فراوری: دکتر جعفری – بخش اعتقادات شیعه تبیان
منظور آیه روز قیامت نیست چون در روز قیامت تنها بخشی از مردم محشور نمی شوند بلکه همه محشور می شوند. در ذیل این آیه روایات متعددی نقل شده که فرمودند: مراد از این حشر، بازگشت در رجعت و قبل از قیامت اســت.
امام صادق (علیه السلام) فرمود: آیه فوق در باره رجعت اســت و آیه کریمه " و حشرناهم نقادر منهم أحدا ، همه را محشور می کنیم هیچ کس را باقی نمی گذاریم " در مورد قیامت اســت .
بنابر این در قیامت همه محشور می شوند اما در رجعت بخشی از مردم ، اما این بخش از مردم چه کسانی هستند ؟ بیش از ده آیه از آیات قرآن به رجعت تفسیر شده .
مرحوم علامه مجلسی فرمودند قریب 200 روایت در زمینه رجعت وجود دارد و تقریباً بطور اتفاقی روایات در زمینه رجعت متواترند. یعنی بدون تردید در اصل رجعت روایات شیعه متواتر اســت که قریب بیش از 160 مورد آن را خود علامه مجلسی در بحارالانوار نقل کرده اســت.
رجعت اختصاص به شیعه ندارد و در امتهای گذشته نیز اتفاق افتاده اســت. آیات فراوانی در قرآن به رجعت گروه هایی از کسانی که از دنیا رفته و دوباره برگشته اند اشاره می کند
امام صادق (علیه السلام) فرمود: اولین کسی که زمین برایش شکافته می شود و به دنیا بر می گردد امام حسین (علیه السلام) اســت و فرمود که رجعت، عام وعمومی نیست بلکه اختصاصی اســت. کسانی در رجعت بر می گردند که یا ایمان محض داشته باشند یعنی مومن محض و خالص باشند یا شرک خالص داشته باشند و گروه دیگری در رجعت بر نمی گردند.
رجعت به این معناست که قبل از برپا شدن قیامت و بعد از ظهور امام زمان (علیه السلام) گروهی از کسانی که از دنیا رفته اند به دنیا برمی گردند و در دنیا مدت دیگری زندگی می کنند .
رجعت اختصاص به شیعه ندارد و در امتهای گذشته نیز اتفاق افتاده اســت. آیات فراوانی در قرآن به رجعت گروه هایی از کسانی که از دنیا رفته و دوباره برگشته اند اشاره می کند از جمله :
آیه 259 سوره بقره که در باره عزیر پیغمبر اســت " أو کالّذی مرّ علی قریة ... " عزیر از قریه ای عبور می کرد مرده هایی را دید تعجب کرد که اینها چطور محشور می شوند؟ خداوند جانش را گرفت و 100 سال مرد بعد از 100 سال دوباره خداوند خودش و حیوانی که همراهش بود را زنده کرد و به او نشان داد که چطور زنده می شود؟ عزیر پیغمبر بعد از 100 سال به دنیا رجعت کرد.
در سوره بقره از زنده شدن گروهی که از طاعون فرار می کردند و از شهرشان بیرون رفتند ولی همه آنها مردند سپس به دعای یکی از پیامبران الهی به نام " ارمیا" یا " حزقیل" که در روایات آمده خداوند دوباره آنها را زنده کرد و دوباره به زندگی برگشتند و مدتی با همان پیغمبر زندگی کردند . این سرگذشت هم در سوره بقره آیه 242 آمده: " ألم تر إلی الذین خرجوا من دیارهم و هم ألوف ... " .
سرگذشت دیگر زنده شدن هفتاد نفر از برگزیدگان بنی اسرائیل اســت که با دعای حضرت موسی (علیه السلام) دوباره زنده شدند یا اصحاب کهف و افرادی از این قبیل که بعد از مردنشان دوباره زنده شدند.
بنابراین رجعت اختصاص به شیعه ندارد که بگوییم تنها یک موضوع اعتقادی اســت و اتفاق نیفتاده. بلکه یک اصل کلی اســت که همه مسلمانها از پیغمبر(صلی الله علیه وآله و سلم) نقل کردند آنچه که در امتهای دیگر اتفاق افتاده عیناً در امت ما هم اتفاق می افتد. یکی از چیزهایی که در امت های گذشته اتفاق افتاده موضوع رجعت اســت.
روایات حکایت از این دارند که اولین کسی که رجعت می کند امام حسین (علیه السلام) اســت . آنقدر حکومت حضرت طولانی می شود که ابروهایش جلوی چشمش را می گیرد یعنی آنقدر پیر می شوند که به آن شکل می شود.
