محمدصادق محمدی وفایی؛ فقط چند روز به آمدن محرم مانده بود، جوانی در کنار محراب مسجد نشست و پرسید «امام علی (ع) چه مدت بعد از شهادت حضرت زهرا (س) ازدواج کردند؟ حضرت قاسم (ع) کی ازدواج کرد؟
گفتم مرحوم مجلسی روایتی را نقل کردهاند که امام علی (ع) بنابر وصیت حضرت زهرا (س) قبل از چهلم آن برترین بانو ازدواج کردند. البته در عصر امام علی (ع) ازدواج قبل از چهلم زشت و یا عملی سبک نبوده است.
اما در مورد جناب قاسم (ع) اهل تحقیق برآنند که حضرت قاسم (ع) در آن محرم خونین، در حد و اندازهٔ ازدواج کردن نبوده است.
شیخ عباس قمى در منتهى الامال، ج اول، ص ۷۰۰ چاپ انتشارات هجرت مى گوید: قصه ى دامادى حضرت قاسم در کربلا، صحت ندارد و حضرت قاسم به اتفاق همه، بدون نسل است.
او نوشته‌اند: امام حسین (ع) سکینه را به عبدالله تزویج کرده بود که پیش از انجام عروسى در کربلا شهید شد، دخترش فاطمه را به حسن مثنى داده بود و بر اساس برخى روایات یک دختر کوچکى هم در مدینه داشت که در حد ازدواج نبود. پس قاسم با کدام دختر امام حسین (ع) ازدواج کرده است؟
آن جوان گفت من از این پرسش‌ها منظوری داشتم و آن اینکه چرا عروسی را در دو ماه محرم و صفر تعطیل کرده‌اید؟
چرا برای خانواده‌ها تبیین نمی‌کنید ازدواج اسلامی (بدون موسیقی و…) با محرم و صفر منافاتی ندارد؟ چرا نمی‌گویید برخی از جوان‌ها شدیدا به ازدواج نیازمندند؟
گفتم برادرم!
از عالمی پرسیدند آیا دین با سیاست سازگاری دارد؟
آن عالم فرمودند: منظورتان از سیاست چیست؟
اگر مرادتان از سیاست خدمت به خلق و با خودی‌ها در آمیختن و با دشمن در آویختن است، دین و سیاست یکی است. اما اگر منظورتان ازسیاست کلک و تهمت زدن، ضایع کردن حق مردم و قدرت طلبی است، به هیچ وجه دین با سیاست نمی‌سازد.
حال منظور شما از عروسی چیست؟
اگر عروسی را به معنای برگزاری جشنی همراه با ارگ و موسیقی و اختلاط زن و مرد و شکستن حریم محرم و نامحرم هاست، چنین مراسمی در غیر محرم و صفر نیز حرام است.
اگر مرادتان از عروسی پیوندی بر اساس آموزه‌ها و دستورات اسلامی است، هر چند محرم و صفر ایام حزن و اندوه اهل بیت (ع) هستند اما با این حال همه مراجع فرموده‌اند: «برگزارى این نوع مراسم، اگر توأم با معصیت و یا هتک حرمت حضرت سیدالشهدا (ع) نباشد، اشکال ندارد. حتی اگر ترک ویا تاخیر ازدواج موجب گناه شود، عروسی واجب خواهد شد.
اگر در این ایام مراسم عروسی صورت گیرد سزاوار است مومنان حرمت این ایام را نگهدارند و از انجام دادن کارهاى شادى آفرین پرهیز نمایند. زیرا امام صادق (ع) فرموده‌اند: «شیعیان جزئی از ما هستند. از اضافه نور ما آفریده شده‌اند. آنچه که ما را ناراحت کند، شیعیان ما را هم ناراحت می‌کند و آنچه که ما را شادمان کند، موجب شادمانی شیعیان ماست.»
