وقتی مجرای ادرار تنگ است بیمار هنگام ادرار مشکل دارد؛ یعنی ادرار باریک و قطره‌قطره می‌آید و برای تخلیه ادرار باید زور بزند. گاه احتباس ادراری وجود دارد. هنگام نزدیکی مایع منی ممکن است خارج نشود و در برخی مواقع هم ناباروری به وجود می‌آید. ادرار کدر است و گاهی هم به‌دلیل زور زدن مخاط دچار پارگی میشود و خون در ادرار یا مایع منی دیده میشود. اغلب بیماران احساس دفع فوری هم دارند. هرچه بیماری کهنه‌تر شود تنگی شدیدتر خواهد شد و احتمال احتباس ادرار بیشتر؛ تا جایی که ممکن است بیمار دیگر نتواند مثانه خود را خالی کند. بیمار معمولا احساس سوزش در هنگام ادرار و درد در ناحیه مثانه و قسمت تحتانی شکم نیز دارد. در بعضی از بیماران تورم آلت تناسلی هم دیده میشود. تنگی در درازمدت باعث ماندن ادرار در مثانه شده و ممکن است به کلیه‌ها پس زده شود که در این حالت احتمال عفونت در کلیه‌ها و احتمال نارسایی آنها خیلی بالا می‌رود.
تنگی مجرای ادرار داخل لگنی پرعارضه است
مجرای ادراری مردان از مخاط ظریف و حساسی ساخته شده که خیلی زود ممکن است آسیب ببیند. آسیب باعث تنگی میشود و هرچه شدت و دفعات آسیب بیشتر باشد تنگی زیادتر خواهد بود. مجرای ادرار مردان از دو قسمت تقسیم شده است: قسمتی که داخل لگن است و قسمتی که خارج از لگن قرار دارد. اگر قسمت داخل لگنی دچار تنگی شود تنگی از نوع پرعارضه است و درمان آن هم بسیار دشوار و پرعارضه است.
علت تنگی چیست؟
دستکاری مجرای ادرار: یکی از موارد مهمی که باعث تنگی میشود آسیبی است که در اثر سوندگذاری به مخاط داخل مجرای ادرار وارد میشود. سوندگذاری کاملا باید با دقت و به دست افراد خبره انجام شود. گذاردن سوند به این دلیل است که فرد دچار احتباس ادراری شده است و باید با سونداژ مثانه تخلیه شود. سوند باید خیلی آهسته و بدون فشار به داخل مجرای ادراری رانده شود. هنگام سوندگذاری اصلا نباید از مجرا خونی خارج شود. خون نشانه آسیب به دیواره و زخمی‌شدن آن است.
ختنه اشتباه: گاهی ختنه کودک را فردی غیرمجرب انجام می‌دهد و به نوک مجرای آلت تناسلی کودک آسیب وارد می‌کند و باعث تنگی‌اش میشود. ادرار این کودکان باریک می‌آید و مثانه هم خوب تخلیه نمی‌شود.
عفونت‌های راجعه: یکی از موارد مهمی که باعث تنگی مجرای ادراری در مردان میشود وجود عفونت‌های راجعه در مسیر ادرار است. عفونت‌های راجعه معمولا در اثر ابتلای بیمار به عفونت‌های آمیزشی مانند سوزاک و کلامیدیاست.
ضربه: ضربه یکی از علل بسیار جدی برای آسیب به مجرای ادراری در مردان است. گاهی شدت ضربه خیلی زیاد است؛ مثلا در اثر تصادف و شکستن استخوان لگن، تکه‌های استخوان باعث پاره‌شدن مجرای ادرار خلفی و کنده شدن کامل مجرا میشود. صدمات وارده به مجرا در داخل لگن بسیار خطرناکند و ترمیم آنها فوق‌العاده مشکل. این بیماران دیگر نمی‌توانند ادرار کنند و برای اینکه بتوان ادرار را از مثانه خارج کرد باید سوند را از راه شکم داخل مثانه گذاشت. جراحی چنین بیمارانی معمولا سه ماه بعد از آسیب انجام میشود. معمولا ضربه‌هایی که سبب قطع مجرای ادرار می‌شوند ناشی از افتادن از بلندی با میاندوراه (فاصله میان مقعد و آلت) بر روی لبه‌ای تیز است که بیشتر در کارگران ساختمانی دیده میشود و ناشی از تصادف است. گاه در ورزش‌های خشن و حتی شوخی نیز دیده شده است که با ضربات سنگین به ناحیه میاندوراه مجرای ادرار آسیب می‌بیند.