رجعت، عام وعمومی نیست بلکه اختصاصی اســت. کسانی در رجعت بر می گردند که یا ایمان محض داشته باشند یعنی مومن محض و خالص باشند یا شرک خالص داشته باشند و گروه دیگری در رجعت بر نمی گردند.
نکته بعدی کسانی هستند که رجعت می کنند در حدیث امام صادق (علیه السلام) نقل شده وقتی امام زمان (علیه السلام) قیام می کنند خداوند از پشت کعبه 27 نفر را بیرون می آورد که 15 نفر از قوم حضرت موسی (علیه السلام) هستند و 7 نفر اصحاب کهف ، یوشع بن نون وصی حضرت موسی (علیه السلام)، مومن آل فرعون، سلمان فارسی، ابا دجّانه انصاری و مالک اشتر اســت .
این مطلب در روایتی در بحارالانوار و تفسیر عیاشی نقل شده که اینها گروهی از کسانی هستند که رجعت می کنند. در روایت دیگری مقداد هم به این جمع اضافه شده اســت .
در روایات فراوانی از امام صادق (علیه السلام) با سندهای بسیار عالی نقل شده که هر کس 40 صبح دعای معروف عهد را بخواند از یاوران حضرت مهدی (علیه السلام) خواهد بود و اگر قبل از ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) از دنیا برود خداوند او را دوباره زنده می کند و به دنیا بر می گرداند و جزء یاوران حضرت مهدی (علیه السلام) خواهد بود.
مضمون این مطلب در آن دعا آمده "خدایا اگر من قبل از اینکه حضرت ظهور بکند از دنیا رفتم می خواهم که مرا دوباره زنده کنی در حالی که کفن را به خودم پیچیدم، شمشیر در دستم و نیزه ام آماده اســت با این مشخصات می خواهم بر گردم و در رکاب حضرت بجنگم ".
از امام صادق (علیه السلام) نقل شده و حضرت یک اصل کلی را بیان فرمودند: " لیس أحد من المومنین قتل إلا سیرجع حتی یموت" هیچ مومنی نیست که کشته بشود مگر اینکه به زودی در دوران رجعت بر می گردد تا با مرگ طبیعی از دنیا برود و برعکس.
از این روایت فهمیده می شود کسانی که در راه خدا به شهادت می رسند، قطعاً در دوران رجعت بر می گردند تا با مرگ طبیعی از دنیا بروند البته قید مؤمن در اینجا قابل توجه اســت. کلمه مؤمن بار مفهومی عمیقی دارد که به آن نمی پردازیم ولی در روایات دارد که هیچ یک از مؤمنین نیستند که کشته می شوند مگر اینکه بر می گردند تا دوباره در دوران رجعت با مرگ طبیعی از دنیا بروند.
براساس مفهوم این روایات شهدایی که در جنگ تحمیلی یا در جاهای دیگر به شهادت رسیدند اگر در زمره مؤمنین باشند در دوران رجعت بر می گردند.
حاصل اینکه اصل رجعت از نظر اعتقادات شیعه قطعی اســت و روایات آن هم متواتر اســت یا اقلاً به حد استفاضه رسیده اســت و همه علما از جمله مرحوم علامه مجلسی ادعای تواتر کردند مثل رجعت امام حسین (علیه السلام) که تقریباً به حد تواتر رسیده اســت ولی شاید جزئیاتش مانند اینکه حکومتش چقدر طول می کشد؟ چطور حکومت می کند؟ در حد تواتر نباشد.
فراوری: دکتر جعفری – بخش اعتقادات شیعه تبیان
با توجه به اینکه بحث رجعت بحث بسیار مهم و از تمایزات شیعه اسـت یعنی از اعتقادات خاص شیعه اسـت که فرق اهل سنت این اعتقاد را ندارند مناسب اسـت که مختصری راجع به اصل رجعت صحبت بکنیم. اعتقاد به رجعت تقریباً وجه تمایز شیعه با سایر فرقه ها اسـت.
در روایات داریم که از ما نیست کسی که به رجعت ایمان نداشته باشد یعنی ایمان به رجعت نشانه پیرو مکتب اهل بیت بودن اسـت. قرآن هم در آیات فراوانی به بحث رجعت پرداخته.
آیات 82 تا 85 سوره نحل و آیه 259 و 243 و55 و 56 و 73بقره و آیه 110 مائده و همچنین داستان اصحاب کهف در سوره کهف و آیات فراوان دیگری بر اصل رجعت دلالت دارد.
تناسخ به لحاظ ماهوی با رجعت فرق می کند. در رجعت ما معتقد نیستیم روح به بدن شخص دیگری که ای بسا حیوان یا حتی گیاه باشد بر می گردد بلکه ما معتقدیم که خود شخص دوباره زنده می شود.
