هستند. به همین دلیل یکی از وظایف متخصصان زنان یادآوری ودرخواست آزمایش‌های چکاپ متناسب با سن بیمار و نیز انجام معاینات دوره‌ای وی است.
بررسی سلامت و بلوغ جنسی نوجوانان در این خصوص چه قدر اهمیت دارد؟
متخصصان بیماری‌های زنان وزایمان، علاوه بر اینکه مسئولیت مشاوره و درمان بانوان درسنین مختلف را به‌عهده دارند، نوجوانان را نیز در شرایط بحرانی معاینه و مراقبت‌های لازم رابرای حاملگی‌های ناخواسته یا بیماری‌های آمیزشی اعمال می‌کنند. به نظرمی‌رسد مخاطرات بهداشتی کنونی برای نوجوانان معمولا جنبه رفتاری دارد؛ زیرا نوجوانان امروزی در مقایسه با نسل‌های قبل در سنین پایین‌تری در رفتارهای پرخطر شرکت می‌کنند. البته دختران نوجوان نیز بهتراست برنامه مشخصی برای ویزیت از سوی متخصصان زنان داشته باشند که شامل ویزیت اولیه متخصص زنان میشود که لزوما با معاینه همراه نیست. در این ارتباط ضمن ارائه راهنمایی‌های بهداشتی و پیشگیرانه از سیزده تا هجده سالگی، ویزیت‌های سالانه نیز با هدف ارائه مراقبت‌های بهداشتی و پیشگیرانه صورت می‌گیرد.
غیر از جنبه‌های مربوط به بلوغ جنسی، چه ابعاد دیگری از سلامت عمومی‌در نوجوانان باید بررسی شود؟
بررسی‌های دوره‌ای از سیزده تا هجده سالگی شامل بررسی کلی از نظر سلامت عمومی، بررسی تغذیه‌ای، قد و وزن، فشارخون، تکامل جنسی، به‌صورت جسمی و رفتاری، راهنمایی از نظر پرهیز از رفتارهای پرخطر، به تعویق انداختن فعالیت‌های جنسی و مصرف کلسیم میشود. از سوی دیگر، به وضع بهداشت دندان‌ها، مخاطرات تفریحی، علایم افسردگی، مصرف دخانیات، الکل ومواد نیروزا در نوجوانان نیز باید توجه ویژه شود.
در دوران کودکی و قبل از سنین باروری عاملی که روی سلامت و آینده دختران بسیار تاثیرگذار است، مساله تغذیه و چاقی است. خانواده‌ها باید به این مساله بسیار توجه کنند زیرا چاقی باعث پایین آمدن سن بلوغ میشود و این موضوع مشکلات متعددی را در پی خواهد داشت.
بیماری‌های هورمونی و دیابت نیز از عوارض ابتلا به چاقی است که هر کدام میتواند روی باروری دختران اثر بگذارد. البته با رعایت یک رژیم غذایی مناسب، ورزش و اصلاح شیوه زندگی می‌توان از بروز چاقی در دختران پیشگیری کرد.
خودمراقبتی در سنین باروری، بویژه قبل و حین بارداری بر انجام چه چکاپ‌هایی تاکید دارد؟
برای بانوانی که در ابتدای سنین باروری (سنین باروری از 19 تا 39 سال در نظر گرفته میشود) هستند، در صورتی که قصد باردارشدن نداشته باشند وفقط بخواهند از نظر سلامت عمومی، چکاپ شوند، باید از نظر وضع سلامت عمومی، خانوادگی و سابقه جراحی مورد بررسی قرار بگیرند. در این زمینه پزشک باید از نظر تغذیه‌ای، فعالیت فیزیکی و تجارب جنسی با بانوان صحبت کند. همچنین پزشک باید درمعاینه به قد، وزن، فشارخون، وضع غده تیروئید و سلامت پستان‌ها توجه کند و حتما یک معاینه لگنی نیز انجام دهد.
