جام جم سرا: بر اساس مطالعات علمی می‌توان ۴۰ درصد کاهش مراجعه به پزشکان عمومی، ۱۷ درصد کاهش مراجعه به پزشکان متخصص،۵۰ درصد کاهش مراجعه به مراکز اورژانس، ۵۰ درصد بستری در بیمارستان و ۵۰ درصد غیبت از کار را با خودمراقبتی کاهش داد.
بین 65 تا 85 درصد از مراقبت‌هایی که به سلامت ما منجر میشود، محصول همین خود مراقبتی است؛ یعنی فعالیت‌هایی که خود یا خانواده‌مان برای حفظ یا ارتقای سلامت‌مان، پیشگیری از ابتلای‌مان به بیماری، درمان بیماری‌مان یا کاهش عوارض آن انجام می‌دهیم. بین اعضای خانواده، معمولاً مادران مهمترین نقش مراقبتی را بر عهده دارند.
خودمراقبتی یعنی چه؟
خودمراقبتی، عملی است که در آن، هر فردی از دانش، مهارت و توان خود به عنوان یک منبع استفاده می‌کند تا به طور مستقل از سلامت خود مراقبت کند، منظور از به طور مستقل، تصمیم گیری درباره خود و با اتکا به خود است. البته این تصمیم‌گیری میتواند شامل مشورت و کسب کمک تخصصی یا غیرتخصصی از دیگران (چه متخصص، چه غیرمتخصص) نیز باشد، اگر چه خودمراقبتی، فعالیتی است که مردم برای تأمین، حفظ و ارتقای سلامت خود انجام می‌دهند؛ ولی گاهی این مراقبت به فرزندان، خانواده، دوستان، همسایگان، هم‌محلی‌ها و همشهریان آنها نیز گسترش می‌یابد. به هرحال، در تعریف خودمراقبتی، پنج ویژگی زیر، مستتر است:
1. رفتاری است داوطلبانه
2. فعالیتی است آموخته‌شده
3. حق و مسئولیتی است همگانی برای حفظ سلامت خود، خانواده و نزدیکان
4.بخشی است که از مراقبت های نوزادان، کودکان، نوجوانان و سالمندان
5. بزرگسالانی که قادر به خودمراقبتی نیستند، نیازمند دریافت مراقبت‌های بهداشتی از ارائه‌دهندگان خدمات اجتماعی یا بهداشتی خواهند بود.
به نقل از تسنیم، براین اساس افتراق نهادن میان سه واژه خودمراقبتی، خودمدیریتی و خوداتکایی بسیار مهم است.
خودمراقبتی: خودمراقبتی به مسئولیت‌پذیری افراد در مقابل سلامت خود از طریق اتخاذ سبک سالم زندگی، تدبیراندیشی جهت جلوگیری از رخداد حوادث و بیماری‌ها، نگهداری و استفاده صحیح از داروهای بدون نسخه (OTC) در بیماری‌های جزیی و مراقبت بهینه بیماری‌های مزمن اطلاق میشود.
خودمدیریتی: خودمدیریتی به مسئولیت‌پذیری و مشارکت افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن در تصمیم‌گیری‌های آگاهانه بالینی، همکاری با افرادی که مراقبت از سلامت آنان را برعهده دارند، به حداقل رساندن تأثیر بیماری بر وضعیت عملکردی، عواطف و ارتباطات بین فردی و همچنین پایش و مدیریت علایم و نشانه‌های بیماری برای به حداقل رساندن دفعات و عواقب حملات تشدید بیماری اطلاق می‌گردد.
خوداتکایی: خوداتکایی به توانایی و اعتماد به نفس فرد برای حفظ استقلال، انجام امور روزمره و دستیابی به اهداف زندگی با حداقل وابستگی به دیگران گفته میشود.
نگاه قدیمی به سلامت (تجویز دارو و بستری در بیمارستان) باید تغییر کند
عباس زارع نژاد دبیر ستاد برگزاری هفته سلامت نیز عنوان می‌کند: آموزش و اطلاع رسانی، در گسترش فرهنگ خودمراقبتی و توانمندسازی مردم برای حفظ سلامتی، نقش بسیار اساسی دارد. بنابراین نگاه قدیمی به سلامت، یعنی تجویز دارو و بستری در بیمارستان؛ باید تغییر کند.
