در یادداشت های گذشته به موضوع ثبات یا عدم ثبات قیمت اجناس در زمان پیامبر اکرم (ص) اشاره نمودیم. در این رابطه دو دیدگاه وجود داشت. گروهی معتقدند قیمت ها در آن دوران از ثبات نسبی برخوردار بوده و سه دلیل این گروه را نیز ذکر کردیم. از جمله دلایلشان فرق اساسی پول های کاغذی با سکه های طلا و نقره؛ عدم محدودیت صادرات و واردات و همچنین نبود افزایش تقاضا بود.
بر خلاف گروه نخست که به دلایل عقلی صِرف تکیه داشتند گروه دوم دلایل روایی متعددی نیز بر تایید ادعایشان می آورند و معتقدند با توجه به احادیث موجود مشخص است که افزایش قیمت و تورم در آن دوران نیز بوده است.
* احادیث دلالت کننده بر وجود تورم در دوران نبوی
– انس بن مالک نقل می کند که قیمت‌ها در زمان رسول الله افزایش یافت. مردم گفتند: ای رسول خدا! قیمت کالاها بالاست آن را برای ما قیمت‌گذاری کن. حضرت فرمود:
ان الله هو المسعر القابض الرازق و انی لارجو ان القی الله و لیس احد منکم یطالبنی بمظلمه فی دم و لا مال.
خداوند قیمت‌گذار، کاهش و افزایش‌دهنده است و من دوست دارم در حالی خداوند را ملاقات کنم که کسی از شما در خون یا مال از من طلبی نداشته باشد. (سنن ابی‌داوود: ج ۲، ص ۱۳۵)
– در حدیث دیگری آمده است که به پیامبر خدا گفته شد: قیمت‌ها افزایش و کاهش می‌یابد، ای کاش برای کالاها قیمت تعیین می‌کردی.
رسول‌خدا فرمود: «حاضر نیستم خدا را با بدعتی ملاقات کنم که کسی در آن از من پیشی نگرفته است. بندگان خدا را آزاد بگذارید تا بعضی از بعض دیگر استفاده کنند.» (وسائل الشیعه: ج ۱۷، باب ۳۰ تجارت، ح ۲)
** احتکار زمینه ساز تورم
تورم زمینه سازهایی دارد. از جمله آنها احتکار است. مستندات تاریخی هم نشان می دهد در صدر اسلام احتکار بوده و برای همین روایاتی در نکوهش و تقبیح این عمل وارد شده است. حتی حضرت محتکران را وادار می نمود کالاهایشان را به بازار عرضه کنند ولی قیمت برایشان تعیین نمی نمود. (وسائل الشیعه: ج ۱۷، باب ۳۰ تجارت، ح ۱)
*** قحطی در صدر اسلام
مورد دیگری که می تواند بر بروز تورم اثرگذار باشد کمبود کالاست. این کمبود گاهی ممکن است به دلیل احتکار باشد و گاهی هم ممکن است علتش قحطی یا خشکسالی باشد. تاریخ گواه آن است که در صدر اسلام مسلمانان دچار قحطی و کمبود کالا شدند و از حضرت درخواست تعیین قیمت نمودند. حضرت فرمود:
«خداوند از من نخواست چنین سنتی را بین شما ایجاد کنم؛ ولی از فضل خدا بخواهید تا مشکل شما را حلّ کند.» (طبری، تاریخ: ج ۱۱، ص ۵۹۰) البته در برخی موارد نیز پس از خواست عمومی حضرت برای آنها طلب باران می نمود.
(ادامه دارد)