ادرار تغلیظ شده و بدون حرکت اغلب در نتیجه تخلیه ناکامل مثانه است. سنگ‌های مثانه همیشه باعث بروز علائم و نشانه‌ها نمی‌شوند و ممکن است در طی انجام آزمایشاتی جهت شناسایی سایر مشکلات پی به وجود آنها برد.
گاهی اوقات سنگ‌های مثانه کوچک به خودی خود از بین رفته و دفع می‌شوند، اما شاید نیاز باشد بعضی از آنها را با کمک پزشک از بدن خارج کرد. سنگ‌های مثانه‌ای که درمان نشوند می‌توانند باعث ایجاد انواع عفونت و سایر عوارض گردند.
نشانه ها
بعضی از افرادی که در مثانه آنها سنگ وجود دارد، هیچ‌گونه مشکلی ندارند، حتی زمانیکه سنگ‌های آنها بزرگ است. اما اگر سنگ، دیواره مثانه را خراش داده آن را آزرده کند یا مسیر جریان ادرار را مسدود نماید، میتواند موجب ایجاد علائم و نشانه‌های این بیماری گردد. این علائم عبارتند از:
• درد ناحیه پایین شکم
• ادرار دردناک
• تکرر ادرار
• مشکل در دفع ادرار یا قطع شدن و ایجاد وقفه در جریان ادرار
• وجود خون در ادرار
• ادرار تیره رنگ یا ادرار با رنگ تیره غیرطبیعی
علت
عموماً سنگ‌های مثانه وقتی ایجاد می‌شوند که مثانه شما تخلیه کامل نمی‌شود. ادراری که در مثانه شما باقی می‌ماند،تشکیل کریستال‌هایی را می‌دهد که سرانجام به سنگ‌های ادراری تبدیل می‌شوند.در بیشتر موارد یک وضعیت یا عارضه، زمینه‌سازی است که در توانایی مثانه جهت تخلیه به طور کامل تاثیر می‌گذارد.
شایع‌ترین این عوارض که باعث به وجود آمدن سنگ‌های مثانه می‌شوند عبارتند از:
• بزرگی غده پروستات: پروستاتی که بزرگ شده یا هایپرپلازی خوش‌خیم و بی‌خطر پروستات، میتواند باعث ایجاد سنگ‌های مثانه خصوصاً در مردان شود. همچنانکه پروستات بزرگ میشود، به مجرای ادراری نیز فشار وارد کرده و باعث توقف و ایجاد وقفه در جریان ادراری می‌گردد، همین امر موجب میشود ادرار در مثانه شما باقی بماند.
• اعصاب آسیب‌دیده (مثانه نوروژنیک): به طور طبیعی، اعصاب پیام‌ها را از مغزتان به ماهیچه‌های مثانه شما انتقال می‌دهند، پیام های مانند دستور سفت و فشرده شدن یا آزاد و رها شدن ماهیچه‌های مثانه. اگر این اعصاب به علت سکته، یا آسیب طناب نخاعی و یا سایر مشکلات مربوط به سلامتی آسیب ببینند، این امکان وجود دارد که مثانه شما قادر به انجام عمل تخلیه کامل نباشد.
سایر موقعیت‌هایی که باعث ایجاد سنگ‌های مثانه می‌شوند عبارتند از:
• التهاب: سنگ‌های مثانه می‌توانند در مثانه ملتهب به وجود آیند. عفونتهای دستگاه تناسلی و رادیوتراپی ناحیه لگن، هر دو می‌توانند از عوامل التهاب مثانه باشند.
• ابزار و تجهیزات پزشکی: گاهی اوقات سوندهای مثانه، لوله‌های باریکی که برای جمع‌آوری ادرار از مثانه شما، داخل مجرای ادراری قرار داده می‌شوند، می‌توانند باعث ایجاد سنگ‌های مثانه باشند. همینطور وسایل واشیایی که به طور اتفاقی به طرف مثانه شما حرکت می‌کنند مثل وسایل و تجهیزات پیشگیری از بارداری و یا استنت. بلورها و کریستال‌های معدنی که بعداً تبدیل به سنگ می‌گردند، دورادور سطح این وسایل را فرا می‌گیرند.