از بیست و یک سالگی به بعد یا از سه سال بعداز ازدواج نیز باید برای یک خانم، سالانه تست پاپ اسمیر انجام شود. همچنین معاینه پستان به بانوان آموزش داده شود و توصیه به انجام معاینه ماهانه از سوی خود فرد و معاینه از سوی پزشک صورت گیرد.
اگر بانوان در این سن، تمایل به بارداری دارند، حتما ازچندماه قبل از بارداری باید مکمل اسیدفولیک دریافت کنند. حتما وزن خود را در حد مطلوب نگه دارند، پاپ اسمیرانجام دهند و از نظر سلامت عمومی معاینه شوند.آزمایش‌هایی که در این افراد انجام میشود علاوه بر آزمایش‌های سلامت عمومی مادر (مثل قندخون و بررسی تست‌های مربوط به کلیه و کم‌خونی) شامل آزمایش تیروئید، آزمایش‌هایی از نظر بیماری‌های عفونی (مثل هپاتیت و ایدز) و نیز بررسی از نظر واکسیناسیون برای بیماری‌هایی مثل هپاتیت، سرخجه و آبله مرغان میشود.
خانم‌ها در سنین باروری و پس از آن به صورت عمومی‌چه مکمل‌هایی را باید دریافت کنند؟
بـاتـوجه به خونریزی‌های ماهانه، همه خانم‌ها در سنین باروری که دوره‌های قاعدگی دارند باید از نظر دریافت آهن و نیز احتمال کم خونی بررسی شوند. حتی بعضی از متخصصان اعتقاد دارند همه خانم‌ها حداقل صد روز در ماه از مکمل آهن برای پیشگیری از کم خونی استفاده کنند. امروزه توصیه میشود برای تمام بانوان در سنین باروری و یائسگی، اندازه‌گیری ویتامین D نیز به صورت سالانه انجام شود و براساس نتیجه آزمایش‌هایی با تجویز پزشک، قرص ویتامین D و کلسیم مصرف کنند. بویژه از چهل و پنج سالگی به بعد باید به مصرف کلسیم، توجه ویژه‌ای صورت بگیرد.
کنترل وضع سلامت خانم‌ها در دوران یائسگی چرا پر‌اهمیت تلقی میشود؟
در سنین پس از باروری یعنی از حدود چهل و پنج تا پنجاه سالگی به بعد، یائسگی خانم‌ها شروع میشود و با توجه به افزایش طول عمر افراد، زنان زیادی به سنین پس از باروری می‌رسند و اگر متوسط عمر خانم‌ها را 80 سال در نظر بگیریم؛ چیزی حدود یک‌سوم عمر آنها در این دوران طی خواهد شد. به همین دلیل در این دوران چون ترشح برخی از هورمون‌ها در خانم‌ها قطع میشود خانم‌های یائسه با مسائل جسمی و روحی متعددی روبه‌رو خواهند شد و باید آموزش‌هایی را در مورد ورزش و رژیم غذایی دریافت کنند. این آموزش‌ها در بهبود وضع روحی در آنها بسیار موثر است و نیز ریسک ابتلا به افسردگی را در آنها کاهش می‌دهد. از سوی دیگر در جلوگیری از بروز پوکی استخوان نیز بسیار کمک‌کننده است و همین‌طور از چاقی آنها که به‌دلیل پایین آمدن متابولیسم بدن اتفاق می‌افتد، پیشگیری می‌کند.