انواع خودمراقبتی
بیشتر انسان‌ها قسمت عمده جوانی خود را در سلامت کامل سپری می‌کنند اما همه ما گه‌گاه به بیماری‌های خفیف و گذرا مبتلا می‌شویم؛ گاهی از بیماری‌های حاد رنج می‌بریم و گاهی در دوران میانسالی و سالمندی، با بیماری‌های مزمن دست و پنجه نرم می‌کنیم. خودمراقبتی در تمام طیف سلامت و بیماری معنی پیدا می‌کند و مراقبت‌های بهداشتی در طیفی قرار می‌گیرند که دامنه‌اش از خودمراقبتی 100 درصد (مثل مسواک زدن منظم روزانه) تا مراقبت حرفه‌ای 100 درصد (مثل جراحی اعصاب) متغییر است.
بخشی از ناخوشی‌های جزیی، بیماری‌های مزمن و بیماری‌های حاد، نیازمند مراقبت‌های پزشکی حرفه‌ای است و هدف خودمراقبتی، این است که بخش حرفه‌ای مراقبت از این بیماری‌ها را به حداقل برساند.
مرگ زودرس در کشور
مطالعه‌ای درسال 1382 نشان داد که بخش عمده سال‌های از دست رفته عمر در کشور ما به سبب مرگ زودرس و معلولیت ناشی از حوادث، بیماری‌های روانی و اختلالات رفتاری و همچنین بیماری‌های قلبی است. کاهش بار این بیماری‌ها قطعاً مستلزم ارتقای سطح آگاهی مردم و تغییر رفتار سلامت آنهاست. منبع اطلاعات بیشتر مردم در حوزه سلامت معمولاً نشریات، اینترنت و تلویزیون است؛ این در حالی است که متأسفانه فقط کسر کوچکی از این اطلاعات، مستند و قابل اعتمادند.
بخش عمده‌ای از بیماری‌ها را بیماری‌های جزیی تشکیل می‌دهند؛ بیماری‌هایی که در مدتی کوتاه، بدون درمان یا با درمان‌های خانگی ساده بهبود می‌یابند. مطالعه‌ای در انگلستان نشان داد که حدود 20 درصد از مراجعات به پزشکان و مراکز درمانی، مربوط به همین بیماری‌های جزیی است. در حالی که بخش عمده‌ای از این بیماری‌ها توسط خود مردم قابل مراقبت است. در این موارد، ارایه اطلاعات کیفی مکتوب در ویزیت‌ها میتواند از ویزیت‌های مجدد و بستری‌های بیمارستانی پیشگیری کند.
طبق آمار شبکه سلامت انگلستان، نزدیک به دو سوم مشاوره‌های پزشکان عمومی که منجر به تجویز دارو میشود، بدون دارو یا با استفاده از داروهای بی نیاز از نسخه پزشک، قابل درمان است. توصیه‌های خودمراقبتی در چنین مواردی میتواند مردم را توانمند کند تا به طور مناسبتی مشکل خود را حل کنند و از دریافت غیرضروری دارو اجتناب کنند.
آموزش همگانی سلامت و ارائه منابع اطلاعاتی قابل اعتماد برای خودمراقبتی در بیماری‌های جزئی میتواند دست کم جلوی یک پنجم از مراجعات پزشکی بی مورد را بگیرد. در انگلستان، مبلغ صرفه‌جویی شده در نظام سلامت، صرفاً از همین منظر، سالانه 96 میلیارد دلار است. اگر صرفه‌جویی‌های ناشی از عدم نیاز به غیبت از کار برای مراجعه به پزشک و کاهش هزینه‌های حمل و نقل را هم به عدد فوق بیفزاییم، صرفه‌جویی نهایی بسیار بزرگ‌تر خواهد بود.
خودمراقبتی در بیماری‌های مزمن
بیماری‌های مزمن به عنوان چالش اصلی نظام‌های سلامت در قرن بیست و یکم مطرح شده‌اند. امروزه، اپیدمی بیماری‌های غیرواگیر، مسئول 60 درصد از موارد مرگ و میر در جهان است. حدود 80 درصد از مراجعات سرپایی در انگلستان و 75 درصد از هزینه‌های نظام سلامت در آمریکا مرتبط با بیماری‌های مزمن است. انگلستان تخمین زده است که تا سال 2030 بروز بیماری‌های مزمن در جمعیت بالای 65 سال این کشور، بیش از دو برابر خواهد شد.