• سنگ‌های کلیه: سنگ‌هایی که در کلیه شما به وجود می‌آیند، همانند سنگ‌های مثانه نیستند. آنها به طرق متفاوت و اغلب به دلایل متفاوتی به وجود می‌آیند. اما گاه‌گاهی، سنگ‌های کوچک کلیه از حالب‌ها به سمت مثانه پایین رفته و در صورتیکه دفع نشوند، می‌توانند به سنگ‌های مثانه تبدیل شوند.
عوامل خطر
در کشورهای در حال توسعه، سنگ‌های مثانه اغلب به علت کم‌شدن آب بدن، عفونت و رژیم های کم پروتئین ایجاد شده و خصوصاً در بچه‌ها شایع می‌باشد. در نواحی دیگر دنیا، سنگ‌های مثانه اصولاً در بزرگسالان به خصوص در مردان 30 سال و بالاتر رخ می‌دهد.
شرایط و موقعیت‌هایی که احتمال خطر ابتلاء به سنگ های مثانه را افزایش می دهند عبارتند از:
• انسداد مجرای خروجی مثانه: انسداد مجرای خروجی مثانه به هر گونه وضعیتی که مانع جریان ادرار از مثانه به سمت مجرای ادراری میشود، اشاره دارد. مجرای ادراری، لوله‌ای است که ادرار را از بدنتان بیرون می‌برد. انسداد مجرای خروجی مثانه دلایل متعددی دارد، ولی شایع‌ترین شکل آن بزرگی پروستات می‌باشد.
• مثانه نوروژنیک: سکته، آسیب طناب نخاعی، بیماری پارکینسون، دیابت، بیرون‌زدگی دیسک بین مهره‌ها، و شماری مشکلات دیگر، می‌توانند به اعصابی که عملکرد مثانه را تحت کنترل و نظارت دارند آسیب برسانند. ممکن است بعضی از افراد با مشکل مثانه نوروژنیک، مشکل بزرگی پروستات و یا سایر انواع انسداد مجرای خروجی مثانه را نیز داشته باشند، که احتمال خطر ابتلاء به سنگ‌های مثانه را افزایش می‌دهند.
عوارض
سنگ‌های مثانه‌ای که دفع نمی‌شوند، حتی آنهایی که علائم و نشانه‌هایی ایجاد نمی‌کنند، منجر به بروز عوارضی می‌شوند که شامل موارد زیر است:
• اختلال عملکرد مزمن مثانه: سنگ‌های مثانه‌ای که درمان نمی شوند، می‌توانند مشکلات ادراری درازمدتی مانند سوزش و درد در حین ادرارکردن یا تکرر ادرار ایجاد کنند. همچنین سنگ‌های مثانه می‌توانند در دهانه‌ها وجاهای خالی، جایی که ادرار از مثانه خارج شده به سمت مجرای ادراری رفته و مسیر عبور ادرار از بدن را مسدود کنند.
• عفونتهای دستگاه ادراری: عفونتهای باکتریایی عودکننده و مکرر در دستگاه ادراری شما ممکن است باعث ایجاد سنگ‌های مثانه شوند.
آمادگی برای ویزیت پزشک
اگر علائم و نشانه‌های مربوط به سنگ مثانه را در خود می‌بینید، احتمالاً باید ترتیب ملاقاتی با پزشک خانوادگی خود و یا یک پزشک عمومی را بدهید. هرچند ممکن است به پزشکی که متخصص در درمان اختلالات دستگاه ادراری می‌باشد(اورولوژیست) ارجاع داده شوید.
چه می‌توانید بکنید؟
برای آماده‌سازی در روز ملاقات با پزشکتان لیستی از موارد زیر را تهیه کنید:
• هرگونه علامت و نشانه‌ای که تا کنون تجربه کرده‌اید: شامل هر گونه موردی که ممکن است به نظر با موقعیت و عارضه شما نامرتبط می‌باشد.