به هر حال گرسنه دو جور است گرسنه شکم و گرسنهٔ شهوت. گرسنگان شکم شفاف و صریح می‌گویند گرسنه‌ایم غذا کو؟ ولی جوانان که گرسنگان شهوت نیز هستند، غالبا می‌سوزند و می‌سازند و حتی گاهی حق اعلام نیاز هم ندارند!
دلم می‌سوزد برای جوانانی که موی سفید بر سرشان نشسته است اما همچنان در تب فقر و مجردی می‌سوزند.
دلم می‌سوزد برای نوجوانانی که به بلوغ زودرس مبتلا شده‌اند اما فضای خانواده چنان سهمگین است که حتی در قالب شوخی و کنایه هم نمی‌توانند از گرسنگی و نیاز ازدواجشان بگویند!
ای دل بسوز برای جوانانی که واالدین آنها چند ده سال قبل، جوانیشان پژمرده شده است و اکنون که فرزندشان از ازدواج میگوید و در تب مجردی می‌سوزد، اما آنها درد و فشار روحی جوانشان را درک نمی‌کنند!
چه بسیارند دختر و پسرانی که همدیگر را انتخاب می‌کنند، ولی پدر و مادر‌ها، (گاه بدون دلیلی خردپسند) سرسختانه مخالفت می‌کنند!
عزیزم!
عرف گاهی برخلاف شرع شکل گرفته است. مثلا خرید جهیزیه وظیفه پدر دختر نیست و حضرت پیامبر (ص) با پول امام علی (ع) جهیزیه‌ای محتصر برای حضرت فاطمه (س) خریداری کرد، اما اکنون در عرف جامعه خرید جهیزیه از وظایف پدر دختر است.
عرف میگوید: عروسی در ایام محرم و صفر (هرچند خوف ارتکاب در حرام هم، وجود داشته باشد) ممنوع است. ولی شرع مقدس در جایی که خوف حرام باشد ازدواج را الزامی می‌داند.
عرف گاهی به علت درگذشت شخصی از اقوام، ازدواج دو جوان به تاخیرهای چند ماهه و گاه یک ساله دچار می‌کند و اگر چند نفر پشت سرهم با فاصله‌های چهل روزی فوت نمایند، بیش از تصور‌ها ازدواج به تاخیر می‌افتد! و‌گاه با فوت دامادی قضیه و قصه زن جوان او چنان با تاخیر مواجه میشود که حل و فصل پرونده هسته‌ای ایران را به ذهن‌ها متبادر می‌کند!
برادرم!
شخصی دامادی داشت و آن داماد به رحمت خدا رفت. عده وفات که چهار ماه و ده روز است به پایان رسید علاوه برآن یک ماه و بیست روز دیگر نیز سکوت کرد. بعد از گذشت شش ماه از فوت آن نازنین داماد، به منزل پدر داماد رفت فاتحه‌ای خواند و گفت برای دخترم چه فکری کرده‌اید؟ آن خانواده داغدیده گفتند فکر چی؟!
پدر دختر گفت خداوندی که انسان را آفریده و از راز و رمزهای درونی او خبر دارد، چهار ماه و ده روز را، عده وفات قرار داده است و ما به احترام شما آن را تا شش ماه ادامه دادیم. آیا تصمیمی برای ازدواج دخترم با دیگر پسرتان گرفته‌اید یا او را به منزل خودم ببرم؟
گفتند جناب! ما فعلا عزادریم و در بین مردم مرسوم است تا سالگرد صبر می‌کنند. لطفا شما نیز این قاعدهٔ عرفی را رعایت کنید.
آن حاج آقا فرمود: آیا دیگر زن و مردهای این خانواده، تا سالگرد آن مرحوم جداگانه می‌خوابید؟ قول می‌‌دهید تا سال نگذرد شبانه روز عزادار باقی بمانید؟!
آن خانواده چون جوابی منطقی برای تاخیر انداختن برنامهٔ خود نداشتند، تصمیم نهایی خویش را اعلام کردند و آن خانم را به عقد دیگر فرزندشان در آوردند.