40 درصد کاهش در مراجعه به پزشکان عمومی، 17 درصد کاهش در مراجعه به پزشکان متخصص، 50 درصد کاهش در مراجعه به مراکز اورژانس، 50 درصد کاهش در بستری بیمارستانی، 50 درصد کاهش در روزهای غیبت از کار با خودمراقبتی حل خواهد شد.
بر اساس گزارش تسنیم، امروزه پاسخگویی به این حجم از خدمات مورد انتظار در مراقبت بیماری‌های مزمن، اولویتی کلیدی برای بخش سلامت محسوب میشود و حمایت از خودمراقبتی در بیماری‌های مزمن، جزئی اساسی از این کار است. یافته‌های پژوهشی نشان داده است که خودمراقبتی در بیماری‌های مزمن میتواند تا حد زیادی استفاده از منابع نظام ارائه خدمامت سلامت را کاهش دهد، به طوری که نتیجه آن، 40 درصد کاهش در مراجعه به پزشکان عمومی، 17 درصد کاهش در مراجعه به پزشکان متخصص، 50 درصد کاهش در مراجعه به مراکز اورژانس، 50 درصد کاهش در بستری بیمارستانی، و 50 درصد کاهش در روزهای غیبت از کار خواهد بود.
صرفه جویی در زمان برای بیماران دیابتی
مزایای آموزش‌های خودمراقبتی در بیماری‌های دیابت، آسم و سایر بیماری‌های مزمن نیز به طور معنی‌دار، به اثبات رسیده است. مطالعات متعددی نشان داده‌اند که خودمراقبتی مهمترین شکل مراقبت اولیه در کشورهای توسعه یافته و همچنین در کشورهای در حال توسعه یافته است؛ برای مثال، مبتلایان به دیابت به طور متوسط در طول یک سال حدود 3 ساعت با یک متخصص بهداشتی در تماسند و 8 هزار و 757 ساعت باقیمانده را با استفاده از همان توصیه‌هایی که در آن 3 ساعت گرفتند یا با استفاده از مهارت‌های خودمراقبتی می‌گذرانند.
جام جم سرا: کشورهای عربستان سعودی با ۷۹ درصد و امریکا با ۵۹ درصد در رتبه‌های بعدی قرار دارند. اگر چه بزرگترین کمپانی‌های تولید آدامس در کشورهای غربی است اما کشورهای خاورمیانه همچون ایران و عربستان سعودی بالا‌ترین میزان مصرف آدامس در جهان را دارند در واقع یکی از دلایل این مسأله که چرا شرق میانه در جویدن آدامس از سایر کشور‌ها پیشی گرفته به خاطر تجارت آن است.
بسیاری از مردم پس از یک میان وعده غذایی به خاطر عطر و اسانس آدامس می‌جوند و برخی دیگر برای رهایی از استرس یا به عنوان ابزاری برای کاهش میل شدید به غذا از آدامس استفاده می‌کنند.
عادت به جویدن آدامس اگرچه یکی از عادت‌های خوب است اما از موارد بحث برانگیز بوده زیرا باید از تأثیر آن بر دندان‌ها و دستگاه گوارش آگاهی داشت.
بسیاری از افراد بر این باورند که جویدن آدامس میل به غذا را شدیداً کاهش می‌دهد حتی به لحاظ تئوریک نیز گفته میشود جویدن آدامس باعث میشود از خوردن موادغذایی ناسالم پرهیز کنیم. این درحالی است که تحقیقات نشان می‌دهند، جویدن آدامس انگیزه خوردن غذاهای سالم را کاهش می‌دهد اما انگیزه خوردن غذاهای بد مثل چیپس و آب نبات را افزایش می‌دهد. احتمالاً عطر و طعم آدامس طعم واقعی میوه‌ها و سبزیجات را از بین می‌برد.
جویدن آدامس منجر به عدم تعادل در عضلات فک میشود. به عبارتی چنانچه در یک طرف فک بیش از طرف دیگر آدامس جویده شود ممکن است بیماری مزمن دردناکی به نام اختلال «مفصل گیجگاهی» بروز کند. همچنین استفاده بیش از حد از عضلات یک سمت دهان در طول زمان در ناحیه گوش، سر و دندان دردهای مزمنی را ایجاد می‌کند.