خانم‌ها از سنین پس از چهل سالگی باید چه بررسی‌هایی را ازنظر سلامت جسمی به‌طور منظم انجام دهند؟
در چهل تا چهل وشش‌سالگی بانوان علاوه بر بررسی از نظر سلامت عمومی و معاینه از نظر وزن، فشارخون، تیروئید، پستان‌ها، زیربغل، شکم و لگن نیز باید یک‌سری آزمایش‌های دوره‌ای انجام دهند. مثلا تست پاپ اسمیر به‌طور سالانه باید ادامه یابد. از چهل و پنج سالگی به بعد نیز هر پنج سال باید بررسی چربی‌خون در خانم‌ها انجام شود. همچنین از پنجاه سالگی به بعد باید بررسی سالانه خون مخفی در مدفوع یا «کولونوسکوپی»، هر ده سال یک‌بار و تست یا سیگموئیدوسکوپی، هر پنج سال از نظر سرطان روده بزرگ انجام شود. در این گروه سنی هم باید به مصرف کلسیم، توجه ویژه‌ای صورت بگیرد. همچنین بررسی قندخون ناشتا (هر سه سال بعد از چهل و پنج سالگی) و بررسی هورمون تیروئید (هر پنج سال از پنجاه سالگی) جزو آزمایش‌های لازم دراین گروه سنی است.
باتوجه به شیوع بیماری سرطان پستان در کشور ما غربالگری سرطان پستان نیز باید باماموگرافی سالانه از چهل سالگی شروع شود. درخانم‌هایی که سابقه سرطان پستان در فامیل درجه یک (مادر، خواهر و خاله) دارند باید شروع این ماموگرافی از ده سال زودتر از سن فردی که در خانواده به سرطان مبتلا شده است، باشد.
از طرفی ایران سه برابر دیگر کشورهای دنیا مصرف خودسرانه دارو دارد و این در حالی است که مهمترین علت مسمومیت‌های دارویی، خود درمانی است.
با این حساب براحتی می‌توان از بروز درصد بالایی از این مسمومیت‌ها و عوارض ناشی از خوددرمانی پیشگیری کرد، البته به شرط اینکه خودمراقبتی را با خوددرمانی اشتباه نگیریم.
خوددرمانی به فرآیندی گفته میشود که فرد بدون توصیه پزشک و بی‌آن که اطلاعات اولیه از بیماری‌اش داشته باشد اقدام به مصرف انواع داروها کند در حالی که خود مراقبتی نوعی مهارت زندگی و شناسایی و پیشگیری از بروز عواملی است که سلامت را به خطر می‌اندازند. متاسفانه هنوز بسیاری از خانواده‌ها ترجیح می‌دهند دکتر خودشان باشند و هزینه‌ای بابت سلامتی پرداخت نکنند. حتی گاهی این موضوع به تجویز دارو به دیگران هم منتهی میشود در حالی که پیشگیری و توصیه برای انجام چکاپ‌های دوره‌ای و منظم معمولا بحث مورد علاقه افراد در دورهمی‌های خانوادگی و دوستانه نیست.
اصلاح فرهنگ نادرست
دکتر شادی رمضانی، داروساز در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: خوددرمانی در کشور ما به یک فرهنگ تبدیل شده و کمتر کسی برای بیماری‌های ساده به پزشک مراجعه می‌کند. در واقع افراد برای درمان یا سراغ جعبه داروها می‌روند یا با مراجعه به داروخانه اقدام به خرید دارویی می‌کنند که خودشان برای خودشان تجویز کرده‌اند. حتی به دلیل فرهنگ نادرست مصرف دارو معمولا داروهای بیشتری از داروخانه‌ها تهیه میشود تا برای روز مبادا ذخیره شود. این در حالی است که خاصیت و عملکرد یک دارو، همیشه و در افرادی با شرایط متفاوت یکسان نیست و میتواند عوارض زیادی را برای مصرف‌کننده به همراه داشته باشد. به گفته این داروساز، علت بستری شدن 10 تا 20 درصد از بیماران در بیمارستان‌ها، عوارض دارویی اعلام شده که به دلیل مصرف خودسرانه دارو بروز می‌کند. با این حساب باید خودمراقبتی را جایگزین مصرف خودسرانه دارو کنیم؛ یعنی خوردن غذای سالم، پرهیز از بی تحرکی، دوری از استعمال دخانیات و شناسایی علائم شایع بیماری‌ها و مراجعه به پزشک برای چکاپ‌های دوره‌ای و ترویج این عادت‌ها بین افراد خانواده و دوستان و آشنایان به جای مصرف دارو بدون تجویز پزشک.