به یقین تغییر نگرش عرف و هماهنگ کردن آن با شرع مقدس با سخنرانی یک یا چند طلبه حل نخواهد شد. برای این امر باید برنامه ریزی شود و صدا و سیما نیز فرهنگ سازی کند.
سوال: آیا خواستگاری رفتن و دیگر مقدمات ازدواج مثل بله برون و عقد و … در ماه محرم و صفر اشکال دارد و بی احترامی محسوب میشود؟
پاسخ: رفتن به خواستگاری و اقدامات اولیه ازدواج در ایام ماه محرم و ماه صفر اشکال شرعی ندارد لیکن احترام این دو ماه را رعایت کنید. مراسم اولیه را به طور ساده بر گزار کنید. پس از پایان ماه صفر مراسم مورد نظر را انجام دهید.
عروسی و ازدواج از سنتهای مهم پیامبر اکرم است که در اسلام برای حفظ و سیانت انسان از فساد و تباهی و برای حفظ و بقا نسل در جامعه، بر آن تأکید بسیار شده است؛ تا آن جا که اگر انسان در معرض گناه قرار گیرد، ازدواج کردن واجب است.
درباره این که در محرم و صفر حکم عروسی چگونه است، باید گفت همه روزها از ایام الله محسوب می شود، ولی همه مثل هم نیستند، بلکه در بعضی از ماهها و روزها، فضیلتهایی وجود دارد که در سایر ماه ها و روزها نیست؛ مثل فضیلت ماه رجب، شعبان، رمضان. در هر یک از این ماه ها نیز بعضی روزها بر بعضی دیگر به دلایل خاص برتری دارد، مثلاً در ماه رجب، روز مبعث حضرت رسول اکرم(ص) قرار دارد که شیعه و سنی بر فضایلی که در این ماه و این روز وجود دارد، تأکید دارند، از جمله روزه گرفتن، دعا کردن و… و یا شب و روز جمعه که فضیلت بیشتری برای آن در نظر گرفته شده است.
بنابراین، درست است که همه روزها و شب ها و ماه ها متعلق به خدای متعال است و انسان هر عمل مباحی را در هر روز از روزهای خدا، یا هر ماهی از ماه های خدا، می تواند انجام دهد؛ ولی همان گونه که گفتیم، در بعضی روزها و ماه ها، عمل مباح، از فضیلت بیشتری برخوردار می شود، مثلاً روزه گرفتن خوب است و ثواب دارد، ولی در روز مبعث و یا پنج شنبه و جمعه از ثواب بیشتری برخوردار می باشد؛ یا روزه گرفتن در عید فطر و قربان حرام است، یا در عید نوروز بنابر عقیده اهل سنّت روزه گرفتن کراهت دارد.{۱}
در مورد عروسی در این دو ماه، شیعه و سنی فتوی به تحریم آن نداده اند و مثل سایر امور آن را مباح و جایز می دانند و حتی اگر ترک کردن آن موجب واقع شدن در گناه باشد، نه تنها بی اشکال، بلکه واجب است؛ ولی از جهت این که ماه محرم، ماه شهادت سلاله پاک رسول الله است که در صحرای کربلا برای حفظ و صیانت از دین مبین اسلام امام حسین(ع) خون خود و ۷۲ تن از عزیزانش را اهدأ کرده و با لب تشنه به شهادت رسیدهاند، ماه حزن و اندوه در
میان مسلمانان نام گرفته است، گرچه پس از مصیبتی که در کربلا بر خاندان حضرت رسول وارد شده است، همه ایام، مسلمانان عزادارند و در غم و اندوه به سر می برند، ولی چون که آن حادثه جانگداز در ماه محرم واقع شده است، حزن و اندوه مسلمانان در این ماه بیشتر بوده و از حادثهای که در کربلا، و در این ماه روی داده است، متأثر می شوند و در این ایام، به یاد مصایبی که بر آن عزیزان گذاشته است، از شادی کردن و جشن گرفتن خودداری کرده و به عزاداری و زنده کردن یاد شهدای کربلا می پردازند و از این مراسم عزاداری، کمترین کاری است که در مقابل جانفشانی سید الشهدا در کربلا می توان انجام داد، اگر ما خود را مسلمان و پیرو پیامبر(ص) و اهل بیت پیامبر می دانیم، باید بر حزن آنان اندوهگین و بر شادی آنان شاد باشیم؛ چنان که امام صادق(ع) می فرماید: «شیعتنا خلقوا من فاضل طینتنا یفرحون بفرحنا و یحزنون بحزننا». امام صادق(ع) همواره در این ماه، محزون بودند.