جویدن آدامس باعث بلع هوای اضافی شده و درد شکم و نفخ ایجاد می‌کند. این مشکل بویژه در افراد مبتلا به سندرم روده تحریک‌پذیر زیاد اتفاق می‌افتد. علاوه بر این، زمانی که آدمس می‌جویم نوعی سیگنال‌های فیزیکی به بدن ارسال میشود. این سیگنال‌ها به بدن می‌گویند، مواد غذایی وارد بدن شده است. در نتیجه آنزیم‌ها و اسید معده فعال می‌شوند و بدون اینکه غذایی برای هضم وجود داشته باشد، در بدن منتشر و موجب نفخ و تولید بیش از حد اسید معده می‌شوند.
بدین ترتیب توانایی دستگاه گوارشی برای تولید ترشحات گوارشی هنگام خوردن غذا به خطر می‌افتد. برخی از شیرین کننده‌های مصنوعی در آدامس‌ها منجر به عوارض جانبی دیگری از جمله اسهال میشود.
آسیب دندان‌ها حتی در آدامس‌های بدون شکر نیز گزارش شده است. گفته میشود جویدن آدامس‌های حاوی قند مانند حمام کردن دندان‌ها در شکر است که به پوسیدگی دندان منجر میشود. این خطر در آدامس‌های بدون قند که اغلب حاوی طعم دهنده‌های اسیدی و مواد نگهدارنده هستند نیز وجود دارد.
حتی اگر آدامس حاوی «زایلتول» باشد باز هم منجر به فرسایش دندانی و ایجاد حفره‌های عمیق در دندان شده و به مرور زمان به معنای واقعی کلمه، دندان‌ها را حل می‌کند.
آدامس‌ها اغلب حاوی «لانولین» هستند. لانولین یک ماده مومی شکل است که از چرم گوسفندی به‌دست می‌آید. این ماده کمک می‌کند آدامس در طول جویدن نرم باقی بماند. در حالی که لزوماً استفاده از آن خطرناک و اشت‌ها آور نیست اما ممکن است خطرات بهداشتی داشته باشد.
در افرادی که دندان‌هایشان را با مواد دندانپزشکی پر می‌کنند، جویدن آدامس مانند ریختن سم روی دندان است.
آدامس سرعت بخار شدن جیوه را از «آمالگام» دندان افزایش داده و تأثیر قابل توجهی در سطح دندان‌ها به جای می‌گذارد.
پس از هر بار جویدن آدامس بخار جیوه از دندان‌های پر شده به سرعت وارد جریان خون میشود و فرآیندهای اکسیداتیو را در بافت‌های بدن افزایش می‌دهد.
جویدن آدامس مزایایی نیز دارد. از جمله مزایای آن می‌توان به تقویت ماهیچه‌های فک و صورت، افزایش ترشحات غدد بزاقی، کمک به ساییده شدن پلاک‌های دندان، تنفس تازه و شل کردن عضلات و تقویت برونش اشاره کرد.
همچنین این جویدنی دوست داشتنی در درمان بیماری‌هایی مانند آسم، سرفه، بیماری‌های معده و شکم، هضم غذا و تحریک کبد مفید است.
تحقیقات نشان می‌دهند جویدن آدامس پس از عمل جراحی روده به التیام زخم کمک می‌کند.
جویدن آدامس در هر ساعت چه مقدار کالری می‌سوزاند؟
آدامس مزایای بالقوه‌ای هم دارد که ممکن است تعجب آور باشد. واقعیت این است که آدامس به از دست دادن وزن بدن کمک می‌کند.
جویدن آدامس نیاز به صرف انرژی دارد. فعالیت عضلانی که به‌طور مستقیم در هنگام جویدن درگیر هستند باعث مصرف کالری میشود. جویدن آدامس به ذهن القا می‌کند که روند گوارش و سوخت و ساز بدن را بالا ببرد.
به گزارش کلینیک «مایو» و به نقل از فاکس نیوز جویدن آدامس در هر ساعت ۱۱ کالری می‌سوزاند. اگر فردی به مدت ۱۲ ساعت در روز آدامس بجود ۱۳۲ کالری می‌سوزاند.
کسانی که بعد از ناهار آدامس می‌جوند کمتر از میان وعده‌های غذایی پرکالری تغذیه می‌کنند و به میزان ۴۰ تا ۶۰ کالری کمتر میان وعده می‌خورند. (ایران)