بی‌خبری از تداخلات دارویی
هر چند بیشتر افرادی که خودسرانه دارو مصرف می‌کنند، آگاهی اولیه‌ای از داروی مصرفی دارند ولی این آگاهی به حدی نیست که به استفاده صحیح از دارو و پیشگیری از تداخلات دارویی و نیز عوارض نامطلوب آن منجر شود. به عنوان مثال برخی داروها اثر یکدیگر را خنثی کرده و گاهی ضد هم عمل می‌کنند. مثلا در فردی که به بیماری فشار خون بالا و بیماری ریوی مبتلاست، مصرف داروی کاهش‌دهنده فشار خون، بیماری ریوی را تشدید می‌کند. همچنین داروهای کورتونی که برای درمان بیماری مزمن انسدادی ریوی تجویز میشود، قند خون را افزایش می‌دهد و برای دیابتی‌های مبتلا به این بیماری مضر است. همچنین عملکرد دارو در بدن افراد مختلف متفاوت است و دارو برای هر فردی باید به طور اختصاصی تجویز شود. بنابراین هرگز داروی خود را با کسی شریک نشوید و از داروی افراد دیگر استفاده نکنید چون ممکن است عوارض مرگباری داشته باشد.
ویتامین بی‌خطر نیست
خیلی‌ها فکر می‌کنند مصرف بی‌رویه ویتامین‌ها مشکلی ایجاد نخواهد کرد به همین دلیل با مراجعه به داروخانه درخواست انواع ویتامین و مکمل می‌کنند در حالی که مصرف بیش از حد ویتامین‌های محلول در چربی به طور قطع برای سلامت آنها ضرر دارد و فقط مقدار اضافه ویتامین‌های محلول در آب دفع میشود. به عنوان مثال، اگر ویتامین C بیش از اندازه مصرف شود، هیچ اتفاق خاصی نمی‌افتد. مقدار مورد نیاز بدن جذب شده و اضافه آن نیز دفع میشود ولی مصرف بی‌رویه و خودسرانه ویتامین‌هایی مثل A ، D، E و K که محلول در چربی هستند، میتواند عوارضی برای بدن ایجاد کند. همچنین مصرف بی‌رویه مکمل کلسیم بدون تجویز پزشک ممکن است به بروز سنگ کلیه منجر شود.
مقصری به نام ماهواره
این روزها درصد بالایی از فروش کالاها بستگی به معرفی آنها از طریق تبلیغات دارد به طوری که محصولات مختلف به شیوه‌های متفاوت تبلیغاتی معرفی می‌شوند. یکی از این شیوه‌ها تبلیغات از طریق ماهواره‌هاست که به حوزه داروها هم سرایت کرده و هر روز شاهد تبلیغات متنوعی درباره فلان قرص درمان آرتروز، فلان شربت برای از بین بردن زخم معده یا مثلا کرم عصاره پای چپ مورچه برای درمان آکنه در این رسانه‌ها هستیم. لطفا ساده نباشید، گول تبلیغات را نخورید و به کسانی که همه چیزی که از آنها می‌دانید دو شماره موبایل غیرمعتبر و ارزانقیمت است، اعتماد نکنید و این جمله را به خاطر بسپارید که «اگر چیزی بهتر از آن بود که باورکردنی باشد پس آن را باور نکنید». از طرفی اگر فروشندگان این محصولات ریگی به کفش نداشتند محصول‌شان را از طریق کانال‌های رسمی و با گرفتن مجوز از وزارت بهداشت و در حجم بسیار وسیع می‌فروختند و متوسل به دروغگویی تلویزیونی نمی‌شدند. پس قبل از اینکه پول بی‌زبان را به دست کلاهبرداران بدهید با افراد متخصص مشورت کرده و داروها و البته ویتامین‌ها و مکمل‌های غذایی مورد نیازتان را از طریق مشورت با پزشک خریداری کنید. این اقدام به ظاهر ساده مهمترین گام برای مقابله با خوددرمانی است.
پریسا اصولی/جام جم