• اطلاعات شخصی کلیدی: شامل هر گونه استرس و فشار روانی بزرگ و یا تغییراتی که اخیراً در زندگی شما به وجود آمده است.
• هر گونه دارویی که مصرف می‌کنید: شامل هر نوع ویتامین ویا سایر مکمل‌ها.
• سوالاتی که باید از پزشکتان بپرسید: به ترتیب اهمیت.
• از هر گونه محدودیت و یا ممنوعیتی قبل از دیدار با پزشکتان اطلاع داشته باشید: سوال کنید اگر موردی وجود دارد که نیاز است از قبل آن را انجام دهید، مثل محدودیت در رژیم غذایی.
• از یکی از اعضاء خانواده یا دوست خود بخواهید شما را همراهی کند: ممکن است فردی که شما را همراهی می‌کند، اطلاعاتی را به یاد داشته باشد که شما آن را فراموش کرده یا از قلم انداخته‌اید.
در مورد سنگ‌های مثانه، سوالات اولیه و مهمی که باید از پزشک معالجتان بپرسید شامل موارد زیر است:
• آیا سنگ‌های مثانه به خودی خود دفع شده و از بین می‌روند؟
• اگر اینطور نیست، آیا نیازی به بیرون آوردن آنها می‌باشد، و بهترین روش جهت خارج نمودن آنها چیست؟
• خطرات احتمالی درمان پیشنهادی شما چیست؟
• اگر این سنگ‌ها از بین نروند، چه اتفاقی خواهد افتاد؟
• آیا درمان دارویی جهت از بین بردن سنگ‌های مثانه وجود دارد که بتوانم از آن استفاده کنم؟
• چگونه می‌توانم از برگشت مجدد سنگ‌های مثانه جلوگیری کنم؟
• من دچار سایر مشکلات از لحاظ وضعیت سلامتی هستم، چگونه می‌توانم تمامی این مشکلات و عوارض را به بهترین شکل ممکن اداره کنم؟
• آیا در زمینه این بیماری محدودیت غذایی وجود دارد که نیاز به پیروی کردن از آن باشم؟
• آیا سنگ‌های ادراری دوباره باز خواهند گشت؟
• آیا دستورالعمل‌های چاپی و منتشرشده‌ای موجود می‌باشد که بتوانم از آنها استفاده کنم؟ چه سایت‌هایی را توصیه می‌نمایید؟
از پرسیدن سوالات دیگری که ممکن است در طول زمان دیدار با پزشک برایتان پیش بیاید تردید نکنید.
چه انتظاراتی از پزشکتان می‌رود؟
• پزشکتان احتمالاً سوالاتی شامل موارد زیر از شما خواهد پرسید:
| هیچ مطالعه‌ای تا کنون تایید نکرده که درمان‌های گیاهی میتواند سنگ‌های مثانه سفت و سختی را از بین ببرد که به کاربرد لیزر، اولتراسوند و یا سایر روش‌های خرد کردن و از بین بردن نیاز دارند |
• از چه زمانی علائم و نشانه‌های بیماری را تجربه کرده‌اید؟
• علائم و نشانه‌ها در شما مدت‌دار بوده یا مربوط به بعضی مواقع و به صورت گاه و بیگاه؟
• تا چه اندازه علائم و نشانه‌های شما شدید و طاقت‌فرسا است؟
• آیا تا به حال تب و یا لرز داشته‌اید؟
• آیا موردی به نظر می‌رسد که علائم و نشانه‌ها را در شما بهبود بدهد؟
• آیا موردی می‌باشد که این علائم و نشانه‌ها را بدتر و وخیم‌تر نماید؟
آزمایش های تشخیصی
مراحل تشخیصی سنگ‌های مثانه میتواند شامل موارد زیر باشد:
• معاینه بدنی: پزشکتان احتمالاً ناحیه پایین شکم شما را معاینه خواهدکرد، تا ببیند آیا مثانه شما بزرگ شده یا خیر(ورم مثانه) و در بعضی موارد آزمایش مربوط به مقعد نیز انجام خواهد داد. برای تصمیم‌گیری در مورد اینکه آیا پروستات در شما بزرگ شده است یا خیر. همچنین باید هرگونه علائم و نشانه‌های ادراری که دارید را مطرح نمایید.