حضرت رسول اکرم(ص) وقتی که امام حسین(ع) را می دیدند او را می بوسیدند و بسیار به وی احترام می کردند و می فرمودند: «حسین منی و انا من حسین»{۲} روایات فراوان دیگری در مورد امام حسین(ع) و جایگاه والای او نزد حضرت محمد(ع) وارد شده است.
حضرت محمد(ص) صحرای کربلا را در زمان حیات خود یادآور شد و بر امام حسین(ع) گریه کرد.{۳}
بنابر این، ما نیز باید در ایام حزن و اندوه پیامبر(ص) و اهل بیت(ع)، محزون و در روزهای شادی آنان شاد باشیم و همان طور که وقتی پیامبر از این حادثه خبر می دهد محزون می شود، ما نیز باید محزون شویم.
از این رو، در این ماه انجام دادن مراسمی که شادی آور و شادی بخش باشد، مانند عروسی و… که مظهر شادی و فرح و سرور است، از نظر اخلاقی ناروا بوده، و قلب پیروان واقعی اهل بیت(ع) و شهدای کربلا را جریحه دار می کتد و ممکن است نشان دهنده همراهی با دین ستیزان و کسانی باشد که فرزندان پیامبر(ص) و مسلمانان را در کربلا با لب تشنه به جرم حمایت از دین اسلام و ایستادگی در مقابل فاسدان به شهادت رساندند.
ماه صفر نیز همین گونه است، زیرا مصادف با اربعین شهدای کربلا و سالار شهیدان، و مصادف با رحلت بزرگ منجی عالم بشریت حضرت ختمی مرتب و فرزندان آن حضرت یعنی امام حسن مجتبی و امام رضا(ع) است و ماه اندوه و مصیبت نام گرفته است. بدین جهت شیعیان از برگزاری مراسم عروسی در این ماه خودداری می کنند. بزرگان دین نیز از آن نهی کردهاند؛ از جمله امام رضا(ع) فرمود: از دنبال حوایج دنیا رفتن در این ماه بپرهیزید که خدا حوایج شما را در دنیا و آخرت بر آورده می کند، و در روز عاشورا اندوهگین باشید تا روز قیامت شاد باشید. متأسفانه عده‌ای از مسلمانان مراسم ازدواج خود را در این ماه برگزار می کنند و می گویند این کار مثل سایر امور جایز نیست،{۴}
بنابراین ازدواج در این ماه اشکالی ندارد، اما اگر کسی به قصد این که چون که اهل بیت پیامبر(ص) شهید شده‌اند و عزادارند، اقدام به برگزاری جشن و سرور کند حرام است.
[۱]. الفقه علی المذاهب الاربعْ و مذهب اهل بیت، ج ۱، ص ۷۲۱٫
[۲].قندوزی، یتابیع المودْ ج ۲ ص ۲۰۷، بیروت، دار الاسوْ، چاپ اول،
[۳].محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، ج ۴۴، حدیث ۵، ص ۲۵۵ و ج ۹٫
[۴].دکتر محمد شرباصی، یسالونک فیالدین والحیاط، ج ۲، ص ۱۷۶٫