ابوبصیر از امام باقر (علیه السلام) نقل کرده که امام فرمود: آیا اهل عراق در آن زمان البته نه حالا رجعت را انکار می کنند؟ ابو بصیر گفت: بله. امام فرمود مگر قرآن نمی خوانند؟ قرآن می فرماید: روزی که از هر امتی فوجی را ما محشور می کنیم.
اجمالاً اصل رجعت اجماعی اسـت و رجعت برای همه نیست. بلکه برای مؤمنین محض که بیایند و ظهور دولت حق را در همین عالم ، در همین دنیا ببینند و برای کفار محض که بیایند عذاب دنیاییشان را بچشند و بروند.
در روایات ، زمان رجعت مطرح شده ولی تا ظهور تحقق پیدا نکند و دعوتی نباشد رجعتی هم نیست. بنابراین باید امام زمان (علیه السلام) ظهور بکنند، بعد از اینکه ایشان دعوت کردند عده ای از مومنین به یاری حضرت برمی گردند تا حکومت عدل جهانی را بر پا بکنند.
نکته دوم اینکه رجعت یکباره نیست که مثلاً ما فکر کنیم که مقارن ظهور امام زمان (علیه السلام) یکباره همه کسانی که بناست رجعت کنند، برمی گردند؟ نه رجعت تدریجی اسـت. لذا از قیام امام زمان (علیه السلام) تا بعد از شهادت امام زمان (علیه السلام) هم رجعت ادامه دارد.
رجعت یکباره نیست که مثلاً ما فکر کنیم که مقارن ظهور امام زمان (علیه السلام) یکباره همه کسانی که بناست رجعت کنند، برمی گردند؟ نه رجعت تدریجی اسـت. لذا از قیام امام زمان (علیه السلام) تا بعد از شهادت امام زمان (علیه السلام) هم رجعت ادامه دارد.
امام حسین (علیه السلام) حکومت می کنند بعد از امام حسین (علیه السلام) نیز رجعت ائمه بعدی (علیهم السلام) ادامه دارد.
امام فرمود: هیچ مؤمنی نیست که کشته می شود مگر اینکه حتماً در دوران رجعت بر می گردد و به مرگ طبیعی از دنیا می رود .
این روایت دو قید دارد: یکی مومن باشد و دوم اینکه با قتل از دنیا رفته باشد. اگر کسی مومن باشد و با مرگ طبیعی از دنیا نرفته باشد در دوران رجعت می آید و با مرگ طبیعی از دنیا می رود. طبیعی اسـت که مومنین همه یکبا ره نمی آیند بلکه به تدریج هر کسی در دوره خاصی که باید بیاید، می آید.
بعضی ها بحث رجعت را با بحث تناسخ یکی می گیرند و می گویند شیعه هم به تناسخ قائل اسـت ولی با توجه به اینکه رجعت مربوط به افراد بسیار خاصی و در زمان محدود ی اسـت با کسانی که قائل به تناسخ هستند و از کودکی برای شخص یک حیات جدیدی را معتقدند متفاوت اسـت.
از طرفی تناسخ به لحاظ ماهوی با رجعت فرق می کند. در رجعت ما معتقد نیستیم روح به بدن شخص دیگری که ای بسا حیوان یا حتی گیاه باشد بر می گردد بلکه ما معتقدیم که خود شخص دوباره زنده می شود.
رجعت برای همه نیست. بلکه برای مؤمنین محض که بیایند و ظهور دولت حق را در همین عالم ، در همین دنیا ببینند و برای کفار محض که بیایند عذاب دنیاییشان را بچشند و بروند.
چنانکه در قرآن هم این بحث مطرح شده عزیر پیغمبر صد سال مرد بعد دوباره زنده شد. همان روح عزیر پیغمبر که در عالم برزخ صد سال زندگی کرد دوباره به جسمش در عالم ماده برگشت و صد سال زندگی را ادامه داد. این غیر از این اسـت که وقتی که شخصی مرد روحش داخل غالب یک حیوان برود. مثلاً چون گناه کرده بود می رود در قالب حیوان که مجازات گناه خودش را ببیند یا چون آدم خوبی بود روحش می رود در قالب یک آدم خوب که پاداش اعمالش را ببیند. بنابراین به لحاظ ماهیت این دو بحث با هم فرق می کنند.
اگر چه در روایات، هم هنگام ظهور، بحث رجعت مطرح شده هم بعد از ظهور. اما اولاً باید دقت کرد تا دعوتی شروع نشود رجعت معنا ندارد. رجعت از خصوصیات ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) اسـت و ثانیاً رجعت دفعی نیست بلکه تدریجی اسـت.
بنابر این هیچ استبعادی ندارد که بگوییم بعضی ها مقارن ظهور حضرت رجعت می کنند و بعضی ها بعد از ظهور حضرت.