• آنالیز ادرار (تجزیه شیمیایی ادرار): ممکن است یک نمونه از ادرار شما جهت شمارش مقادیر میکروسکوپی خون، باکتری و املاح بلوری شده، جمع‌آوری گردد و مورد آزمایش قرار گیرد. همچنین تجزیه شیمیایی ادرار به تصمیم‌گیری در مورد اینکه آیا عفونت دستگاه ادراری دارید کمک می‌کند، که میتواند در نتیجه ایجاد سنگ‌های ادراری باشد.
• سی‌تی‌اسکن کامپیوتر اسپیرال (چرخشی): انجام یک سی‌تی‌اسکن مرسوم و متداول، همراه با پرتونگاری‌های متعدد، با دانش و تکنولوژی کامپیوتری، برای ایجاد و خلق تصاویر بدن در یک مقطع زمانی. انجام یک سی‌تی‌اسکن اسپیرال(چرخشی) به فرایند کار سرعت می‌بخشد، اسکنی سریعتر با دقت بالاتر و مشخصات بیشتری از ساختار داخلی بدن. سی‌تی‌اسکن اسپیرال(چرخشی) میتواند حتی کوچکترین سنگ‌ها را نمایان کند و به عنوان یکی از حساس‌ترین آزمایش‌ها جهت تشخیص انواع سنگ‌های ادراری در نظر گرفته میشود.
• امواج اولتراسوند(ماوراء صوت): روش اولتراسوند، روشی است که امواج صوتی را به سمت اندام‌ها و ساختار داخلی بدن شما پرتاب می‌کند تا تصاویری را ایجاد کند، که این روش نیز به پزشک در شناسایی سنگ‌های ادراری کمک می‌کند.
• عکسبرداری به روش اشعه ایکس: عکسبرداری به روش اشعه ایکس از کلیه‌ها، حالب‌ها و مثانه شما، به پزشک در تشخیص وجود سنگ در سیستم ادراری کمک می‌کند. اما بعضی از انواع سنگ‌ها با این روش‌های متداول قابل رویت نیستند.
• تصویربرداری اختصاصی از دستگاه ادراری (پیلوگرام درون وریدی) : پیلوگرام درون‌وریدی آزمایشی است که در آن از یک ماده حاجب جهت پررنگ کردن و مشخص نمودن اندام‌ها و اعضاء دستگاه ادراری به کار می‌رود. یک ماده حاجب به داخل سیاهرگی از بازو تزریق میشود و به سمت کلیه‌ها، حالب‌ها و مثانه شما جریان پیدا می‌کند و هرکدام از این اندام‌ها را مشخص می‌نماید. با عکسبرداری به روش اشعه ایکس، در طول انجام فرایند تصاویری در زمانهای مشخص و جهت بررسی وجود سنگ‌ها گرفته میشود.عموماً سی‌تی‌اسکن‌های چرخشی به جای پیلوگرام درون‌وریدی، انجام میشود.
درمان دارویی
عموماً سنگ‌های مثانه باید بیرون آورده شده و از بین بروند. اگرسنگ کوچک باشد، ممکن است پزشک به شما توصیه کند هر روز مقادیر زیادی آب، جهت کمک به دفع سنگ از بدن بنوشید. هرچند، چون اغلب سنگ‌های مثانه به علت عدم توانایی مثانه در تخلیه کامل ادرار به وجود می‌آیند، عبور و دفع خود به خودی سنگ‌ها بعید به نظر می‌رسد. تقریباً در تمامی موارد نیاز به خارج کردن سنگ‌ها از بدن می‌باشد.