عمل جراحی: بعضی از عمل‌های جراحی در بیماری‌های پروستات مانند سرطان پروستات، درمان بزرگی خوش‌خیم پروستات یا جراحی روی مثانه باعث صدمه به مجرای ادراری می‌شوند. البته گاهی شدت بیماری طوری است که ناگزیر به مجرا آسیب وارد میشود.
در معاینه چه می‌بینیم؟
وقتی بیمار با علایم گفته‌شده به پزشک مراجعه می‌کند حتما باید از نظر وجود تنگی در مجرای ادرار بررسی شود. در معاینه ممکن است ترشحاتی در مجرا دیده شود. اگر عفونت وجود داشته باشد معمولا غدد لنفاوی اطراف مثل کشاله‌ران بزرگ هستند و شاید در معاینه حساس باشند. گاهی احساس سفتی در ناحیه تنگ‌شده و قرمزی یا تورم نیز دیده میشود. بیماران به‌دلیل اینکه نمی‌توانند مثانه خود را خالی کنند، مثانه‌ای متسع و دردناک دارند.
سیستوسکوپی قطعی‌ترین روش برای تشخیص
قطعی‌ترین روش تشخیصی استفاده از روشی به نام سیستوسکوپی است. این روش سرپایی است و با استفاده از دوربین مجرا به‌طور کامل دیده میشود. اما روش‌های دیگری مانند رادیوگرافی از مجرا، اندازه‌گیری جریان ادرار با استفاده از رایانه نیز به کار می‌آید. همچنین از همه بیماران آزمایش کشت ادرار از نظر وجود عفونت‌های ادراری یا عفونت‌های منتقله از راه جنسی نیز درخواست میشود.
درمان
تنگی مجرای ادرار نباید اتفاق بیفتد، چون درمان آن در هر دو حال، چه مجرا داخل لگن باشد چه مجرا خارج لگن باشد، مشکل و طولانی‌مدت است. احتمال عود بعد از درمان نیز زیاد است.
هر اقدامِ پزشک با توجه به شدت تنگی و مکان تنگی است. گاهی می‌توان با استفاده از سوند بتدریج مجرا را گشاد کرد. گاهی هم طول تنگی کم است و می‌توان محل تنگی را برش داد (با استفاده از دستگاه سیستوسکوپ در مجرا و در همان حین با استفاده از چاقوی ظریفی محل تنگی باز میشود) و بعد از عمل بتدریج با استفاده از یک سوند به گشاد کردن آن اقدام کرد. سوند مدتی باید باقی بماند و با نظر پزشک برداشته شود. این روش یعنی بریدن محل تنگی با جراحی اغلب اوقات چندین بار نیاز به تکرار دارد. بیمارانی که دچار تنگی مجرای شدید هستند نیاز به جراحی مشکلی دارند که در آن مجرای ادرار کاملا ترمیم میشود. در این روش از راه میاندوراه به تنگی دسترسی پیدا می‌کنند و به روش‌های مختلف مشکل برطرف میشود. اگر همه موارد گفته‌شده مفید نبود و مشکل بیمار حل نشد، باید مسیری از روی میاندوراه یا از روی شکم به مثانه باز کرد و سوند کار گذاشت. این روش آخرین راه درمانی است و در روش شکمی بیمار باید تا آخر عمر سوند را با خود حمل کند. سوند هر شش هفته تعویض میشود.
تشخیص صحیح و درمان صحیح در مراحل ابتدایی سبب کاهش عوارض بعدی میشود.(دکتر محمدرضا صفری نژاد، متخصص بیماری های کلیه و مجاری ادرار/ سیب ، ضمیمه سه شنبه روزنامه جام جم )