خرد کردن و شکستن سنگ‌ها:
سنگ‌های مثانه اغلب در طول فرایندی و روشی که سیستو‌لایتو لاپاکسی نامیده میشود، بیرون آورده می‌شوند. لوله کوچکی به همراه دوربینی در انتهای آن(سیستوسکوپ)، برای دیدن سنگ، از میان مجرای ادراری وارد مثانه میشود، پزشک سپس از لیزر، اولتراسوند، یا یک وسیله مکانیکی برای خرد کردن سنگ به قطعات کوچکتر استفاده می‌کند و آنها را از مثانه شما شستشو می‌دهد.
قبل از انجام این روش، احتمالاً به شما داروی بیهوشی، جهت بی‌حس کردن قسمت پایینی بدن( بیهوشی ناحیه‌ای و موضعی) تزریق می‌کنند یا دارویی که شما را بیهوش سازد و قادر به احساس درد نباشید(بیهوشی عمومی). عوارض ناشی از سیستولایتولاپاکسی، شایع نمی‌باشد، اما ممکن است عفونتهای دستگاه ادراری، تب، پارگی مثانه و خونریزی رخ دهد.
ممکن است پزشک برای کاهش احتمال خطر انواع عفونت، قبل از انجام عمل، برای شما آنتی‌بیوتیک تجویز نماید.
پس از گذشت یک ماه از انجام سیستولایتولاپاکسی، احتمالاً پزشک برای اینکه اطمینان پیدا کند هیچ خرده سنگی در مثانه شما باقی نمانده باشد، بررسی های لازم را انجام خواهد داد.
برداشت سنگ از طریق انجام عمل جراحی:
بعضی از اوقات، سنگ‌های مثانه‌ای که بزرگ هستند یا آنقدر سخت هستند که نمی‌توان آنها را خرد کرد، از طریق انجام عمل جراحی باز خارج می‌گردند. در این چنین مواردی، پزشک شکاف و بریدگی در مثانه شما ایجاد می‌کند و سنگ‌ها را مستقیماً خارج می‌نماید. ممکن است هر عاملی که علت به‌وجود آورنده سنگ‌ها بوده، در همین زمان اصلاح گردد.
درمان‌های جایگزین:
• هیچ مطالعه‌ای تا کنون تایید نکرده که درمان‌های گیاهی میتواند سنگ‌های مثانه سفت و سختی را که معمولاً نیاز به لیزر، اولتراسوند و یا سایر روش‌ها برای برطرف شدن دارند را خرد کرده و از بین ببرند.
• قبل از استفاده از هر گونه درمان دارویی جایگزین، همواره با پزشک خود مشورت کنید تا از ایمن بودن آنها اطمینان پیدا کنید و اینکه با داروهای دیگری که مصرف می‌کنید تداخلی نداشته باشند.
پیشگیری
معمولاً سنگ‌های مثانه از عواملی به وجود می‌آیند که پیشگیری از آن عوامل زمینه‌سازدشواری است، اما می‌توان شانس ابتلاء به سنگ‌های مثانه را با رعایت نکات زیر کاهش داد:
• در مورد علائم و نشانه‌های غیرمعمول ادراری سوال کنید و در موردآنها آگاهی داشته باشید: تشخیص و درمان زودهنگام پروستاتی که بزرگ شده و یا هر عارضه اورولوژیک دیگری، میتواند احتمال خطر ابتلاء به سنگ‌های مثانه را کاهش دهند.
• مقدار زیادی آب و مایعات بنوشید: نوشیدن حجم زیادی از مایعات، به‌خصوص آب میتواند به جلوگیری از ایجاد سنگ‌های مثانه کمک کند، چراکه مایعات، غلظت املاح موجود در مثانه را کاهش داده، آن را رقیق می‌کند. اینکه چه مقدار آب مورد نیاز شما می‌باشد، بستگی به عوامل زیر دارد: سن، اندازه بدن(جثه)، سلامتی و سطح فعالیت. از پزشک خود بپرسید مقدار مناسب مایعات مورد نیاز شما چه میزان است. (عصر ایران به نقل از رژیم درمانی نوین)
434
